Türk xalqları tarixi kafedrası – 25
Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri
154
sanballı tədqiqat əsərlərini nəşr etdirmişdir. Bu axtarışlarında da
tarixi saxtalaşdirma cəhdlərinə qarşı amansız mübarizə kimi çıxış
edərək, tarixi sənədlərə sadiq qalaraq, alimlərin gələcək nəsilləri
üçün örnək olmuşdur. Ziya Bünyadov “Qurani Kərimi”in şərhli tər-
cüməçilərindən biri olmuş, islam dini ilə bağlı bir sıra əsərlər yaza-
raq, islam dəyərlərinin postsovet məkanında bərqərar olmasına xid-
mət etmiş, tarixşünaslıq və Şərqşünaslıq üzrə kadrların hazırlan-
masında, Azərbaycan elminin təşkilində uğurlara imza atmışdır.
Avropa tarixçiləri tərəfindən Mark Blok ve Luicin Fevbrin qurduq-
ları Annallar dərgisinin davamçılarından biri sayılan, dünya tarixin-
də tanınan fransız tarixçisi Fernand Braudel və Türkiyə tarixşünas-
lığına klassik bir tərz gətirən Fuad Köprülünün adı ilə bərabər tutu-
lan, onların təsiri ilə tarixçiliyə yeni tərz gətirən tarixşünas alimlər-
dən biri də Xəlil İnalcıkdır. O, iqtisadi-siyasi, həm də mədəniyyət
alanında Osmanlı-Türk tarixinə orijinal əsərlər bəxş etməklə Türk
tarixini dünyaya tanıdan elm adamıdır. Onun təkcə “The Ottoman
Empire The Classical Age 1300-1600” və “An Economic and So-
cial Historyof the Ottoman Empire” kitabları kifayət edir ki, onu
bütün dünyada yeni tərz yanaşması ilə tanıtsın. Onun bu əsərləri
ərəb dili ilə yanaşı Balkan dillərinə də tərcümə edilmiş və dünya
universitetlərində əsas dərslik kimi istifadə edilməkdədir. Xəlil
İnalcıkın yüksək erudisiyalı tələbələri, yaratdığı elmi məktəbi, Tür-
kiyə tarixşünaslığına verdiyi töhfələri onu “Tarixçilərin şeyxi” və
“Tarixçilərin qütbü” kimi tanıtmış və Türk vakanüvistliyinin inkişa-
fında xüsusi mövqeyə çatdırmışdır. Tezisdə Xəlil İnalcıkın elmi və
tədris fəaliyyəri, dərslik və monoqrafiyaların, dərgilərin hazırlan-
masındakı xidmətləri, həm Ankara Universitetinin Dil, Tarix və
Coğrafiya fakültəsində otuz iki illik fəaliyyəti müddətində, həm Çi-
kaqo Universitetində Osmanlı Tarixi bölməsindəki fəaliyyəti, Bil-
kənt Universitetində çalışdığı zaman Türk və Osmanlı tarixinə xid-
mətləri və çoxsaylı arxiv bəlgələri əsasında yeni materialların orta-
ya qoyulmasındakı xidmətləri vurğulanacaq və tarixşünaslığ sahə-
sindəki baxış prizması aydınlaşdırılacaqdır. Onun dunya tarixçiləri
ilə bir sırada adının çəkilməsində xüsusilə Kembric Universitetini
professor Peter Bürke ilə birlikdə 5 cildlik Dünya tarixinin nəşr
Türk xalqları tarixi kafedrası – 25
Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri
155
edilməsi sahəsindəki xidmətləri, onun tədrisi ilə bağlı məsələlər önə
çəkiləcək, tərəfsiz bir tarixçi kimi Türk tarixşünaslığında ondan
sonrakı nəsl tarixçilərinə təsiri müəyyənləşdiriləcəkdir. Amerika,
İngiltərə və Yaponiyanın məşhur ensiklopediyalarında, XX əsrin
2000 bililm adamlarının adı keçən Cambridge International Biogra-
phical Center’in ensiklopediyasında onun adının yer alması, tərcü-
meyi-halının verilməsi, çoxsaylı kitab və monoqrafiyaların redaktor
və qurum heyyətlərində çalışması, Afina, Bolqarıstan, Rumıniya,
İsrail və bir neçə universitetlərin fəxri doktoru ünvanını alması
onun mühüm keyfiyyətlərinin göstəricisi idi. Orta çağ tarixini Fuad
Köprülüdən və iqtisadiyyat tarixini Ömər Lütfi Balkandan dərs al-
maqla o, tarixşünaslıq sahəsində yeni tərzdə əsərlər yazmağa başla-
mışdır. Onun əsərləri ilə yaxından tanış olan yunanlı tarixçi Prof.
