Türk xalqları tarixi kafedrası 25 Azərbaycanda
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 172 LƏMAN ƏSƏDZADƏ Bakı Dövlət Universiteti Tarix fakültəsi, I kurs tələbəsi E-mail: lamanasadzadeh@mail.ru TARİX ELMLƏRİ DOKTORU, PROFESSOR ƏSMƏD MUXTAROVA VƏ ONUN TÜRK XALQLARININ TARİXİNƏ DAİR ARAŞDIRMALARI Elmi rəhbər: Tarix üzrə fəlsəfə doktoru Xatirə AĞAYEVA Bakı Dövlət Universiteti Açar sözlər: Bakı Dövlət Universiteti, Türk xalqları tarixi kafedrası, Əsməd Muxtarova, türk xalqlarının dövlətçilik tarixi, Tarix və onun problemləri jurnalı Qədim türklərin (hunlar, uyğurlar, karluklar, avarlar, bulqar- lar, xəzərlər, balkarlar, səlcuqlar, qıpçaqlar, xakaslar və b.) tarixi qeyri-adi zənginliyə malikdir. Bu səbəbdən türklərin tarixinin də- rindən tədqiqi həllini tapmayan vacib məsələlərdən biridir. Azər- baycan Respublikası müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra bir sıra ali məktəblərdə “Türk xalqlarının tarixi” adlı yeni kurs tədris olunma- ğa başladı. “Türk xalqlarının tarixi” kursunun başlıca vəzifəsi dün- yanın bir çox ölkələrində əsrlər boyu yaşayıb-yaradan, dünyaya elm və mədəniyyət xəzinəsini zənginləşdirən bu xalqin tarixini sistemli şəkildə ümumiləşdirmək və şərh etməkdən ibarətdir. Türk xalqları tarixinin öyrənilməsində və tədris olunmasında məqsəd tələbələrə bu qədim xalqın tarixinə aid məlumat verməkdən ibarətdir. Bu xalqın tarixinin öyrənilməsinin bir sıra səbəbləri də vardır. Türkləri bir-birindən təcrid etmək, onların qədim dövlətə mədəniyyətə malik olduğunu göstərməmək, yeni nəslin dünyagörü- şündə bu xalqın qədimliyinin formalaşmasına yol verməmək sovet milli siyasətinin başlıca məqsədi idi. Vaxtilə çox böyük ərazidə ya- şayan və əsrlər boyu bu ərazilərdə türk mədəniyyəti və tarixinin qa- Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 173 lıqlarını sübüt edən xalqın böyüklüyünü mənəvi zənginliyini qəbul etmək Sovet milli siyasətinə qətiyyən uyğun gəlmirdi. Başqa xalqların tarixi yaxşı tədqiq olunduğu və dünyaya qə- dim bir xalq kimi tanıdıldığı halda türk xalqlarını öz kökündən uzaqlaşdırmaq üçün onların ümumi tarixi arasında qəsdən uçurum- lar yaradılır, bir-birindən təcrid edilmiş halda tədqiqata cəlb edilir- di. Türk xalqları tarixinin öyrənilməsi bir sıra çətinliklərlə bağlıdır. Qədim və erkən orta əsrlər dövründə türk xalqlarının tarixinin daha dərindən öyrənilməsi üçün kifayət qədər mənbə yoxdur. Mövcud olan tarixi faktların müxtəlif dillərdə olması, mənbələrin pərakən- dəliyi çətinliklər yaradıb. Buna baxmayaraq, türk xalqları tarixini araşdıran professorlar olmuşdur. Bunlardan biri Əsməd xanım Muxtarovadır. Əsməd İmamməmməd qızı Muxtarova Bakı şəhərinin Buzovna qəsəbəsin- də anadan olub. S.M.Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universiteti- nin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) tarix fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. 1967-1970-ci illərdə tarix fakültəsinin əyani as- pirantı olub. 1971-ci ildən həmin fakültədə işləyir. 