Türk xalqları tarixi kafedrası 25 Azərbaycanda
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məsumə TƏHMƏZLİ Bakı Dövlət Universiteti, tarix fakültəsi,lll kurs tələbəsi E-mail: tmesume97@gmail.com
Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 202 lünməsinin tərəfdarıdır. Azərbaycan bu məsələdə Qazaxıstanla or- taq nəticəyə gələ bilir. 2001-ci ilin noyabrında və 2003-cü ilin fev- ralında hər iki dövlət arasında müqavilə imzalanır. Digər tərəfdən isə baxmayaraq ki, Azərbaycan və Türkmənistanın tezisləri bir-biri- nə çox yaxın idi, ancaq, onlar arasında ciddi anlaşmazlıqlar yaran- mağa başlamışdı. İki ölkə arasındakı anlaşılmazlığın əsas nöqtəsi “orta xəttin çəkilməsi” mərhələsində ortaya çıxır. Türkmənistan Azərbaycanın Abşeron yarımadası vasitəsilə Xəzərin dərinliklərinə doğru daxil olduğunu, buna görə də Azərbaycan ilə özü arasında or- ta xəttin çəkilməsi zamanı Abşeron yarımadasının nəzərə alınma- masın lazım olduğunu bildirir. İki ölkə arasındakı anlaşılmazlıq sə- bəbi ilə “Kəpəz” və “Azəri-çıraq” yataqları mübahisəli hesab olu- nur. Azərbaycanın nəzarətində bu yataqlar Türkmənistanın iddiaları qəbul olunacağı halda Türkmənistana aid milli sektora daxil olacaq. Qazaxıstan Xəzərin şimalında Rusiya ilə yaşaya biləcəyi anlaşıl- mazlığı həll etmək üçün bu ölkə ilə bir müqavilə bağlamış, iki ölkə dəniz sərhədlərinin müəyyən olunmasında “orta xətt” prinsipinə söykənərək sərhəd bölgəsindəki enerji yataqlarının bərabər istifadə- sində razılaşmışdır. Elə bu razılaşmaya bənzər bir razılaşma Qaza- xıstan və Azərbaycan arasında da baş verib.Yəni Xəzərin şimalın- dakı bölgü istiqamətində bir konsensusun olduğu deyilə bilər. Am- ma Rusiya enerji şirkəti “Lukoyl”un Rusiya-Qazaxıstan sərhədini keçdiyi üçün Qazaxıstanın Rusiyaya dəfələrlə nota verdiyini də de- yə bilərik. İranın Xəzərin beş bərabər hissəyə bölünməsini nəzərdə tutan prinsipi isə etirazla qarşılanır. İranın Xəzərdəki paylaşma mü- barizəsi çərçivəsindəki hədəfinin Azərbaycana zərər vermək, bu öl- kənin iqtisadi inkişafının arxasındakı ən əhəmiyyətli silah olan enerji ehtiyatlarının rolunu zəiflətmək olduğu da ortadadır. Bu ba- xımdan İranın Xəzərdə Azərbaycanla problem yaşayan Türkmənis- tana dəstək verdiyini də görürük. İran Azərbaycanın Xəzərdəki enerji ehtiyatları çərçivəsində Türkiyə, Avropa Birliyi və ABŞ ilə əməkdaşlıq etdiyini görür və bunun Rusiyada da narahatlıq doğur- duğunu bildiyi üçün Rusiya ilə də Xəzər oxunda uyğunlaşmağa çalışır. Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 203 Azərbaycanın digər türk dövlətləri ilə münasibətlərində də müəyyən dövr ərzində narzılıqlar olmuşdur. Ancaq bunlar müəyyən vaxt keçdikdən sonra öz həllini tapmışdır. Lakin Xəzərin statusu ilə bağlı olan narazılıq Türkmənistan ilə hələ də öz həllini tapmamış- dır. Həmin bu hadisə dövlətlərarası münasibətlərin digər sahələrinə, o cümlədən siyasi əməkdaşlığa da təsir göstərir. Lakin, ədalətli da- nışsaq görərik ki bəzi vaxtlarda Türkmənistan tərəfindən yumuşal- ma hiss olunurdu. Məsələn, 1997-ci il fevralın 25-26-da Türkmə- nistanın Prezidenti S.Niyazov Qazaxıstanın Prezidenti N.Nazarba- yevlə status məsələsinə dair danışıqlar aparırlar və qərara gəlirlər