dey
ə onları otaqların künclərinə səpirdi. Bayramın ertəsi
günü oğlanlar ev-ev gəzərək həmkəndlilərini təbrik edir,
alqış deyirdilər [100, s.84]. Bu gəzinti çox vaxt “Traka
(zınqırov) türküsü” ilə müşaiyət olunurdu:
Traka, traka Vasilke
Karaca geldi, duydunuzmu?
Selam verdi, aldınızmı?
Kırda puluk işlər,
Küüd
ə koyun kışlar;
Öküzleri bakın,
Terekeler, akın.
Tolokada kürtün,
Bacalarda tütün,
Pulukları düzün,
Sürqüleri düzün.
Sıra, sıra süütler,
Şindi geldi
Koçitler, koçitlerin
Karnı aaç.
Ver, babu, kolac, xey, xey!.. [82, s.98]
Bu türkül
ər Azərbaycanda Novruz bayramında oxunan
bir sıra mərasim nəğmələrini xatırladırlar. Burada, əsasən,
əkinçilik atributlar – kotan, öküz, çörək bişirilən fırınların
bacalarından çıxan tüstü, kolac (qalac)… üstünlük təşkil
edir.
Yaz başı, bütün xristianlarda olduğu kimi, qaqauzlar da
Pasxaya (Paskell
ə) hazırlaşırlar. Bu bayramın təqvimdə
d
əqiq yeri olmadığı üçün onu popazlar Ayın tarazlığına
94
baxaraq hesablayırlar. Lakin hər zaman bazara, Ay
qaranlığına düşən bayrama əlli beş gün, yəni səkkiz həftə
qalmış Ət Orucu, sonra Böyük Oruc tutulur. Ət Orucunun
önünd
əki həftəyə “piinir aftası” (pendir həftəsi) deyilir.
Ruslar onu «Maslitsa» adlandırırlar. Bu həftə ət yeyilmir,
yalnız pendir, qaymaq, yumurta… yeyilir. İnsanlar gərək bu
günl
ər yaxşı, pis əməllərini yada salsın, incitdikləri
adamlarla görüşüb bağışlanmalarını istəsinlər, küsülülər
barışsınlar [51, s.136].
Pendir h
əftəsindən sonra Todur həftəsi, yəni Ay Todur
günü (Müq
əddəs Todur günü) gəlir. Əvvəllər həmin gün
hamı bayram paltarlarını geyinərək küçələrə çıxır, gənc
oğlanlar at belində qohum-əqrəbaya baş çəkir, kəndin
k
ənarında at yarışı keçirirdilər.
To
dur günü axşamı küçədə tonqal qalayır, onun
üstünd
ən «mart içeri, pirə dışarı» deyərək atılırdılar. Sonra
h
ər kəs evinə gedib “Böyük Oruc” süfrəsinə otururdu. Ertəsi
gün başlayan Böyük Oruc günlərindən Paskelləyə qədər ət,
yumurta, balıq yemək, süd içmək olmaz. Düyü, kartof,
lobya, soğan, sarımsaq yeyilirdi. Axşam “yımırta
hamnamak”
kimi maraqlı, son dərəcə şən oyun keçirilirdi.
Ail
ə üzvləri tavanın ortasından yaxşı bişmiş yumurta asaraq
onu yell
ədirdilər. Sonra evdəkilər dairəvi duraraq əlləri
arxalarında yumurtanı ağızları ilə tutmağa çalışırlar. Əlbəttə
ki, bunun öhd
əsindən ağzı böyüklər daha tez gəlirdilər [51,
s.138-139].
Böyük Orucun ilk üç günü Trimur günl
əri adlanır. Kim
bacarırsa, bu üç günü heç nə yemir, içmir. Trimurluları işə
buyurmazlar. Paskell
ə günləri oğlanlarla qızların görüşməsi
95
d
ə yasaq idi. Üçüncü gün Trimur qaynadılmış çuğundurla
açılırdı [51, s.139].
