47
larının qərbində yerləşir. Burada türkdilli arsaqlar və uyğurlar
yaşayırlar" (İsmayıl, 1955, s. 18).
Ola bilsin ki, Maninin dinini Şərqi Tüküstana məhz həmin
bu arsaqlar aparmışlar. Arsaqların qonşu və qohum xalqlar,
başqa sözlə Parfiya əhalisi arasında çox böyük nüfuz sahibi ol-
duqları məlumdur. Strabonun yazdığına görə, parfiyalılar Arsak-
lara çox sədaqətli idilər (Алиев, 1987, c. 35).
Bütün bu deyilənlərdən də göründüyü kimi, Azərbaycanda
qeydə alınmış miflə uyğur mifi arasındakı bağlılıq qətiyyən təsa-
düfi deyildir.
Təqdim olunan mifin Azərbaycan variantının ən maraqlı
tərəflərindən biri də burada türklərin əcdadı rolunda Nuh oğlu
Türkün (Yafəs, Bulca, Abulca, Olcay) çıxış etməsidir ki, bu hala
bir çox türk etnoqonik mif, rəvayət, əfsanə və dastanlarında rast
gəlirik.
48
NUH OĞLU YAFƏSLƏ (OLCAYLA) BAĞLI
ETNOQONĠK MĠFLƏR
Azərbaycanda qurulan ilk türk dövləti, onun qurulma tarixi
və ilk xaqanları haqqında dəqiq söz söyləyə bilmək üçün yetə-
rincə yazılı məlumat vardır. Lakin tədqiqatçılar bu məlumatları
nədənsə gözardı etmiş və ya onları ciddiyə almamışlar. Həqiqət
isə budur ki, bu məlumatlar müxtəlif minilliklərə və əsrlərə aid
olsalar da bir-biri ilə inanılmaz dərəcədə üst-üstə düşməkdə, bir-
birini tamamlamaqdadırlar. Həmin məlumatlara əsasən, Azər-
baycanda xaqanlıq institutunun təsisi və dövlətçilik tarixinin
başlanğıcı Nuh tufanından sonraya təsadüf edir və bilavasitə
Nuh əleyhissəlamın adı ilə bağlanır. Azərbaycanın və ümumiy-
yətlə türklərin ilk xaqanı kimi isə Həzrət Nuhun oğlu, samilərin
Yafəs, türklərin isə Olcay (və ya Bulca, Abulca) adı ilə tanı-
dıqları şəxsin adı çəkilir.
Vlll əsrdə yaşamış alban tarixçisi Musa Kağankatlı özünün
―Alban tarixi‖ kitabında Yafəsin soyu və bu soyun hakimiyyəti
altında olan torpaqlar barədə çox maraqlı və qiymətli məlu-
matlar verməkdədir:
"Qardaşlar Nuhun təkidi ilə bir-birini qarət etməyəcəkləri
barədə and içdikdən sonra Nuhun Yafəsə təyin etdiyi sahə
şimalda Midiyadan Qadriona (əslində Qordiana, yəni Kürdüstan
olmalıdır – B.T) qədər uzanıb, Midiyanı Babildən ayıran Dəclə
çayının aşağı axarına çatırdı" (Kalankaytuklu, 1993, s. 14).
Bu məlumatdan göründüyü kimi, Vlll əsr tarixçisi, Yafəsə
verilən torpaqlardan söz açarkən, Midiyanın adını çəkir. Midiya
isə eramızdan əvvəl VII-V əsrlərdə Azərbaycan ərazisində möv-
cud olmuş dövlətin adıdır. Müəllif bununla sadəcə sözügedən
əraziyə işarə etmişdir. O, kitabının ―Yafəs və Arandan başla-
yaraq III Vaçaqana qədər Albaniyada hakim olan hökmdarların
siyahısı‖ adlı VII fəslində Yafəsi Albaniyanın, yəni Azərbay-
canın ilk xaqanı kimi təqdim edir, ondan hökmdar kimi söz açır.
Kitabının II fəslində, Yafəsin soyundan və bu soyun hakim
olduğu ölkələrdən danışarkən, Musa Kağankatlı yenə də Azər-
49
baycanı birinci sırada göstərir və ilk iki yerə Atropatena və Al-
baniyanı, yəni Azərbaycanın cənub və şimalını yerləşdirir.
Ümumiyyətlə, bu ardıcıllıq eyni mövzuya toxunmuş əksər
xristian müəlliflərin əsərlərində də müşahidə edilir. Bu
baxımdan lV əsr tarixçisi Pamfilanın oğlu Yevseviyin yazdıqları
da maraq doğurur:
“...Bunlar isə Nuhun üçüncü oğlu Yafəsin soyundan olan
xalqlardır. Midiyadan Speriyaya, okeandan Akvelona qədər
onlar belə düzülmüşlər; midiyalılar, albanlar, qarqarlar.., sar-
matlar.., meotlar, iskitlər, tavriyalılar.., bastaranlar...
Yerləşdikləri ölkələr isə bunlardır; Midiya, Albaniya,
Meotiya, Sarmatiya, Taorvaniya, İskitlər ölkəsi...” (Алиев.,
1987, с. 100).
Bənzər fikrə Portlu İppolitdə də rast gəlirik. O da Yafəs
oğullarından söz açaraq onların torpaqlarını sıralayarkən Midiya
və Albaniyanın adını ilk sırada çəkir (Алиев., 1987, с. 96).
XIX əsrin görkəmli Azərbaycan tarixçisi və maarifçisi Ab-
basqulu Ağa Bakıxanovun yazdığına görə, Yafəs türklərin ilk
hökmdarı olmuşdur. O, XIII-XIV əsrlər müəllifi Həmdullah
Müstövhi Qəzvininn ―Tarixi-Qozide‖ və XV əsr müəllifi Xon-
dəmirin ―Xülasətül-Əxbar‖ əsərlərinə istinad edərək, Yafəsin
oğulları barədə ətraflı məlumat vermiş, onun birinci oğlunun
adının Türk olduğunu qeyd etmişdir (Bakıxanov, 1951, s. 31).
Yafəsin şahlığının mərkəzi kimi Azərbaycan ərazisini gös-
tərən xristian tarixçilərdən fərqli olaraq, müsəlman tarixçilər hə-
min mərkəz kimi ―Şərq ölkələri və Türküstanın‖ adını qeyd et-
məkdədirlər. Bu baxımdan XIV əsrin böyük Azərbaycan tarix-
çisi Fəzlullah Rəşidəddin və onun məşhur ―Cami ət-Təvarix‖
əsəri də istisna deyildir:
“Türk tarixçiləri və yüyrək dilli salnaməçilər bildirirlər ki,
Nuh əleyhissəlam, - Allah ona rəhmət eləsin, - yer üzünün
adamlar yaşayan hissəsini oğlanları arasında böləndə şərq
ölkələrini, Türküstanı və ona yaxın yurdlarla birlikdə böyük
oğlu Yafəsə verdi. Yafəs türklərin təbirincə Olcay xan ləqəbini
aldı. O, səhrada yaşayırdı.
Dostları ilə paylaş: |