ki, statusu müəyyənləşdirən konvensiya qəbul olunana qədər tərəf- lər keçmiş SSRİ vaxtında təyin olunmuş Xəzərin milli sektorlara bölünmə prinsipini rəhbər tutaraq öz sektorları çərçivəsində neft hasilatı ilə məşğul olacaqdılar. Ümumiyyətlə, Xəzərin hüquqi statusu problemi Xəzəryanı dövlətlərin müasir beynəlxalq vəziyyətinə təsir göstərən amillərdən biridir. Bu baxımdan, Xəzərin statusu probleminin həlli mühüm beynəlxalq əhəmiyyət daşıyır. Dünya bazarında neft və təbii qaz kimi enerji ehtiyatlarına ehtiyacın artması, bu ehtiyatların istismarı və daşınması ilə bağlı reallaşdırılan transregional layihələrdə dünya ölkələrinin iştirakı, ixrac kəmərlərinin təhlükəsizliyi Xəzərin hüqu- qi statusu probleminin məhz beynəlxalq hüquq normaları əsasında həllinin zəruriliyini göstərir. Xəzər regionunda mübahisəli məsələ- lərin həlli, təhlükəsizlik mühitinin formalaşması və sabitliyin bərqə- rar edilməsi həm Xəzər hövzəsi ölkələrinin iqtisadi inkişafına, həm də regionun enerji ehtiyatlarının birgə istismarında əməkdaşlığı gücləndirməyə çalışan ölkələrin imkanlarının genişlənməsinə müs- bət təsir göstərəcəkdir. ƏDƏBİYYAT 1. Elman Nəsirov. Аzərbaycan nefti və beynəlxalq müqavilələr (1991-1999). Bakı, Respublika Xatirə Kitabı Nəşriyyatı, 1999. – s.104. 2. Sevinc Ruintən. Azərbaycan türk dövlətləri ilə siyasi əlaqələr sistemində (XX əsrin 90-cı illəri). Bakı, Adiloğlu, 2005. – 236 s. Türk xalqları tarixi kafedrası – 25 Azərbaycanda türk xalqları tarixinin tədqiqi və tədrisi məsələləri 204 3. Рустам Мамедов. Международно-правовой статус Каспийского моря (вчера, сегодня, завтра). Баку: Азернешр, 2006. – с.464. _________________________ Məsumə TƏHMƏZLİ Bakı Dövlət Universiteti, tarix fakültəsi,lll kurs tələbəsi E-mail: tmesume97@gmail.com POSTSOVET MƏRKƏZI ASIYADA GEOSİYASİ VƏZİYYƏT: PROQNOZLAR, REALLIQLAR Elmi rəhbər: Tarix üzrə fəlsəfə doktoru Rövşən HƏTƏMOV Bakı Dövlət Universitetinin dosenti Açar sözlər: Mərkəzi Asiya, SSRİ, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbə- kistan, Türkmənistan SSRİ-nin dağılmasından sonra dünyanın siyasi xəritəsində meydana çıxmış dövlətlər sırasında Mərkəzi Asiyanın müstəqil türk dövlətləri öz spesifik xüsusiyyətlərinə və geosiyasi mövqelərinə gö- rə fərqlənirlər. 1991-ci ilə kimi dünyada yalnız 1 türk dövləti möv- cud idisə, artıq SSRİ-nin dağılmasından sonra daha 5 müstəqil türk dövləti yarandı. Tədqiqatçı Müzəffər Özdağ 1989-cu ilin statistik göstəricilərindən çıxış edərək göstərir ki, “Ümumilikdə 44.274.000 əhaliyə və 3.850.500 kv.km əraziyə sahib olan Qərbi Türküstanın türk respublikaları Birləşmiş Millətlər Təşkilatında təmsil olunan 186 dövlətin 180-dən ərazisinə görə, 162-sindənsə əhalisinin sayına görə böyükdür”. Bu dövlətlər Avropa və Asiya qitələri arasında Türk Dünyasının yerləşdiyi məkanı - geosiyasi türk qurşağını for- malaşdırmışdı. Dini-mənəvi dəyərlərə malik Türk Dünyası siyasi- iqtisadi müstəvidə tam bütövləşməsə də zəngin təbii sərvətlərə ma- lik olması, tarixi İpək Yolu üzərində yerləşməsi, yaxın qonşu ölkə- lərə nümunə olacaq demokratik dünyəvi dövlət quruculuğu yolunu tutması baxımından diqqət mərkəzində olmuşdur. Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|