Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
düşsün. Ay təqvimində də məqsəd hər ayın əvvəlinin təzə Ayla başlanmasıdır. Q ədim Romada da yeni il yaz gecə-gündüz bərabərliyinə yaxın vaxtda keçirilirdi. Onlar 10 aydan ibarət təqvimdən istifad ə edirdilər. Bu da Romanın əsasını qoyan əfsanəvi Romulun zamanında, M.Ö. VIII yüzilliyin ortalarında baş vermişdir. İlk ay müharibə allahı Marsın şərəfinə Martius, ikinci ay Aprilis ad landırıldı. Latın sözü olan “aperire” “açılmaq” deməkdir, yəni bu ayda ağaclar çiçək açır. Üçüncü aya Merkurinin anası, ilahə Mayanın şərəfinə May adı verildi. Dördüncü aya Yupiterin h əyat yoldaşı Yunonenin şərəfinə iyun deyildi. Sonrakı aylar isə belə sıralandı: Kvintitis – beşinci Sekstilis – altıncı Septembris – yeddinci Oktobris – s əkkizinci Novembris – doqquzuncu Desembris- onuncu Mart, may, kvintilis v ə oktyabr 31, qalan aylar isə 30 günd ən ibarət idi. Buna görə də cəmi 10 aydan ibarət Roma t əqvimində 304 gün vardı. M.Ö.VII əsrdə, yəni əfsanəvi Roma imperatoru Numa Pompiliyin zamanında bura 2 ay da əlavə olundu:iki üzlü (Yanusun bir üzü ir əli, o biri üzü arxaya, yəni g ələcəyə və keçmişə baxırdı) allah Yanusun şərəfinə yanvar, dig əri isə “februarius” (paklanma) sözündən olan fevral... Bel əliklə də, ilin günləri 355 oldu. Bu da tipik təqvimdən 10 gün geri qalırdı. B əs “kalendar” sözü necə yaranıb? Məsələ burasındadır ki, Ayın hərəkəti nəzərə alınan Roma təqvimində də hər ay t əzə Ay görünəndə başlayırdı. Bunu isə xüsusi carçılar hamıya 17 car ç əkirdi. Ayın ilk gününü romalılar “kalenda”, yəni “car ç əkmək” adlandırırdılar [116, s.35]. Buradan da “kalendar” sözü meydana g əlmişdir. Təqvimdəki yerdəyişmə, sürüşmə b əzən ona gətirib çıxarırdı ki, biçin bayramını yayda deyil, qışda qeyd edirdilər. XVII əsrin fransız yazıçı və maarifçisi Volter yazırdı: “Roma sərkərdələri həmişə qalib gəlirdilər, lakin onlar bunun hansı gün baş verdiyini heç vaxt bilmirdilər” [116, s.36]. M.Ö.46- cı ildə Roma imperatoru və sərkərdəsi Yuliy Sezar Sozigenin başçılıq etdiyi İsgəndəriyyə astronomlarına yeni t əqvim hazırlamağı tapşırır. Günəşin ulduzlar arasında illik yerd əyişməsinə əsaslanan təqvimə görə il 365, hər üç ild ən bir isə 366 gündən ibarət olur. Əgər əvvəllər ilin başlanğıcı martdan hesablanırdısa, yeni təqvimdə yeni il yanvar ayının 1-dən başladı. Çünki yeni seçilən Roma konsulları hər il m əhz yanvarın 1-də vəzifələrinə başlayırdılar. Bu təqvimə Yulian t əqvimi deyilir. Yuliy Sezarın həm bu, həm də hərbi xidm ətlərini xüsusi dəyərləndirən senat Roma sərkərdəsi Mark Antoninin t əklifilə kvintilis (beşinci) ayının adını dəyişdirərək “iyul” qoydu. Bu t əqvim M.Ö. 45-ci il yanvarın 1-də qüvvəyə mindi [150, s.38-39]. Lakin t əqvimə nəzarət edən kahinlər Sozigen ə etibar etməyərək bəzi dəyişikliklər etdilər və bu da ciddi qarışıqlığa gətirib çıxardı. 8 ildən sonra imperator Avqustun əmrilə hər şey əvvəlki məcrasına qaytarıldı. Bu s əbəbdən də senat imperator Avqustun şərəfinə sekstilis (altıncı) ayın adını Avqust qoymağı qərara aldı. Bu vaxta qədər fevralda 29, altıncı ayda isə 30 gün vardı. Senatdakılar imperator Avqustun adı verilən ayın cüt rəqəmli və iyuldan, y əni Yuliy Sezarın adı qoyulan aydan günlərin sayına görə az olmasını imperatora layiq görmədiklərindən, “islanmışın 18 yağışdan nə arı” deyərək, onsuz da günlərinin sayı az olan fevraldan bir gün alıb avqusta verdilər. Digər ayların günl ərində də dəyişiklik edildi... Təbii ki, imperatorlar Tiberiy, Neron v ə Kommod da adlarını aylara vermək istəmişlər, lakin onların bu istəyi baş tutmamışdır. Bizim tarix hesabımızın 325-ci ilində Nikey kilsə toplantısında Yulian təqvimi qəbul olundu və “əbədi olaraq” 21 martin yaz gec ə-gündüz bərabərliyi kimi qəbul olunması q ərara alındı. Bunu o məqsədlə etdilər ki, xristianların Pasxa bayramının yeri dəyişilməz qalsın. Lakin bu təqvim də dəqiq olmadı. Belə ki, burada hər 128 ildən bir 24 saat fərq yaranırdı. 400 ild ə bu fərq 3 sutka təşkil edirdi. Yulian təqviminə görə, yaz gec ə-gündüz bərabərliyi 21 marta düşməliydi. Lakin VI əsrin II yarısında 10 gün fərq yaranmışdı, yəni gecə-gündüz b ərabərliyi martın 11-ə düşürdü. Məqsəd isə yaz gecə - gündüz b ərabərliyini 21 marta dəng gətirmək idi. 1582-ci ildə Roma papası XIII Qriqori yeni təqvim islahatı üçün xüsusi komissiya yaratdı. Həm komissiya, həm də papa XIII Qriqori çoxsaylı t əkliflər arasında italiyalı həkim, astronom Aloiziya Lilionun (1520 - 1576) layih əsini bəyəndi və 1582-ci ilin mart ayının 1- d ə papanın imzaladığı dekretə görə günlər 10 gün irəli çəkildi. Y əni əgər sabah ayın 5-i olmalıydısa, oldu 15-i. Beləliklə də, yaz gec ə-gündüz bərabərliyi yenə də martın 21-ə düşdü... İslahat edilmiş bu təqvimə “qriqorian təqvimi” və yeni stil deyilir. Lakin bu t əqvimdə də sürüşmələr var. Islahata qədər f ərq 10 gün idi. Bu fərq 1700-cü ilin 29 fevralında 11, 1800-cü ilin 29-da is ə 13 gün təşkil edir. Bu 13 günlük fərq 2100-cü ilə q ədər dəyizməz olaraq qalacaq... Uzun ill ər katolisizmin hakim olduğu ölkələr (Fransa, Portuqaliya, Polşa, İspaniya və d.), elecə də pravoslavlar, 19 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|