Türk folkloru dünya alimlərinin gözü ilə
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
5 məd Harami», «Vərqa və Gülşa», «Mehr və Müştəri, «Alpa- mış», «Manas», «Rüstəmxan», «Qurbani», «Aşıq Qərib», «Tahir və Zöhrə», «Abbas və Gülgəz», «Şah İsmayıl və Güllüzar», «Koroğlu» kimi məhəbbət və qəhrəmanlıq dastanlarında rast gəlmək olar 1 . «Kitabi-Dədə Qorqud»un bütün dünyaya bu qədər səs sal- ması dünya alimlərinin türk folkloruna olan marağını artırdı. Bü- tün dünyada bir-birinin ardınca türk ədəbiyyatı, türk tarixi ilə bağlı sanballı əsərlər ortaya qoyuldu. Mövzu rəngarəngliyi həd- dən artıq çoxdur. Tədqiqata cəlb olunan janr yalnız dastan de- yildi. Türklərin şifahi xalq ədəbiyyatına məxsus türkülər, ninni- lər, nağıllar və s. janrlar da dünya alimləri tərəfindən dəfələrlə tədqiq olunmuş, dəyərli əsərlər ortaya qoyulmuşdur. Hazırlayıb araya-ərsəyə gətirdiyimiz bu kitabda türk dilində ilk dəfə tam mətnlə çap edilən «Kitabi-Dədə Qorqud»un nəş- rinin 100 illiyi ilə bağlı Kilisli Müəllim Rifətin xatirəsini əziz tu- taraq dastanla bağlı tədqiqatlara geniş yer vermişik. Kitabda toplanan məqalələr Azərbaycan dilində tərcümə edilərək nəşr olunur. Burada «Kitabi-Dədə Qorqud»un tədqiqi ilə bağlı dünya ədəbiyyatında yayınlanan bir neçə maraqlı hesab etdiyimiz məqalələrə xüsusi yer verilmişdir. Tərcümə zamanı mətnlərin orijinallığını saxlamaq məqsədi ilə «şahzadə Selcan», «kral Salur», «autochon» («avtoxon»), «kor-kut» kimi sözlər olduğu kimi saxlanılmış, «Kavella», «Beovulf» kimi dastanlara şərhlər verilmişdir. «Ağ imiqrantlar», «podpolkovnik» kimi sözlər dövrün tələbinə uyğun olaraq o şəkildə verilmiş, Samtsixe-Cavaxeti diyarı, Abhazia bəyi, Av- nik, Hiunq-Nu, Erdel Orosztelke, mişərlər, Semipalatensk kimi bölgə və tayfa adlarına, eyni zamanda manixeizm, nestorianlıq, hagioqrafiya kimi terminlərə, demək olar ki, zəruri hesab etdi- yimiz bütün xüsusi isimlərə şərhlər və izahlar yazılmışdır. 1 Məmmədli (Məmmədov) H. Tarixi və ədəbi qaynaqlarda «Kitabi- Dədə Qorqud» motivləri / Şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər. X kitab. Bakı, Səda, 2001, s.182 6 Klassik ədəbiyyatda «Kitabi-Dədə Qorqud» boylarının adı bu şəkildə yazıldığından mətnin orijinallığına xələl gətirməmək məqsədi ilə boyun adını əsərdə göstərildiyi kimi – «Salur Qa- zanın evinin yağmalandığı dastan» şəklində saxlamağı məqsə- dəuyğun hesab etdik. Bundan başqa, E.Rossinin Vatikan nüsxə- xinə yazdığı ön sözdə dastanın boyları «Dirsə xan oğlu Buğac xanın hekayəsi», «Salur Qazanın evinin yağmalanması heka- yəsi», «Bozatlu Bamsı Beyrəyin hekayəsi», «Qazan bəy oğlu Uruz bəyin əsarətinin hekayəsi», «Basatın Təpəgözü necə öldür- düyünün hekayəsi», «Salur Qazanın əsir götürülməsi və oğlu Uruzun onu azad etməsinin hekayəsi», «Daş oğuzların üsyanı və Beyrəyin ölümünün hekayəsi» şəklində göstərildiyindən biz də bunları mətndə olduğu kimi saxlamağı zəruri saydıq. Türkülər, şeir parçaları müəlliflərin tərcümə etdiyi kimi yox, birbaşa orijinal ləhcələrdən tərcümə olunmuşdur. Bu za- man, təbii ki, müəlliflərin tərcümələri də nəzərə alınmış, lakin ciddi mətn səhvi aşkarlanmadığından