Türk xalqları tarixi kafedrası 25 Azərbaycanda
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nərgiz KƏRİMOVA Bakı Dövlət Universiteti, Tarix fakültəsinin I kurs magistrantı E-mail: k.va.nargiz@gmail.com
Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 43 21. Книга Орудж-бека Байата дон-Жуана Персидского. Пере- вод с английского, введение и комментарии д.и.н. Октая Эфен- диева, к.и.н. Акифа Фарзалиева. Баку: Элм, 1988, 216 с. 22. Мустафазаде Т.Т. Азербайджан и русско-турецкие отно- шения в первой трети XVIII в. Баку: Элм, 1993, 240 с. 23. Неймат М. Корпус эпиграфических памятников Азербай- джана. Арабо-персо-тюркоязычные надписи Нахчыванской Автономной Республики (XII - начала XX века). Баку: Yeni Nəşrlər Evi, 2001, c.216. _________________________ Nərgiz KƏRİMOVA Bakı Dövlət Universiteti, Tarix fakültəsinin I kurs magistrantı E-mail: k.va.nargiz@gmail.com İSLAMÇILIQ VƏ TÜRKÇÜLÜK İDEOLOGİYASINDA ÖNƏMLİ ŞƏXSİYYƏT: ƏHMƏD BƏY AĞAOĞLU Elmi rəhbər: Tarix üzrə fəlsəfə doktoru Sevinc QASIMOVA Bakı Dövlət Universitetinin dosenti Açar sözlər: türkçülük, islamçılıq, Əhməd bəy Ağaoğlu, təhsildə şəxsiyyət problemi Ayrı-ayrı şəxsiyyətlərin fəaliyyəti bu və ya digər dərəcədə ta- rixin gedişinə təsir göstərir. Bu səbəbdən tarix fənninin tədrisində “şəxsiyyət” anlayışına xüsusi yer verilir, tədris materialları və vasi- tələri tələbələrin şəxsiyyət kimi formalaşmasına yönəldilir. Çünki, yalnız şəxsiyyət kimi formalaşan, düzgün düşüncə və dəyərləndir- mə qabiliyyətinə sahib insanlar yiyələndiyi sənətdə uğurlu nəticələr əldə edə bilər. Ə.Ağaoğlu kimi mütəfəkkirlərin tələbələrə tanıtdırıl- ması onlarda “şəxsiyyət” anlayışının formalaşmasına müsbət təsir göstərəcəkdir. Əhməd bəy Parisdə “College de France”də tanınmış yazıçı və tarixçi Renanın tələbəsi olarkən Renan onu çox bəyənib və “Sən Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 44 dünya miqyasında alim ola biləcək səviyyədə bir insansan, məmlə- kətinə getmə, Şərq səni yeyər” – deyib. Əhməd bəy isə “Şərqin də oxumuş insana ehtiyacı var; Sizdən öyrəndiklərimi məmləkətimdə- ki vətəndaşlarıma da öyrədəcəyəm” – cavabını verib. Belə ki, sadə bir davranış nümunəsi ilə şagirdlərin düşüncəsində millətini sevən, vətənpərvər bir şəxs canlanır. Ə.Ağaoğlunun irsinin əhəmiyyətli bir hissəsini islam dininə, onun tarixinə həsr olunmuş əsərləri təşkil edir. Ə.Ağaoğlunun ilk bədii-fəlsəfi kitabı “İslam, Axund və Hatifülqeyb” adlı əsəridir. Bu- rada islam dini obraz kimi təqdim olunmuşdur. İslam dininin axundların və insanların əlində oyuncağa çevrilməsi onu acınacaqlı vəziyyətə salmışdır. Ə.Ağaoğlunun islahatçı İslam dünyagörüşü onun Türkçülüyə keçməsini asanlaşdırmışdı. Türkçülüyə keçməsinə səbəb olanlardan biri Cəmaləddin Əfqani, digəri isə Parisdə tanış olduğu Jön Türk- lərdən Əhməd Rza bəydir. Ə.Ağaoğlu Türklərə Türk kültürünü, Türk mədəniyyətini, Türk tarixini xatırlatmaq və öyrətmək arzusunda olmuşdur. Türklük və Türkçülüyü birləşdirici ünsür kimi istifadə edən ilk insanlardan biri olan Ə.Ağaoğlunun fikrincə, Türklük və Türkçülük bir millətin oyanışı kimi təzahür edir. Ə.Ağaoğlu Azərbaycanda çalışdığı qəzetlərdə həm