Türk xalqları tarixi kafedrası – 25
Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri
175
2.Maldar ellərin oturaq əhalisi olan ölkələrdə hərbi demokratiya
qurumları (2, səh.129).
Dərsliklərin təhlilindən də aydın olur ki, Əsməd Muxtarova
Türk xalqlarının qədim dövr və orta əsrlər tarixini tədqiq edir. Dərs
vəsaitlərindən, monoqrafiyalardan, elmi məqalələrdən başqa Əs-
məd xanım beynəlxalq seminar, simpozium və konfranslarda da iş-
tirak etmişdir. Bir çox fəxri diplomlarla təltif olunan Professor
2006-cı ildə Azərbaycan-Koreya Mədəniyyət Mübadiləsi Assosia-
siyasının təşkil etdiyi konfransda iştirak etmişdir. 1997-ci ildən nəşr
olunmasına başlanmış təsisçi və baş redaktoru olduğu “Tarix və
onun problemləri” elmi nəzəri metodik jurnal vasitəsilə Sankt-Pe-
terburqun Azərbaycanlı diasporası ilə, Moskva Dövlət Universiteti
ilə, Daşkənd Universiteti ilə, İsrail, İran, Almaniya ilə əlaqələr ya-
ratmışdır. Professorun baş redaktoru olduğu jurnalda iyirmidən çox
elmi məqaləsi (“Fədakar elm adamı”, “Ustad alim və Böyük müəl-
lim”, “Türk xalqlarının tarixşünaslığı”, “Skiflər, Qafqaza yürüşlə-
ri”, “Dünya və milli mədəniyyətin korifeyləri”, “Türk xalqlarının
orta əsrlərdə məişəti və mənəvi mədəniyyəti” və s.) çap olunmuş-
dur. “Azərbaycanın müasir Türk dünyasına inteqrasiya prosesi və
Heydər Əliyev” məqaləsində görkəmli dövlət xadimi, Azərbaycan
xalqının ümümmilli lideri Heydər Əliyevin türk dünyasının birliyi
üçün atdığı siyasi addımları və dünya birliyinin türk xalqlarının ta-
rixinə dair fikirlərini araşdırmışdır. Bu araşdırmanında bir sıra özəl-
likləri var. Heydər Əliyevin çoxtərəfli gərgin fəaliyyəti sayəsində
cəmiyyətin bütün sahələrində həyata keçirilən islahatların nəticəsi
olaraq Azərbaycan Respublikası Avropa Şurasına bərabərhüquqlu
üzv qəbul edilərək ümumavropa ailəsinə qovuşdu və burada öz
layiqli yerini tutdu. Heydər Əliyev nəinki Azərbaycan Respublika-
sının yeni siyasət xəttini müəyyən etdi, həmçinin, bu siyasətin
həyata keçirilməsinin yollarını, vasitələrini, üsul və metodlarını da
dəqiq və məharətlə düşünüb hazırladı (3, səh.37). Məhz bütün bun-
lara görə Əsməd xanım Heydər Əliyev irsini tədqiq etmişdir.
Əsməd Muxtarova təkcə türk xalqlarının dövlətçilik tarixini
deyil, həm də zəngin mədəniyyə yaratmış türklərin xalq yaradıcılı-
ğını, dini inanclarını tədqiq etmiş və yazdığı elmi məqalələrdə bu
Türk xalqları tarixi kafedrası – 25
Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri
176
mövzuya da toxunmuşdur. “Qədim dövr və orta əsrlərdə qırğızlarda
din və şifahi xalq yaradıcılığı” məqaləsi 2014-cü ildə çap olunmuş-
dur. Elmi məqalədə qədim və orta əsrlərdə qırğızlarda dini inanclar,
həmçinin islamın qəbul edilməsi və yayılması, şifahi yaradıcılığın
bu xalqın mədəniyyətinin inkişafında mühüm yer tutması və s. mə-
sələlər haqqında məlumat verilir (4, səh.56).
Əsməd Muxtarovanın elmi araşdırmalarının yekunu olan mə-
qalələr müxtəlif dillərdə (azərbaycan, ingilis, rus) və müxtəlif jur-
nallarda çap olunmuşdur. 2016-cı il dekabrın 8-də Londonun
“Central Asian Survey” jurnalında Əsməd xanımın “The history of
Turkish and Caucasian nations” başlığı altında elmi məqaləsi dərc
olunmuşdur. Çox fəxredici bir haldır ki, məhz Əsməd Muxtarova-
nın səyləri nəticəsində türklərin tarixi ilə Avropa dövlətləri tanış
olmuş olur.
