Türk folkloru dünya alimlərinin gözü ilə

14 
 
tədqiqata  cəlb  etdi.  Alim  «Kitabi-Dədə  Qorqud»un  müxtəlif 
yönlərini daha ətraflı  «Azerbaycan Yurt Bilgisi» dərgisində  ya-
yınlanan iki məqaləsində təhlil etdi (I, 1932, s.17-21; II, s.84-91. 
«Dede  Korkut  Kitabına  Ait  Notlar»  –  I.  Altın  Küpeli  Oğuz 
Beyleri; II. Başa dönmek, aynalamak). Digər tədqiqatlarında da 
türklərin  xalq  hekayəçilik  sənəti  və  qəhrəmanlıq  dastanları  ilə 
bağlı  mövzulara  aydınlıq  gətirməyi  bacardı  (Meddahlar.  Türk-
lerde  Halk  Hikayeciliği  Tarihine  Ait  Bazı  Maddeler,  Türkiyat 
Mecmuası, I, 1925, s.1-45; Osmanlıların Etnik Menşei, Belleten, 
VII, 1943, s.19 və s.). Eyni zamanda İslam Ensiklopediyasındakı 
«Alp»  və  «Azəri»  maddələrində  «Dədə  Qorqud»  hekayələrinin 
tarix, ədəbiyyat və linqvistik dəyərlərini ortaya qoydu. 
Əbdülqadir  İnan  «Dədə  Qorqud  hekayələri»ndə  göstərilən 
və  adı  çəkilən  adətləri  bir  çox  məqaləsində  rus  şərqşünaslıq 
mənbələrində  olan  məlumata  əsaslanaraq  aydınlıq  gətirdi.  Bun-
lar arasında xatırladıqlarım: 
Türk Halk Bilgisine Ait Maddeler. IV. Birinci İlmî Seyaha-
te Dair Rapor, İstanbul, 1930. 
Kitabi-Dede Korkut Hakkında. Türkiyat Mecmuası I, 1925, 
s.213-219. 
Dede  Korkut  Kitabındaki  Bəzi  Motifler  ve  Kelimelere  Ait 
Notlar  I,  Ülkü,  IX,  1937,  s.139-140;  eyni  yerdə  II,  X,  1938, 
s.78-80;  III,  eyni  yerdə,  s.545-547;  IV,  eyni  yerdə,  XI,  1938, 
s.549-551; V, eyni yerdə, XIII, 1939, s.168-171; VI, eyni yerdə, 
s.359-361.  
Türklərdəki at, evlilik adətlərini Orta Asya türklərinin,  xü-
susilə, qazax-qırgız türklərinin qəhrəmanlıq dastanı ilə müqayisə 
edib türk terminologiyasını tədqiq etdi. 
Eski  Türklerde  ve  Folklorda  Ant,  Ankara  Üniversitesi  Dil 
ve Tarih-Coğrafiya Fakultesi Dərgisi, VI, 1948, s.279-290. 
Dede Korkut Hikayeleri, Oluş, 28, 1939. 
Digər  dəyərli  tədqiqat  işləri  də  türk  xalq  ədəbiyyatı  tarixçisi 
Pertev  Naili  Boratav  tərəfindən  qələmə  alındı.  «Folklor  ve  Ede-

---

15 
 
biyat»  (İstanbul,  1939),  «Halk  Hikayeleri  ve  Halk  Hikayeciliği» 
(İstanbul, 1946) adlı əsərlərində və bundan əvvəl də «Köroğlu des-
tanı» (İstanbul, 1931) adlı  monoqrafiyasında «Dədə Qorqud» he-
kayələrinin geniş təhlilini verdi. Eyni zamanda Xəlil Vedat Fıratlı 
ilə birlikdə hazırladığı «Açıklamalı Halk Şiiri Antolojisi» (Ankara, 
1943)  kitabında  da  «Dədə  Qorqud  hekayələri»nə  aid  araş-
dırmalarını nəşr etdi. «Ülkü» dərgisində «Bay Börə» hekayəsinin 
variantının toplanmasını təmin etdi (c.X-XI, 1938), «Oriens»də isə 
«Dəli  Domrul»  hekayəsini  təhlil  etdi  (IV,  1951).  Tarixçi  Osman 
Turan  da  «Bay  Börə»  əfsanəsinin  Bayburtda  bugünkü  variantını 
toplayıb  «Dədə  Qorqud»la  bağlı  araşdırmalara  qatıldı  (Ülkü,  X, 
1938, s.403/413). Türklərdə oxun bir simvol olmasına dair (Türk-
lərde  Hukukî  Sembol  Olarak  Ok,  Belleten,  X,  1945,  35, 
s.305/318)  və  Səlcuqilər  dövründə  torpaq  hüququ  ilə  bağlı  araş-
dırmalarında  «Dədə  Qorqud»a  istinad  etdi  (Türkiye  Selçuklu-
larında Torpaq Hukuku, Belleten, XII, 1948, 47, s.569; müqayisə 
etmək üçün bax: Revue des Etudes Islamiques, 1948, s.25-49). 
Hüseyn Namiq Orkundan da xatırlanan əsərlər: 
Über das Kitabi-Dede Qurqut, Körösi Csoma-Archivium, II, 
1926, s.124-134. 
Anadoluda Oğuz Boyları, Ülkü, V, 1935, s.189-199. 
Oğuzlara Dair, Ülkü, V, 1936, s.102-110. 
Oğuz Destanına Dair, Ülkü, V, 1936, s.412-420. 
Bildiyim digər məqalələrin siyahısına gəlincə: 
Çiftçioğlu  H.Nihal.  Dede  Korkut  Haqqında,  Azerbaycan 
Yurt Bilgisi, I, 1932, s.60-61. 
Mahmut R.Kösemihal. Dede Korkut Hikayelerindeki Musiki 
İzleri, Ülkü, XII, 1938-1939), s.394-397; Dede Korkut Hakkında, 
Halkbilgisi  Haberleri,  no:98,  1939;  Halk  Musikisi  Araştırmala-
rının Musiki Tarihine Yardımı, Atti del XVIII Congresso di An-
tropologia, Ankara, s.394 («Qolça qopuz lüğəti» haqqında). 
Ali Rıza Yalman. Cenupta Türkmən Oymakları, III, Ankara 
1933. 