Türk xalqlarının birliyinə nail olmağa, həm də müsəlmanlar arasında sünni-şiə düşmənçiliyinə son verməyə çalışırdı. Ə.Ağaoğlu Türki- yəyə gəldikdən sonra İslamçı mətbuat orqanı "Səbilürrəşad"da bir çox məqalələri yayımlanmışdır ki, burada o, Qərbin və Rusiyanın müsəlman topluluqları ilə bağlı siyasətinə yer vermiş və müsəlman cəmiyyətlərini xəbərdar etməyə çalışmışdır. Məqalədə qeyd olunur ki, təhlükə sadəcə bir müsəlman toplumunu deyil, Osmanlı da daxil olmaqla bütün müsəlman toplumlarını əhatə edir. Ə.Ağaoğlunun fikrincə, toplumun dinini qoruması üçün öncə milli mənliyi, müstə- qilliyi olmalıdır. O, "Türk Yurdu"nda yayımlanan məqalələrində Türkçülük və İslamçılığın iki önəmli axım olduğunu və bir-birlərini tamamladığını ifadə etmişdir. Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 45 "Türk Yurdu"nun ilk sayında "Türk Aləmi" adlı yazı silsiləsi- nə başlayan Ə.Ağaoğlu bu məqalələrdə Türk dünyasının parçalan- masından heyfslənir və məsələnin həll yollarını axtarır. Ağaoğluya görə belə geniş bölgəyə yayılmış bu böyük əhalinin bir araya gəl- məməsinin 3 səbəbi var: Məzhəb ayrılıqları, siyasi ayrılıq və yaşa- dıqları coğrafiyaya bağlılıq, milli tərbiyənin olmaması. Ə.Ağaoğlu bir millətin tarixində ən sağlam və dəyişməyən ünsürün dil olduğu- nu, dilin əslini dəyişdirmədən inkişaf etdiyini bildirir. Ə.Ağaoğluya görə, millət anlayışı ilə milliyyət anlayışı qarışdırılmamalıdır. Ağa- oğlu milləti təşkil edən faktorlar arasında dini də saymışdır. Ə.Ağa- oğluna görə, din insana aiddir, cəmiyyət də insanlardan təşkil olu- nur. Müsəlmanların tənbəllikləri ucbatından inkişaf edə bilmədik- lərini təəssüflə qeyd edən Ə.Ağaoğlu “Tənbəllik mikrobları” adlı məqaləsində yazır: “...Müsəlmanların heç ağlına da gəlmir ki, başqa dərnək və yığıncaqlarda adamlar ciddi, qızğın söhbətlər aparır, öz- lərinin əqli, mənəvi və maddi ehtiyacları barədə mübahisə aparır və elə bunun sayəsində həyat uğrunda mübarizədə geridə qalmış mü- səlmanları qabaqlayırlar...Belə getsə, müsəlmanlar bu həyat tərzi ilə amerikalı və ya avropalı alimlərin onlardan ötrü tənbəllikdən xilas- edici zərdabın ixtira ediləcəyi dövrü görməyəcəklər. Bu tənbəllik onların evini yıxacaq və müsəlmanlar bir də o vaxt ayılacaqlar ki, daha heç bir peşmançılıq onlara kömək etməyəcək”. Müəllif “Könülsüz olmaz” əsərində könül ilə insan arasında olan bağlılığı izah edərək bildirir: “...Könül viran olsa, insan da vi- ran olar. İnsan viranlığı isə mülk viranlığıdır. Bizdə köhnədən kö- nül viranlığı var. Bu viranlıq təmir edilmədikcə mülk viranlığı da təmir oluna bilməz. Biz tərsinə iş gördük: könlü təmir etməmiş, mülkü təmirə başladıq. Heç bir şey çıxmadı və çıxa da bilməz”. Yə- ni, insan qəlbi islah olmadan, dövlətdə hansısa islahatlar aparmaq mənasızdır. Ağıl isə bu işdə könülə dəstək olan bir vasitədir. Öz- özlüyündə ağıl heç bir qüvvəyə malik deyildir. Əsil hərəkətverici, yaradıcı qüvvə olan könül ağılı bir şey yaratmaq üçün alət kimi işlədir. Əsərdə insanların cəmiyyətə laqeydliyi cəmiyyətin süqutu kimi dəyərləndirilir. İmamın oğlu ölüm yatağında olan atanın izti- Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|