Elizabeth Zachariadou yazırdı: “1958-ci ildə onunla tanış olarkən
“Fateh Dövrü üzərinə tədqiqlər və vəsiqələr” kitabı yenicə nəşr olun-
muşdu. Biliyi ilə məni heyran qoyan bu gənc adamın təsiri ilə mən
Türklərə heyran qaldım. Ona görə də, türkcə öyrənmək və bu kitabı
oxumaq qərarına gəldim”. Rumın tarixçisi Prof.Mihai Maxim yazır-
dı: “Onun dərslərində insan özünü bir həqiqət tapınağındaymış kimi
hiss edirdi. Osmanlı dünyası onun gözündə soyuq və ölü bir yer de-
yildi. Bəhs etdiyi insanlar sanki onun yanındaydı və qohumları idi”.
Japon Tarixçi Prof. Yuzo Naqata UNESCO tərəfindən nəşr edilən
History of Humanity’nin 5. bölümü üçün ingilis tarixçisi Peter Burke
ilə birlikdə redaktorluq etməsi onun dünyanı təmsil edən bir tarixçi
kimi qəbul edilməsini isbat etməkdədir” fikrini bildirir.
Göründüyü kimi, hər iki alimin dünya tarixşünaslığındakı ro-
lu və yeri mühümdür. Bu gün həm türk tarixini tədqiq edən tədqi-
qatçılar Xəlil İnalcıkı oxuyub öyrənmədən bir Türk və Osmanlı ta-
rixini yaza bilmədikləri kimi, Azərbaycan tarixini tədqiq edən təd-
qiqatçılar da Ziya Bünyadov məktəbini keçmədən bir obyektiv tari-
xi tədqiqatı ortaya qoya bilməzlər. Hər iki tarixçi bu gün dünya ta-
rixşünaslıq məktəbinin öncülləri adını daşımaqdadır.
Türk xalqları tarixi kafedrası – 25
Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri
156
ƏDƏBİYYAT
1. Ağazamanlı.R. Ziya Bünyadov erməni saxtakarlığını onların öz
dilində ifşa edirdi // Yeni Azərbaycan, 1999 – 10 fevral, s.2.
2. Akif Səməd. Ziya Bünyadov: ancaq həqiqəti deməliyik // Gənc
müəllim,1988 - 28 oktyabr, s.3.
3. Aslanov A. Fədakar alim //Xalq qəzeti,1993 – 24 dekabr,s 3.
4. Bünyadov Z.M, Rəhimov Ə. Tarixi həqiqətlər…Yoxsa təhriflər?
// Azərbaycan, 1989, №4, s.164-181.
5. Bünyadov Z.M. Azərbaycan Atabəyləri dövləti (1136-1225-ci
illər). Bakı: Şərq-Qərb, 2007, 312 s.
6. Bünyadov Z.M. Azərbaycan VII-IX əsrlərdə. Bakı: Elm, 2005,
392 s.
7. Bünyadov Z.M. Doğruya zaval yoxdur // Ədəbiyyat və incəsənət,
1988-15 yanvar, s.8.
8. Bünyadov Z.M. Qafqaz Albaniyası // Kommunist, 1985 - 2 fev-
ral, s.2.
9. Bünyadov Z.M. Tarix yenidən yazılmalıdır // Elm və həyat,
1991, №6, s.1-4.
10. Bünyadov Z.M. Tarixin dərsləri // Ədəbiyyat qəzeti, 1994-20
may, s.1-2.
11. Görkəmli alim və ictimai xadim, akademik Ziya Bünyadovla vi-
dalaşma mərasimində Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin nitqi
// Azərbaycan,1997 – 25 fevral, s.3.
12. Halil İnalcık. Ottoman Civilization. (Gunsel Renda ile birlikte).
Ankara, 2003.
13. Halil İnalcık. An Economic and Social History of the Ottoman
Empire. (Donald Quataert ile birlikte). Cambridge, 1994.
14. Halil İnalcık. Atatürk ve Demokratik Türkiye. Kırmızı
Yayınınları (1.Baskı: Temmuz 2007 - 2. Baskı: Aralık, 2007).
15. Halil İnalcık. Fatih devri üzerinde tetkikler ve vesikalar. Anka-
ra, 1954.
16. Halil İnalcık. From empire to republic: essays on Ottoman and
Turkish social history. Istanbul, 1995.
Dostları ilə paylaş: |