---

16 
 
Ahmet Caferoğlu. La canzone del «sayagi» nella letteratura 
popolare dell Azerbayjanian, Annali del R. Ist. Superiore Orien-
tale di Napoli, IX, 1936, s.45-69 (səhifə 45-46-da D və Q ilə 52 
müqayisə  var).  Məqalə  türk  dilində  (Atsız  Mecmua,  I,  1932, 
no.9-10) yayınlanmışdı. 
M.Fahrettin  Çelik.  Dede  Korkut  Kitabındaki  Coğrafi  İsim-
ler, Ülkü, XVII, 1941, no.101, s.449-456.  «Dede Korkut Hika-
yelerinin Coğrafi Sahası ve Toponomisi Hakkında» diqqətəlayiq 
təşəbbüsdür. 
M.Şakir  Ülkütaşır.  Drezden  Nushasına  Göre  Dede  Korkut 
Hikayeleri, Yeni Türk Mecmuası, no.82/85, 1939-1940. 
Zahir  Güvemli.  Dede  Korkut  Hakkında  Notlar,  Yeni  Türk 
Mecmuası, no.86, 88, 1940. 
«Kitabi-Dədə Qorqud» haqqında Türkiyədə indiyə qədər nəşr 
olunan ən məşhur əsər Qalatasaray liseyinin müəllimi Orxan Şaiq 
Gökyayın  latın  hərfləri  ilə  yayınladığı  nəşrdir.  Başlığı  «Dədə 
Qorqud»  (LXXVII-171  səhifə)  olan  bu  əsər  İstanbulda  1938-ci 
ildə nəşr edildi. Əsərdə mətnin 1916-ci ildə Kilisli Rifət nəşrinin 
(yəni  Berlin  nüsxəsinin  surəti)  latın  hərfləri  ilə  tərcümə  yazısı, 
tənqidi  qeydləri  və  Türkiyyat  İnstitutundakı  Drezden  nüsxəsinin 
fotoşəkli  ilə  müqayisə edilmişdir. Lüğət (mətnin  içərisindəki  ye-
rini göstərmir) ilə xüsusi isim və yer adlarının siyahısı da vardır. 
«Dədə Qorqud» mətninin çətinliklərini gördükdən sonra Gökyay 
nəşrinin qüsurları üzərində çox dayanmaq istəmirəm. Mətndə an-
laşılması  çətin  olan  boşluqları  gördükdən  sonra tərcümə  edilmiş 
yazının nizamsızlığı və qismən də nəşriyyat səhvləri aydın görünə 
bilər. Giriş bəzi lüzumsuz uzatmalara baxmayaraq, çox yararlıdır 
və mənə olduğu qədər «Dədə Qorqud hekayələri»nin gələcəkdəki 
tədqiqatçılarına da faydalı olacaqdır. Gökyay, eyni zamanda mət-
nin dilini çox az yeniləşdirib, bəzi yerləri də düzəldərək gənclərə 
və  xalqa  təqdim  etdi:  Bugünkü  Dille  Dede  Korkut  Masalları  (2. 
baskı, İstanbul, 1943). Eyni zamanda «Təpəgöz» əfsanəsini də bir 
məqaləsində  təhlil  etdi  (Tepegöz  Efsanesine  Dair,  Oluş  dergisi, 

---