Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
dilimizd ə paralel şəkildə işlənir. Tərkibində az qala oğuz- qıpçaq sözləri yarıbayarı olduğu halda Azərbaycan türkc əsini türk dillərinin yalnız oğuz qrupuna aid etmək doğru deyil. Professor N.Cəfərov da “Azərbaycanda türklüyün etnik-m ədəni sistem kimi möhkəmlənməsinin” t əxminən 2500 ilə qədər (bəlkə də daha çox) böyük bir dövrünü əhatə edən üç mərhələdən birincisini – Qıpçaq m ərhələsi (təxminən M.Ö. I minilliyin ortaları – M.Ö. I m inilliyin sonu)» kimi ayırır. Vaxtil ə sualtı arxeoloji kəşfiyyat qrupunun rəhbəri olan m ərhum arxeoloq V.Kvaçidzenin XX əsrin sonlarında tapılan bir heykəlciklə bağlı “168 saat” qəzetində dərc olunan müsahib əsində də yuxarıda deyilənləri təsdiq edir. O deyir ki, “bu (bel ə heykəlciyin Azərbaycanda tapılması - G.Y.) o dem əkdir ki, Qafqazla Sibir əhalisi arasında əlaqələr çoxdan mövcud imiş. Bu bir daha göstərir ki, türk tayfalarının Azərbaycan ərazisi ilə əlaqəsi orta əsrlərə yox, h ələ II minilliyə təsadüf edir. Bu heykəlcik Uzaq Ural və Q ərbi Sibirdə tapılan IV Samus abidələrinin oxşarıdır. Fiqurun Az ərbaycan ərazisində yeganə olması onun Sibirdən g ətirilməsini sübut edir”. V.Kvaçidzenin “heyk əlciyin Azərbaycan ərazisində yegan ə olması”, bundan doğan “onun buraya gətirilməsi” bar əsindəki fikri ilə razılaşmaq mümkün deyil. Çünki hələ su altındakı, yer altındakı bütün abidələr, əşyalar aşkar edilm ədiyindən bu fiqurun burada “yeganə” olması barədə q əti söz söyləmək düzgün deyil. İkincisi, fiqur bura g ətirilmiş olsa belə, onun aid olduğu dövr, türk tayfalarının Az ərbaycan ərazisi ilə əlaqəsinin M.Ö. II minilliyə təsadüf etm əsi faktı, Azərbaycan türklərinin yalnız “IX-XI əsrlərdə 36 buraya g əlmiş” oğuzlardan təşkil olunması “fikri”ni aradan qaldırır. Az ərbaycan türkcəsində qıpçaq, Türkiyə türkcəsində oğuz ləhcəsinin üstünlük təşkil etməsi göstərir ki, oğuzlar Az ərbaycan ərazisinə gələndə, burada artıq qıpçaqlar vardı. Oğuzlarla qıpçaqların dilinin qarışması nəticəsində oğuz- qıpçaq sözləri “müvazi şəkildə” işlədilir. Anadoluya gedən oğuzlar burada (Şərqi Anadoluda yaşayan qıpçaq türklərini çıxmaq şərtilə – G.Y.) qıpçaqlarla qarşılaşmadıqlarından dill ərində oğuz kəlmələri üstünlük təşkil edir. Türkiyə türkc əsində rast gəldiyimiz qıpçaq kəlmələri Şərqi Anadolu türkl ərindən, Balkanlardan, Qafqazlardan köçən türklərdən keçmişdir. Anadolunun ən böyük türk bəyliyi kimi tanınan Atab əylər dövlətinin banisi də qıpçaq türklərindəndir. Bu gün Ərzurum, Oltu, Narman, Artvin, Şavşat, Yusifli, Sivas, İğdır, Xorasan, Ərzincan, Ərdahan, Qars… tərəflərin camaatı da savir, avar, xəzər, peçeneq, kuman-qıpçaq, bulqar türkl ərindən miras qalan kuman-qıpçaq ağzı ilə danışır. R.Bayraqdarov Axıska türkləri ilə Şərqi Anadolu türklərinin l əhcələrinin, demək olar ki, eyni olduğunu vurğulayaraq yazır ki, bu, “hər iki bölgə xalqının qıpçaq türklərinin qalıqları olduğunu göstərməkdədir” [53, s.41]... İstər Çar Rusiyası, istərsə də SSRİ zamanında türklərə, xüsusil ə də Türkiyə türklərinə (Səlcuqlar, Osmanlı, Anadolu) qarşı mənfi münasibət, onların köçəri türk tayfalarının törəmələri olması məsələsi hər iki sistemdə yaşayan xalqlara sirayət etmişdir. Antitürk siyasəti tarix boyu türkl əri sevməyənlərin də işlərinə yarayır, d əyirmanlarının suyunu əksik etmirdi. Uzun illər aparılan t əbliğat, tarix dərsliklərində rus-türk müharibələrinin 37 s əbəblərinin birtərəfli izahı da öz işini görmüşdür. Slavist mediavistl ər yalnız əhalinin iki tipini (köçəri, oturaq) qəbul ed ərək hər iki dövlət quruluşunda aparıcı mövqe tutan slavyan xalq larının ulu babalarının köçəriliklə heç bir əlaqəsi olmadığını, köçəriliyin “vəhşi, mədəniyyətdən uzaq türkl ərə” aid olduğunu vurğulamaları da digər xalqlarda köç əriliyə, köçəriliyin bağlandığı türklərə qarşı qeyri- q ənaətbəxş münasibətin yaranmasına səbəb olmuşdur. Hər bir xalq özünün əkinçi, deməli, mədəni, oturaq əhali olduğunu sübut etməyə çalışırdı. Slavistlərdən fərqli olaraq nomadistl ər yarımköçəriliyi qəbul edir, Qızıl Orda tatarlarını, noğayları, başqırdları… yarımköçəri xalqlar kimi göst ərirlər [212, s.73]. Ümumiyyətlə, nomadistlərə görə, tam oturaq, ya da tam köç əri (gəzəryi qaraçıları, xantları, evenkl əri çıxmaq şərtilə) xalqlar yoxdur. Xalqların etnik tarixinin öyr ənilməsi göstərir ki, keçdikləri uzun tarixi yol boyu bir çox xalqlar t əbii iqlim şəraitinin onlara verdiyi imkanlar ç ərçivəsində gah əkinçiliklə məşğul olaraq oturaq h əyat tərzi keçirmiş, gah da maldarlıqla, özəlliklə də qoyunçuluqla m əşğul olaraq dağdan arana, arandan dağa köç müşlər. XIV-XV əsrlərdə Şimali Qara dəniz noqayları s əpindən sonra mal-qara ilə yaylaqlara köçür, qayıdanda isə hazır taxılı biçirdilər. Bu yolla onlar Bizansı, sonralar isə Osmanlını, Kırımı çörəklə təmin edirdilər [212, s. 80]. Taxıla olan tələbat əkinçiliyi önə çəksə də, iki-üç ildən sonra torpaq çoxillik dinc ə qoyulurdu. Bu illərdə əkinçilik öz yerini maldarlığa verirdi. A. Şennikovun slavyan xalqlarının da yarımköçəri olduğuna sübut kimi XVIII əsrə qədər yarımköçəri həyat tərzi keçirən Don, Zaporojye kazaklarını örn ək göstərməsini uğursuz qəbul edirik. Çünki araşdırmalar 38 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|