Savadlı tədqiqatçının türk xalqlarının öyrənilməsində böyük
əməkləri olmuşdur. Bunun nəticəsidir ki, Əsməd xanımın yazdığı
dərsliklər Azərbaycanın müxtəlif rayonlarında da tələbələr və müəl-
limlər tərəfindən təkrar-təkrar oxunur:
“Kitabınızı oxuyanda mənə sanki ruhi-qida verir. Kitabınızı
çoxdan oxumuşam. Ancaq sizin aşkarladığınız çox maraqlı faktları
yenidən yada salmaq üçün hal-hazırda da oxuyuram. “Türk xalqla-
rının tarixi (qədim dövr və orta əsrlər)” dərsliyiniz olduqca çox çə-
tin, həm də ən ağır və böyük zəhmətin bəhrəsidir. Buna görə də
mən sizə baş əyirəm. Sizə daha da böyük uğurlar, eləcə də ən yük-
sək nailiyyətlər arzu edirəm”.
Bütün bu təqdiqatları, elmi məqalələri, araşdırmaları onu sü-
but edir ki, Əsməd Muxtarova türk xalqlarının tarixi həqiqətlərinin
dünyaya çatdırılmasında ən çox əməyi olan tarixi tədqiqatçıdır.
Məhz respublikada ilk dəfə türk xalqlarının qədim dövrdə və orta
əsrlərdə tarixinə dair tədris proqramı və metodik vəsait yazıb çap
etdirən Əsməd Muxtarovadır. Müəllif dərsliklərini, monoqrafiyala-
rını yazarkən, ümumilikdə, 100-dən çox müxtəlif dillərdə olan
mənbələrdən istifadə etmişdir. Bu əvəzsiz əməyinə görə Əsməd xa-
nım Muxtarova “Sara xatun” diplomu ilə, “Hun tarixçi alim”,
“Qızıl Qələm” mükafatları ilə, 2014-cü ildə “Fəxri Fərman”la təltif
Türk xalqları tarixi kafedrası – 25
Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri
177
olunmuşdur. Ali məktəblərdə tədris olunan dərslikləri isə tədqiqat
səviyyəsindədir. Tədqiqatçının elmi irsi əvəzsiz, uzunluğu ölçülə
bilməyəcək qədər dərin bir dəryadır.
ƏDƏBİYYAT
1. Əsməd Muxtarova. Türk xalqlarının tarixi (qədim dövr və orta
əsrlər). Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı, “Adiloğlu” nəşriyyatı,
2008. - Səh.448.
2. Muxtarova Ə.İ. Türk xalqlarının dövlətçilik tarixi (qədim dövr və
orta əsrlər). Bakı, 2002. - Səh.136.
3. Əsməd Muxtarova. Azərbaycanın müasir türk dünyasına inteqra-
siyası prosesi və Heydər Əliyev // “Tarix və onun problemləri”
jurnalı, №2, 2013, s.34-40.
4. Əsməd Muxtarova. Qədim dövr və orta əsrlərdə qırğızlarda din
və şifahi xalq yaradıcılığı // “Tarix və onun problemləri” №2, 2014,
s.50-56.
_________________________
III Bölmə
Türk xalqlarının qədim dövr və orta əsrlər tarixi məsələləri (2)
İsmayıl FAXTİYEV
Sumqayıt Dövlət Universiteti,
tarix fakültəsi, III kurs tələbəsi
E-mail: faxtiyev123@gamil.com
XƏZƏR TÜRKLƏRİNDƏ TOLERANTLIQ ƏNƏNƏLƏRİ
Elmi rəhbər:
Müəllim Aytən ƏSƏDOVA
Sumqayıt Dövlət Universitetinin müəllimi
Açar sözlər: Xəzər türkləri, tolerantlıq, tarix , multikulturalizm,
barış
Azərbaycanın tarixən tolerant və multikultural dəyərlərə sa-
hib olduğunu dünya ölkələrinə sübut edən tarixi faktlardan biridə
Xəzər türkləridir. Xəzərlərin tolerantlığını və multikultural dəyərlə-
Dostları ilə paylaş: |