Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
T əsadüfi deyil ki, tarixçi alim İ.Əliyev də hələ “ eramızın ilk əsrlərindən etibarən Azərbaycanda türkdilli ünsürl ərin”, “türk dilləri ailəsinə mənsub olan Azərbaycan dilinin bu ərazidə hələ eramızın IV-V əsrlərindən təşəkkül tapdığını” yazırdı [1, s.21-22]. “Sasanil ər öz hakimiyy ətlərini möhkəmləndirmək və hər cür təhlükənin qarşısını almaq məqsədilə Albaniyaya irandilli əhali köçürmüşlər (deməli, yerli əhali irandilli deyildi – G.Y.). Sonralar tat adı ilə tanınan bu əhali, əsasən, Abşeron, Şamaxı və Quba ərazilərində məskunlaşdı. Əsrlər boyu bu ərazilərdə yaşayan tatlar yerli əhali ilə qaynayıb-qarışsalar da, onların bəzi qalıqları indi də qalmaqdadır” [1, s.22] yazan İ.Əliyev əlbəttə ki, “yerli əhali” deyəndə, türkləri n əzərdə tuturdu. Çünki bu gün doğrudan da tatların bir çoxu Az ərbaycan türkcəsində, yəni yerli əhalinin dilində danışsa da, öz dill ərini qoruyub saxlayanlar da var. İ.Əliyev Albaniya əhalisinin türklərdən ibarət olduğunu, buraya irandillilərin (tatların) sasanilər tərəfindən köçürüldüyünü, onların yerli əhali ilə qismən qarışdığını qeyd ed ərkən, əlbəttə, dövlət quruluşuna qədər bu ərazilərdə udinl ərlə, qarqarlarla, leqlərlə yanaşı alban türklərinin yaşadığını da təsdiqləmiş olur. Əvvəllər Səfəvi dövlətinin əhalisinin etnik, mədəni birliyinin əsasını azərbaycanlıların (türkl ərin – G.Y.) təşkil etdiyini yazan İ.Əliyev «sonralar … S əfəvi dövlətinin daxilində İran ünsürlərinin» qüvvət- l əndiyini, hakimiyyətin əsasən onların əlində cəmləndiyini, türkl ərdən ibarət qızılbaşların I Şah Abbas zamanında sıxışdırılmağa başlanıldığını da yazır [1,s.26]. T əkrar da olsa, bir daha qeyd edək ki, “eramızın ilk əsrlərindən Azərbaycanda türkdilli ünsürlərin”, IV-V əsrlər- 33 d ə isə “türk dilləri ailəsinə mənsub olan Azərbaycan dilinin” t əşəkkül tapdığını yazan İ.Əliyev “Orta Asiyadan çıxan və türk köç əri tayfaları olan səlcuqların” XI əsrin ortaları Az ərbaycan, Yaxın və Orta Şərqdə öz dövlətlərini yaratdıqlarını vurğulayır. İ.Əliyevə görə, XI əsrə, yəni köçəri türk s əlcuqların Azərbaycana gəlişinə qədər bu ərazidə hələ “ eramızın ilk əsrlərindən” türklər yaşamış, dilləri təşəkkül ta pmışdır. Təbii ki, səlcuq türklərinin, oğuzların az ərbaycanlıların təşəkkül prosesindəki, özəlliklə də Az ərbaycan türkcəsinin indiki şəkildə formalaşmasındakı, y əni oğuz-qıpçaq ünsürlərinin bərabər işlənməsindəki rolu da danılmazdır. Azərbaycan türkcəsinin yalnız oğuz türkl ərinə bağlanılması ermənilərin, eləcə də bir sıra “türkoyed”l ərin - türk düşmənlərinin əlinə əsas verir ki, Az ərbaycanda türklərin IX-XI əsrlərdə peyda olması kimi yanlış iddialarla çıxış etsinlər. Məqsədli şəkildə ortaya atılan oğuz mənşəyi Azərbaycan ərazisində türklərin qat-qat əvvəllər yaşadığını inkar etməyə xidmət edir. Az ərbaycan türklərinin soykökünün hansı türk tayfalarına dayandığını daha dolğun sübut edən əsas amil dildir. 1959-cu ild ə “Kitabi Dədə Qorqud dastanlarının dili” kitabında görkəmli dilçi alim Ə.M.Dəmirçizadə yazırdı: “Az ərbaycan ümumxalq dilinin təşəkkülündə oğuz və qıpçaq tayfa dill əri həlledici rol oynamışdır… Oğuzlar… oğuz və qıpçaq qəbilə dilləri əsasında təşəkkül tapmış olan ümumxalq Az ərbaycan dilində ünsiyyət edən azərbay- canlılardır” [7, s.6, 11]. Tanınmış qazax alimi Seydimbek Akselev “Korkut Ata əfsanələri” məqaləsində yazır: “Oğuz- qıpçaq boylarının, bir tək qazax deyil, eyni zamanda da 34 özb ək, qarakalpak, türkmən, Azərbaycan kimi ulusların t əşəkkülündə böyük rol oynadıqlarını bilirik” [7, s.52]. Ortaq m ənəvi dəyərimiz olan «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanları haqqında danışarkən dilçi alim N.Cəfərov burada öz əksini tapan ictimai-siyasi, mədəni-mənəvi proseslər sırasında “gəlmə” oğuzlarla “yerli” qıpçaqların müna- sib ətlərini ön plana çəkir. Mərhum dilçi alim A.Axundov 16 fevral 1999-cu ild ə “Kitab-i Dədə Qorqud” dastanlarının 1300 illik yubileyi üzr ə dövlət komissiyasının Azərbaycan Respublikası Prezidenti H.Əliyevin yanında keçirilən iclasındakı çıxışında dastanlardakı oğuz-qıpçaq sözlərinin, dem ək olar ki, eyni sayda işlədildiyinə işarə edərək demişdir: “… dastanda “dedi” sözü 758 dəfə, “aydır” sözü 714 d əfə işlədilir. Bunlardan biri Oğuz dillərinə, ikincisi Qıpçaq dillərinə xas formadır. Bu, dastanın nə qədər qədim olduğunu göstərir. Yəni hələ o dövr idi ki, Oğuz-Qıpçaq tayfaları Azərbaycanda birgə fəaliyyətdəydilər”. Bu təhlilin başqa sahələr, xüsusən xalqımızın tarixi üçün də əhəmiyyəti böyükdür. “M əlum olduğu üzrə, ümumxalq Azərbaycan dili oğuz v ə qıpçaq tayfa dilləri əsasında təşəkkül tapdığı üçün ilk dövrl ərdə hər iki qəbilə dilinə xas olan müəyyən ünsürlər, h ətta eyni mənalı ünsürlər, ümumxalq dilində müvazi sur ətdə işlənilmişdir” [7, s.13-14] deyən Ə.Dəmirçizadə bu iki tü rk tayfasına məxsus sözlərin Nəsiminin, Xətainin, Füzulinin əsərlərində də özünə “müvazi şəkildə” yer tapdığını vurğulayır. “Kitab-i Dədə Qorqud” dastanlarının oğuz tayfasının dilində olduğu yazılsa da (“Kitab-i Dədə Qorqud ala lisan-i taife- i oğuzan” [16, s.9]), nəinki əvvəlki dövrl ərdə, elə indinin özündə də oğuz-qıpçaq sözləri 35 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|