1974-cü ildə na- mizədlik, 1991-ci ildə doktorluq dissertasiyalarını müdafiə edib. 1993-cü ildən Bakı Dövlət Universitetinin tarix fakültəsinin pro- fessorudur türk xalqlarının qədim dövr və orta əsrlər tarixi tədris edir. 1999-cu ildən “Türk xalqları tarixi” kafedrasının (2004-cü ilə qədər “Türk və Qafqaz xalqları tarixi” kafedrası) müdiri vəzifəsin- də çalışır. Əsməd xanım 1997-ci ildən nəşrinə başlanmış və artıq 80 sa- yı nəşr olunmuş “Tarix və onun problemləri” elmi, nəzəri, metodik jurnalın təsisçisi və baş redaktorudur. Jurnalda bir çox professorla- rımızın, eləcə də Əsməd xanımın elmi məqalələri dərc olunmuşdur. Təkcə yerli alim və professorlarımızla yanaşı xarici ölkələrdə də bu jurnala isti münasibət vardır. Jurnal vasitəsilə bir çox xarici ölkələr- lə əlaqə yaradılmışdır. 45-dən çox elmi məqalənin, proqram, dərslik və dərs vəsaitinin, 3 monoqrafiyanın müəllifi bir çox nəşrlərin elmi redaktorudur. “Türk xalqlarının tarixi (qədim dövr və orta əsrlər)” dərsliyinə görə “Sara xatun” diplomuna layiq görülmüşdür. 2002-ci ildə nəşr olunmuş “Türk xalqlarının dövlətçilik tarixi (qədim dövr Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 174 və orta əsrlər)” adlı dərs vəsaitinin müəllifidir. Azərbaycan Respub- likası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının, Bakı Dövlət Universitetinin Böyük Elmi Şurasının üzvüdür (1, səh.446). Yuxarıda qeyd edildiyi kimi Əsməd Muxtarova dərslik və dərs vəsaitinin müəllifidir. “Türk xalqlarının tarixi” dərsliyi Ali məktəblərdə Türk xalqları tarixi fənninin tədrisi üçün qiymətli və- saitdir. Dərs vəsaitində Əsməd xanım türk xalqlarının tarixinə dair mübahisəli məsələlərə konkret olaraq bir aydınlıq gətirmiş və türk- lərin qədim dövrdən bəri qaranlıq qalan tarixi işıqlanmışdır. Bizə məlumdur ki, qədim türklərin soykökü məsələsi tarixçilər tərəfin- dən birmənalı qarşılanmamışdır. Türklərin soykökü ilə bağlı əsassız konsepsiyalar mövcud idi. Bəzi rus və Avropa tarixçiləri skif, sak, kimmer tayfalarının iran mənşəli olması ilə bağlı fikirlər irəli sürə- rək türkləri soykökündən uzaqlaşdırmağa çalışırdı. Lakin Əsməd xanım tutarlı dəlillər və faktlarla bu tayfaların türk tayfaları olma- sını təsdiqləyir. Dərslikdə maraq doğuran hissədən biri də eradan əvvəl Mərkəzi Asiyadakı etnosiyasi durumdur. Dərsliyin bu hissə- sində Əsməd xanım türklərin soykökü və mənşəyi məsələsinə to- xunmuş, tutarlı dəlillər və faktlarla eradan əvvəl Mərkəzi Asiyada türklərin yaşadığını və təqdirə layiq bir mədəniyyət yaratdıqlarını sübut etmişdir. Bu faktlar və dəlillər türklərin hələ qədim dövrlər- dən bəri dövlətçilik ənənələrinə malik və erkən sivlizasiyanın yara- dıcıları olduqlarını təsdiqləyir. Əsməd xanım dərsliyə ilk dəfə ola- raq Şimali Qafqazın türk xalqları olan kumıklar, noqaylar, qara- çaylar, balkarlar haqqında elmi araşdırmalarını əlavə etmişdir. Əsməd Muxtarova “Türk xalqlarının dövlətçilik tarixi (qədim dövr və orta əsrlər)” adlı dərs vəsaitində türk xalqlarının tarixinə dair gizli qalan tarixi həqiqətləri danilmaz bir fakt kimi aydınlaşdır- mışdır. Professor dərslikdə e.ə.I minilliyin əvvəllərindən etibarən kimmerlərin, skiflərin, sarmatların Cənub-Şərqi Avropaya gəlmələ- rini və bu dövrdə onların dövlətçilik tarixini tədqiq edib. Əsməd xa- nım qədim dövrdə türk xalqlarının dövlət qurumlarını iki yerə ayı- rıb. 1.Sırf köçəri maldar ellərin (kimmerlər skiflər saklar masaqetlər sarmatlar şərqi hunlar) hərbi demokratiyaya əsaslanan qurumları; Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|