Türk xalqları tarixi kafedrası 25 Azərbaycanda
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Samir BAXŞƏLIYEV Tarix üzrə fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti E-mail: bfazil4444@mail.ru
Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 64 nın istilaları zamanı şərqdən qərbə yönələn qəbiləsinin köçməsin- dən etibarən tarix səhnəsinə çıxmışdır. Monqol hücumları nəticə- sində Oğuz türklərinin Qayı boyundan Qayaalpın oğlu Süleyman şah 1223-cü ildə Xorasandan 50000 min insanla Ərzincan və Əhlə- tə yaxın olan ərazilərə gələrək burada məskunlaşmışdılar. Bu hadisədən 7 il sonra Çingiz vəfat etdi. Süleyman şahın qə- biləsi Fərat çayını izləyərək Hələb üzərindən öz ana yurduna qayıt- maq istədi. Lakin Cabar qalası ətrafına çatdıqda Süleyman şah qə- biləsinin başında keçərkən atı ilə birlikdə çayda bataraq öldü. Bu hadisə onun rəhbərliyi altında birləşmiş olan ailənin dağılmasına səbəb oldu. Ailənin bir hissəsi Suriyada qaldı o biri qismi isə Kiçik Asiyaya getdi. Süleyman şahın 4 oğlundan Sunqurtəkin və Gün- doğdu Xorasana qayıtdılar. Digər oğlanları Dündar və Ərtoğrul isə 400 ailə ilə birlikdə şərqdə Ərzurumun üfüqi ilə sərhəd olan Sürmə- li Çuxur hövzəsinə çatdılar. Bu qəbilənin başqa bir hissəsi isə Pasin obasında yerləşdilər. J.Von Hammer yazır ki, məskunlaşmaq üçün yürd axtarışında olan Dündar və Ərtoğrul qərbə yönəldilər. Yolda bir-biri ilə döyü- şən 2 ordu ilə rastlaşdılar. Adı “doğru ürəkli” olan Ərtoğrul savaşda məğlub olanın tərəfinə keçməyə qərar verdi. Onun bu qərarı məğ- lub olanın xeyrinə döyüşün müqəddəratını həll etdi. Döyüşdən son- ra aydın oldu ki, Ərtoğrul Qazinin köməyi ilə məğlub edilənlər monqollar idi. Qalib tərəf isə Səlcuq dövlətini sultanı Əlahəddin və az miqdarda olan dəstəsi idi. Bu hadisədən Sonra Səlcuq sultanı Əlahəddin Keyqubad Ər- toğrul və qəbiləsinə onun ölkəsində qalmağa icazə verdi. O, Ərtoğ- rula Domaniçi və Söyüt ətrafında olan qışlaq ərazini bağışladı. Gördüyümüz kimi, J.Von Hammer Süleyman Şahın Ərtoğrul Qazinin atası olduğunu yazır. Lakin Osmanlı tarixşünaslığında hələ lap əvvəldən Osman Qazinin atasının kimliyi haqqında yekdil fikir olmamışdır. Osmanlı tarixçilərinin böyük hissəsi Süleyman şahın Osman Qazinin babası olduğunu fikrini qəbul edirlər. Amma etiraf edək ki, bu geneologiya (soy qohumlugunu öyrənən elm) əfsanələr- lə doludur. Bizans tarixçisi Laonik Xalkondil ozünün 10 çildlik Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 65 “Tarixlər” əsərində Ərtoğrul Qazinin atasını Gündüzalp olduğunu göstərir. Osmanlı imperiyasının erkən dövr tarixçilərindən Tacəddin İbrahim ibn Xızır (ləqəbi Əhmədi) özünün “İskəndərnamə” əsərində, Qaramanlı Məhmət Paşa Ənvəri özünün “tərcümənnamə”sində, XV- XVI əsrdə yaşamış tarixçi Ruhi Çələbi də Gündüzalpın Ərtoğrul Qazinin atası olduğu haqda məlumat verirlər. Eyni zamanda Aşıqpa- şazədə, Oruc bəy, Məhmət Nəşri Osmanlı tarixçiləri Ərtoğrul Qazi- nin atasının Süleyman Şahın oğlu Qaya Alpın olduğunu göstərir. Bu məsələ ilə bağlı son olaraq bildirmək istəyirəm ki, Gündüz Alpın Ərtoğrul Qazinin atası olduğunu sübüt edən başqa sübut