Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
qaynaqlarından alınan məlumata görə isə, rəngindən asılı olmayaraq, əgər mizraqların ucunda atəş peyda olursa, bu, qarşıdakı savaşın uğurla nəticələnəcəyindən xəbər verir. G.İnostrantsev “bu xəbərin aid olduğu ulusun Türk ulusu olması çox mümkündür” deməklə odla fala baxmanın, əsasən, türkl ərə aid olduğunu bir daha vurğulamışdır [72]. Bütün bu misallar bir daha sübut edir ki, odun şamanizmdən gələn təmizləyici gücünə inam təkcə sadə insanlar a rasında deyil, eyni zamanda hakim dairələrdə də geniş yayılmış, hətta dövlətlərarası münasibətlərdə belə özünə yer almışdır. Çünki qədim dövrlərdə tayfa başçısı olan şamanlar sonralar dövlətçilik ənənələrinin inkişaf etdiyi zamanlar öz yerl ərini hökmdarlara versələr də, dövlətdəki m əsləhətçi, kahin, fala baxan, müalicə edən, dövlət əhəmiyyətli t ədbirləri yönləndirən, təbiət hadisələrinə təsir edə bilən şəxs kimi öz funksiyalarını qoruyub saxlamışdılar. Biz bunu “Kitabi-D ədə Qorqud” dastanlarından da görürük. Dədə Qorqud da “ oğuzun… təmam bilicisiydi, - nə diyərdisə, olurdı. Ğaibdən dürlü xəbərlər söylərdi. Həq təala anın könlünə ilham ed ərdi…” [16, s.31]. Qorqut ata ayıtdı: “Axır zəmanda xanlıq gerü - Qayıya d əgə, kimsənə əllərindən almıya. Axır zəman alıb qiyamət qopınca bu didügi Osman nəslidir. İşdə sürilib gidə-yürir”… və d əxi neçə buna bənzər sözlər söylədi…” [16, s.31] D ədə Qorqud həm də oğuz elinin, oğuz bəylərinin m əsləhətçisi, ağsaqqalı idi. Hər işdə onunla məsləhətləşirdilər. Qeyri-adi güc ə malik olduğu üçün ondan həm də qorxurdular. O, “ Çalırsan, əlün qurısun!” deməklə Dəli Qarçarın “əli yuqarıda asılı qaldı. Zira Dədə Qorqud vilayət issi idi, diləgi 342 q əbul oldı”. Sonra da “dua eylədi. Dəlinin əli həq əmrilə sapasağ oldı” [16, s.56]. Odun üz ərindən atılma, keçmə kimi qədim adətin heyvandarlıqla məşğul olan türklərin həyatında yeri daha çox görünür. Çobanlar, ad ətən, yaylaq zamanı sürüləri bir-bir tonqalın üzərindən keçirərək yola çıxırdılar [60, s.112-113]. Q ədim slavyanlarda da 24 iyunda Kupala günü nəinki qızlar, oğlanlar tonqalların üstündən atılır, eyni zamanda mal- heyvanı, sürünü də qalanmış tonqalların arasından keçirirdilər ki, çöll ərin ruhları onlara xətər yetirməsinlər [191, s.110]. N ənə-babalarımız körpə yaşlarından uşaqlarda oda, ocağa məhəbbət, hörmət hissi aşılayırdılar. Hələ ətrafda baş ver ənləri o qədər də dərk etməyən, odun, ocağın insanların h əyatındakı həm praktik, həm də mənəvi yerini anlamayan azyaşlı uşaqların ocağı qurdalamamaları, ona çox yaxın getm əmələri, əllərinə keçəni oda atmamaları, odu söndürm əmələri üçün yaşlılar həmişə onlara deyirdilər: “Odla oynama, yoxsa gec ə yatağını isladarsan!” Gecə yatağını islatmaq, ert əsi gün bütün uşaqların gülüş hədəfinə çevrilmək ist əməyən balacalar ocağa ehtiyatla yanaşır, onu oyuncağa çevirmir, h əm də təhlükədən uzaq olurdular. Odun Meksikada, Avstraliyada, Afrikada yaşayan yerlil ər, Amerikadakı qızıl dərili hindular arasında da t əmizləyici, paklaşdırıcı qüvvə kimi sayılması bir daha od kultunun insanların ilkin inkişaf dövrlərilə daha sıx bağlı olduğunu göstərir. Avropadakı od bayramlarından bəhs edən Ceyms Frezer yazır: “Ta qədim zamanlardan Avropada belə bir ad ət var: ilin müəyyən günlərində kəndlilər tonqallar qalayır, onların ətrafında rəqs edir, ya da üstündən tullanırlar” [205, s.569-567]. Odla, at əşlə bağlı Şimali Avropada keçirilən bir 343 çox bayramların kökünün xristianlıqdan əvvəlki dövrlərə aid olduğunu yazan C.Frezer ayrı-ayrı yerlərdə bu bayramların müxt əlif vaxtlarda keçirildiklərini də qeyd edir. Belə bayramlara Fransanın şimalında, Almaniyanın bir çox yerl ərində rast gəlinən Böyük Post (oruc) atəşlərini, katolikl ərdə qeyd olunan Pasxa odlarını, Şotlandiyanın şimal t ərəfində yayılan Beltan odlarını… misal göstərmək olar. C.Frezer ə görə, bu bayramların keçirilməsi zamanı oddan istifad ə, əsasən, onun təmizləyici qüvvəsinə inamdan irəli gəlir. “Bütövlükd ə tonqal ayinlərinin təmizləyici nəzəriyyəsi daha h əqiqətəuyğun, əsaslı görünür, nəinki Günəşlə bağlılığı kimi ona zidd n əzəriyyə” [205, s.569-567]. Bu da, təbii ki, qədim dövl ərdən günümüzəcən od kultu ilə bağlı ayinləri, adətləri qoruyub g ətirən şamanlarla, şamançılıqla daha çox bağlıdır. Şamanizmi bəşəriyyətin bütün dinlərindən, tibbi, psixoloji f ənlərindən qədim sayan ABŞ parapsixoloqu Rocer Uolş əsrlər boyu dill ərin, dinlərin, ictimai həyatın bu qədər dəyişməsinə baxmayaraq şaman təcrübəsinin, demək olar ki, dəyişmədən günümüz əcən gəldiyinə heyrət edərək Sibirdə, hər iki Amerikada, Avstraliyada, Afrikada ilkin formasını qoruyub saxlayan, müxt əlif dillərdə danışan şamanları öyrənir (xam, çam, qam, kam, şaman, porxan, şeşen…), şamanizmin ən azı iyirmi min il əvvəl yarandığı qənaətinə gəlir. Bu qədər uzaq dövr bir daha insanların bir yerdə yaranıb yer üzünə yayıldığı fikrini q əbul etməyə imkan verir. Əgər əvvəllər Afrika, Şimali Amerika, C ənubi Amerika, Avrasiya, Avstraliyanın da bütöv oldu ğunu nəzərə alsaq, bu yayılma (miqrasiya) prosesini t əsəvvür etmək o qədər də çətin olmur. Əks təqdirdə antropoloji m əktəbin nəzəriyyəsini qəbul etmək zorundayıq, y əni insanlar cənubda da, şimalda da Günəşin işıq, istilik 344 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|