orijinal mətndən tər- cüməyə üstünlük verilmişdir. Biz türk ləhcələrindən poetik he- sab etdiyimiz kimi çevirmişik və onların hərfi tərcüməsinə mü- raciət etməmişik. Məsələn, Muradgəldi Soyeqovun «1916-1917- ci illərdə Avstriya-Macarıstan düşərgələrində hərbi əsirlər və onların oxuduqları xalq mahnıları» məqaləsində türkülər türk ləhcələrindən rus dilinə tərcümə olunmuşdur. Biz Azərbaycan dilinə tərcümə edərkən türkünün orijinal dilini əsas tutmuş, eyni zamanda M.Soyeqovun rus dilinə hərfi tərcüməsini də nəzərə almışıq. Kitabımızın həcmcə ən böyük əsəri Ettori Rossiyə aiddir. E.Rossinin təqdim etdiyimiz məqaləsi, qeyd etdiyimiz kimi, «Dədə Qorqud kitabı»nın Vatikan nüsxəsinə yazdığı geniş ön sözdür. O, burada hər boyu ayrı-ayrılıqda dünya ədəbiyyatı ilə müqayisəli şəkildə təhlil etmişdir. E.Rossi ilə yanaşı, fransız tür- koloqları Lui Bazenin, Jan Pol Runun, serb türkoloqu Slovolyub Cinciçin, macar türkoloqu İmrə Adorjanın, Güney Azərbaycan- 7 dan olan şərqşünas Hüseyn Məhəmmədzadə Sadiqin «Kitabi- Dədə Qorqud»la bağlı əsərlərini kitabımıza daxil etmişik. Bundan başqa, kitaba Laszlo Rasoninin dünya tarixində türklərin yeri və rolundan bəhs edən «Tarixdə türklük» kitabın- dan kiçik bir hissəni təqdim etmişik. Burada, eyni zamanda Mu- radgəldi Soyeqovun 1916-1917-ci illərdə Avstriya-Macarıstan düşərgələrində türk mənşəli hərbi əsirlərdən toplanmış xalq mahnıları üzərində aparılan tədqiqata da yer vermişik. Qeyd edək ki, Avstriya-Macarıstan hərbi düşərgələrindəki türk mənşə- li əsirlərdən toplanan türkülərin sayı həddən artıq çoxdur. Amma çox təəssüf ki, bu türkülər hələ də öz tədqiqatçısını gözləyir. Bütün bunlarla yanaşı, təbii ki, işimiz qüsurlardan da xali deyildir. Kitab nəşr olunana qədər imkanımız daxilində o qüsur- ları aradan qaldırmağa çalışdıq . Bəzən cümlələrdə aydın olma- yan, izahını tapa bilmədiyimiz məsələlər, terminlər də mövcud idi. Bunları olduğu kimi saxladıq, çünki əsərlərin əlimizdə olan surətləri qüsurlu, bəzi yerləri hətta yararsız idi. Bunun üçün də əlimizdəki mətnləri əsərlərin nadir nüsxələri ilə tutuşdurub belə qüsurlu yerləri bərpa etməyə çalışdıq. Amma məsələn, təqdim etdiyimiz E.Rossinin «Racconti epico-cavallereschi dei Turchi Oğuz. Tradotti e annotati con «facsimile» del ms. Vaticano» (Turco 102, Città del Vaticano, 1952, s.1-95) adlı məqaləsində «Dədə Qorqud»un dili» başlığı vardı. Biz bu yazını tam bərpa edə bilmədiyimizdən o hissəni ixtisar etmək məcburiyyətində qaldıq. Düşünürük ki, irəliləyən zamanda bu bölümü də bərpa edib nəşr edə biləcəyik. Kitabın bir neçə hissədən ibarət olmasını nəzərdə tuturuq. Birinci hissəyə topladığımız müəlliflər yaşadıqları dövrə əsa- sən xronoloji ardıcıllıqla verilmişdir. Buradakı məqalələr ilk dəfə Azərbaycan dilinə tərcümə olunaraq nəşr edilir. İkinci ki- tabda da dünya alimlərinin türklərlə, türk dünyası ilə, etnoqra- fiyası və folkloru ilə bağlı yazdıqları dəyərli əsərləri toplamağa çalışacağıq. Beləliklə, bu kitabı vərəqlədikcə bütün dünyanın türklərə olan marağı anlaşılacaq. Belə ki, hələ V əsrdə Bizans müəllifi Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|