isə Osman Qazinin kəsdirdiyi sikkəllərdə Osman ibn Ərtoğrul ibn Gündüzalp yazılmasıdır. İstanbul Arxeologiya Muzeyində olan bu sikkədə Gündüzalpın oğlu Ərtoğrul oğlu Osman yazılmışdır. Bu da Ərtoğrul Qazinin atasının Gündüz Alp olduğunu bir mənalı şəkildə sübüt edir. Amma hər halda Osmanlı tarixində olan bu mübahisəli məsələ ciddi tədqiqat tələb edir. J.Von Hammer sonra davam edir ki, Ərtoğrul Qazinin 3 oğlu vardı: Osman, Gündüz Alp və Savcı bəy. Bu övladlarından Osman Qazi 1258-ci ildə anadan olmuşdur. Hammer Osman Qazini Ərəb Xilafətinin III Xəlifəsi Osman ibn Əffana bənzədərək yazırdı ki, Həzrəti Məhəmmədin III Xəlifəsi Osmandan bəri İslam ölkələrini taxtları üstündə bu isimdə heç bir hökmdar şöhrət qazanmamışdır. Bu xəlifənin fateh və qanun qoruyucu sifəti ilə qazandığı böyük şan-şöhrət 700 yüz il sonra Osman adı ilə onun dalınca gələn nəsil- lərində yenə parlaq olaraq görünəcəkdir. J.Von Hammer Osmanlı imperiyasının əsasının 1299-cu ildə müasir Türkiyənin Biləcik vila- yətinin Söyüdlü şəhərində Osman bəy tərəfindən Osmanoğulları bəyliyi kimi qoyulduğunu göstərir. Bir sözlə, J.Von Hammerin Osmanlı tarixinin ayrı ayrı dövr və problemləri haqqında fikirləri həmişə aktual olaraq qalacaqdır. ƏDƏBİYYAT 1.Yavuz Bahadıroğlu. Resimli Osmanlı Tarihi. Resil Yayınları. İstanbul, 2012. -560s. Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 66 2. Kadir Mısıroğlu. Osmanlı Tarihi. I c. Sebil Yayın Evi. İstanbul, 2013. - 754 s. 3. Prof. Dr.M.Maksudoğlu. Osmanlı Tarihi. Yayınları. İstanbul, 2011. - 576 s. 4. Dr. Prof. Tufan Gündüz. Osmanlı Tarihi. Grafiker Yayınları. Ankara, 2014. - 637 s. 5. J.Von Hammer. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, I Cilt, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2014. - 661 s. _________________________ Samir BAXŞƏLIYEV Tarix üzrə fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti E-mail: bfazil4444@mail.ru ROBERT MANTRAN OSMANLI-SƏFƏVİ MÜNASİBƏTLƏRİNİIN BƏZİ MƏSƏLƏLƏRİ HAQQINDA Açar sözlər: türkologiya, Osmanlı, Səfəvilər dövləti, paytaxt, islahat, döyüş Osmanlışünas fransız tarixçisi Robert Mantran 19 dekabr 1917-ci ildə Fransanın paytaxtı Paris şəhərində anadan olmuşdur. Sarbonnada orta təhsilini başa vurduqdan sonra 1945-ci ildə Fransa arxeologiya institutuna daxil olur. 2 ildən sonra O öz doktorluq de- sertasiyasının müdafiəsinə hazırlaşır və Qalatasaraya professor və- zifəsinə keçmək niyyətində idi. 1952-ci ildə Robert Mantran Milli Elmi Tədqiqat mərkəzinə elmi işçi keçir və bir neçə il sonra Tunis Dövlət Unversitetində türk tarixindən dərs deməyə başlayır. R.Mantran 1961-ci ildə doktorluq desertasiyasın müdafiə etdikdən sonra Provans Unversitetində pro- fessor kimi türkologiyadan dərs deməyə başlayır. O 1985-ci ildə tə- qaüdə çıxana qədər bu unversitetdə işləyir. Onun çalışmaları XX əsrin ikinci yarsında türkologiya elmi- nin ən böyük çalışmalarından biri hesab edilir. Onun bəzi tədqiqat- ları indi də öz aktuallığını saxlayır. R.Mantranın Osmanlı-Səfəvi münasibətlərinə dair diqqətəlayiq əsərləri var. R.Mantran bu müna- Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|