Qaqauzlar Paskell
ədən əvvəlki həftəyə “süüt aftası”
(söyüd h
əftəsi), önündəki bazara da «süüt pazarı» deyirlər.
Bu günl
ər insanlar əllərinə söyüd budağı alıb kilsəyə dua
etm
əyə gedirlər. Bazar ertəsi 10-12 yaşlarındakı qız uşaqları
iki-
iki qonşuları, qohum-əqrəbanı gəzirlər. Qızlardan birinin
əlində səbət, o birininkində «basmacık» (əl dəsmalı) olur.
Əlində səbət olan qız “Lazari türküleri” oxuyur, o biri isə
basma
cığını yelləyə-yelləyə rəqs edir, ev sahibəsi də onlara
yumurta verir [51, s.140]. Lazari il
ə Boyansi türküləri mal-
qaranın, qoyun-quzunun artımına yönələn mənəvi
m
ədəniyyət nümunələridir:
Uçdum, gittim, dala kondum,
Lazari, Lazari.
Dal da bana yemiş verdi,
Lazari, Lazari.
B
ən yemişi gökə verdim,
Lazari, Lazari.
Gök da bana yaamur verdi,
Lazari, Lazari.
B
ən yaamuru yerə verdim,
Lazari, Lazari.
Yer da bana çimen verdi,
Lazari, Lazari.
Ben çimeni koyuna verdim,
Lazari, Lazari.
Koyun bana kuzu verdi,
Lazari, Lazari [82, s.98-99].
96
Burada t
əbiətdə baş verən uzun bir proses öz əksini
tapır. “Lazari, lazari” türküsü qaqauzların İlkyaz yortusu
dedikl
əri bahar bayramında da ifa olunur. Bu türkü Həzrəti
Lazarınyenidən dirilməsi ilə bağlanılır. N.Babaoğludan
f
ərqli olaraq A.Manof bu günü belə təsvir edir: “həmin gün
7-
8 yaşlı qızlar kənddəki evləri dolaşa-dolaşa həmin türkünü
oxuyardılar. Onlar öz aralarından birisini gəlin kimi bəzəyər,
üzünü d
ə örtərdilər. Musiqiyə uyğun olaraq “gəlin” oynayar,
“düüncül
ər” isə türkü oxuyardılar. Ev sahibləri onlara
pendir, yumurta v
ə sair şeylər verərdilər” [85, s.90].
Gördüyümüz kimi, Pasxa il
ə, onunla bağlı oruclarla
əlaqələndirilsə də, yuxarıda haqqında bəhs etdiyimiz
türkünün, ayinl
ərin xristianlıqla heç bir əlaqəsi yoxdur.
Mövsüm m
ərasimlərinin bir parçası olan bu mərasimlərə də
xristianlıq öz təsirini göstərir, ən azından bu dinin
müq
əddəslərinin adları çəkilməklə onların xristianlığa aid
olması illüziyası yaradılır. Eyni sözləri qaqauzlarda bir sıra
öz
əl günlər, bayramlar haqqında da deyə bilərik. 2003-cü ilin
iyul ayının 7-də qaqauz kəndi Tülüküydə Draqayka
bayramının keçirilməsinin şahidi olmuşduq. Həmin günə
q
ədər ilk uşağı ölmüş qadının zərdəli, yəni ərik yeməyə
ixtiyarı yoxdur. Bayram günü səhər tezdən qonşuda yaşayan,
1942-ci ild
ə Çeşmə köyündə doğulmuş, Tülüküyə gəlin
g
əlmiş, ilk iki uşağı rəhmətə getmiş Qrozdeva Mariya
Vladimir qızı əlində içi zərdəli, gözləmə (qutab) dolu boş-
qabla qonşuya, yəni bizim qonaq olduğumuz Tasmalara
“
draqaykalaşmağa” gəldi. Ev sahibəsi Tasma Lyəna da
boşqabdakıları götürüb əvəzində öz bağının əriyilə birgə
üstün
ə yanar şam taxılmış qalac verdi, şərab süzdü, hər ikisi
97
Dostları ilə paylaş: |