Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
kazakların, əsasən, xristianlığı qəbul etmiş noqay, qazax və tatarlardan ibar ət olduqlarını göstərir [45, s.6]. S.İ.Vaynşteyn də “təmiz” maldarlıqla məşğul olan, y əni təsərrüfat fəaliyyəti yalnız maldarlıqdan ibarət olan köç ərilərin olmadığını qeyd edir. M.Ö. II-I minilliklərdə yaranan köç ərilik XX əsrin 80-ci illərində Asiyada, Afri- ka nın 30-dan çox ölkəsində (Sudan, Misir, Səudiyyə Ərəbistanı, Yəmən, İran, Pakistan…) qalaraq 40 milyona q ədər insanı əhatə edirdi [212, s.72]. Türklərdə köç, əsasən, qapalı mövsümü köçdür. Dairəvi köç də adlandırılan bu köç h ər il eyni yollarla həyata keçirilir, daimi yaylaqlar, qışlaqlar olurdu. Yarımköçəri həyat tərzi keçirən bu türklərin t əsərrüfatının əsasını maldarlıq təşkil edir. Yarı oturaq əhalinin daimi yaşayış yerləri, evləri var. Onlar yaylaqdan qışlağa, qışlaqdan yaylağa köçürlər. Azərbaycanın şimal- q ərb rayonlarının əhalisi XX əsrin 60-70-ci illərinə qədər bu cür köçd ən istifadə edirdilər. Bu gün onların sayı çox azdır. Elat camaatının yaylağa köçü Borçalıda daha yaxşı qorunub saxlanılmışdır. Avrasiyanın geniş çöllərinin quru ərazisinin su, suvarma problemi ol duğu üçün buranın əhalisi olan türklər maldarlıqla, əsasən də, qoyunçuluqla məşğul olmuşlar. Bu gün g ə əkinçilik üçün sərt olan iqlimi ilə seçilən Sibir əra- zisind ə, qışı soyuq, yayı çox isti keçən Orta Asiya, xüsusilə d ə Qazaxıstan ərazisində bağçılıq az yayılmışdır. Əkinçilikdə də taxılçılığa, pambıqçılığa, bostançılığa üstünlük verilir. Bununla bel ə, su qıtlığı yenə də özünü büruz ə verir. S.İ.Vaynşteyn də qeyd edirdi ki, nomadların h ərəkatı Ön, Mərkəzi Asiya, Orta Asiya, Şərqi Avropa, Şimali Afrika etnoslarının formalaşmasına, mədəni- 39 t əsərrüfat mübadiləsinə təkan vermişdir [212, s.74]. Eyni zamanda çumlar, yurtlar (üy, ib, öq, ayıl…) kimi daşınan keç ə evlər, alaçıqlar öz formalarını İslam aləminə, Avropa m ədəniyyətinə vermişdirlər. Skiflər, hunlar ilkin köçərilər adlandırılan qədim tayfalardır... Yuxarıda kazakların köçəri slavyanlar adlandırılmaları ilə razılaşmadığımızı qeyd etmişdik. A.Şennikov etnoqrafların araşdırmalarına əsaslanaraq göst ərir ki, XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərinə qədər kazak ların dilində xarakterik türkizmlərə rast gəlmək olurdu. Soyadlar, l əqəblər, digər sözlər türk mənşəli idi. H ətta məişətlərində yarımköçəriliyin əlamətlərindən olan keç ə altlıqlar, pendirin hazırlanma qaydası, çadır- ların forması... da qalırdı. Bütün bunlar ruslaşmış türkl ərdən xəbər verirdi. Onların məcburi xristian- laşdırılması XVIII əsrə aiddir. Hətta XIX əsrin ortalarında yerli keşişlər Voronej-İsman kazaklarını “din ə təzə gələnlər” adlandırırdılar [212, s. 111]. Q ərbi Sibirin, Altayın meşə-çöl rayonlarında yaşayan türkl ərin də yarımköçəri olduqları vurğulanır [212, s. 88]. Slavistl ərə görə, köçərilər meşədən qorxurlar. Lakin araşdırmalar göstərir ki, yarımköçəri türklər nəinki çölü, eyni zamanda meşəni də özlərininki hesab edir, ovçuluqla, meşəsalma ilə məşğul olurdular [212, s. 91]. Bunu biz vaxtil ə Ordosda yaşayıb meşəsalma ilə məşğul olan hunların timsalında da görürük [207, s.104-111]. Araşdırmalar göstərir ki, azərbaycanlıların mövsüm, ail ə-məişət mərasimlərinin ümumtürk kontekstindən çıxardılaraq ayrıca öyrənilməsi məqsədəuyğun deyil. Bu baxımdan dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq müsəlman, 40 ya qeyri-müs əlman türk xalqlarının, özəlliklə də azsaylı türkl ərin (saxa, dolqan, teleut, şor, xakas, tıva...) etnoqrafik baxımdan daha yaxşı qorunub saxlanılan mərasimlərinin, onlarla bağlı mənəvi mədəniyyət nümunələrinin müqayisəli öyr ənilməsi Azərbaycanda da unudulmuş bir sıra mərasim və ayinl ərin bərpasına yardım edər. Onu da vurğulamaq lazımdır ki, Azərbaycandakı etnik, etnoqrafik qruplar vaxtilə bu, ya dig ər səbəbdən daşıyıcısı olduqları türk m ədəniyyətinin parçalarını daha yaxşı qoruyub saxlayıblar. Monoqrafiyada müqayis əli-tarixi analiz yolu ilə m ərasimlərin timsalında qədim inamların eyniliyini, etnik kökün birliyini bir daha göst əririk. Məsələyə yalnız dini nöqteyi-n əzərindən yanaşma tədqiqatçıları bu din ç ərçivəsindən kənara çıxmağa qoymur. Beləliklə də, xalqın tarixi müasir dövrümüz ə yaxınlaşdırılır, yəni İslam dininin yarandığı M.S. VII əsrdən əvvəlki dövrlər kölgədə qalır, dig ər dinlərə qulluq edən bir çox türk mənşəli xalqların varlığı nəzərə alınmır, xristianlıqla bağlı olan tariximizə, tarixi abid ələrimizə göstərilən biganə münasibət onlara digər xalqların iddiası ilə nəticələnir. Monoqrafiyanın mövzusu eyni köklü xalqlar arasındakı m əsafə, dini, digər kənar, sonradan yaranma təsirlərin aradan qaldırılması, onların bir-birini daha yaxından tanıması, tək m ədəni deyil, eyni zamanda iqtisadi, siyasi əlaqələrin yaradılması, inkişafı baxımından çox aktualdır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İ.Əliyevin təşəbbüsü ilə XI Türk Dünyası Dostluq, Qardaşlıq, İş Birliyi Qurultayının 17-19 noyabr 2007-ci il tarixind ə Bakıda keçirilməsi dediklərimizə misaldır. Bu gün türklərin mərasimlərinin qarşılıqlı araşdırılması dövrün, zamanın tələbidir. Müqayisəli analiz həm 41 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|