Turkistonda 1917 yilgi ijtimoiy-siyosiy o’zgarishlar, Turkistonda sovet hokimiyatining o’rnatilishi
Yüklə 1,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1929-yil may oyida Samarqandda o‘tgan O‘zbekiston adiblari, imlochilari va yetakchi
ziyolilari konferensiyasida o‘zbek yozuvini arab grafikasidan lotin grafikasiga o‘tkazish haqida qaror qabul qilindi. Qaror 10-avgustda O‘zbekis- ton SSR Maorif xalq komissarligi hay’ati tomonidan tasdiqlangach, 1-dekabr- da O‘zbekistonda arab alifbosidan lotin yozuviga o‘tildi. • Biroq tez orada yozuvni lotinlashtirish uchun ishlatilgan katta mablag‘lar bekor ketib, kirillitsaga o‘tkazish to‘g‘risida yangi qaror qabul qilindi. 1940-yil 8-mayda bo‘lgan O‘zbekiston SSR Oliy Soveti III sessiyasida matematik olim Toshmuhammad Qori- Niyozovning ma’ruzasi bo‘yicha lotin yozuvidan kirill (rus grafikasi) asosidagi o‘zbek yozuviga o‘tish to‘g‘risida qaror qabul qilin- di. O‘zbekistondan tashqari O‘rta Osiyo respublikalari va Ozarbayjon ham rus grafikasiga o‘tkazildi. • Sovet hokimiyati lotin grafikasiga o‘tish orqali arab tilida yaratilgan islom dinining asosi Qur’oni karim va hadislarga hamda boshqa kitoblarni yo‘qotishni ko‘zlagan bo‘lsa, kirillitsaga o‘tish asnosida turkiy tilli sovet respublikalarini lotin imlosidan foydalanayotgan Turkiya va boshqa davlatlarning ta’siridan saqlab qolmoqchi, o‘zbek xalqi bilan qardosh turk xalqi o‘rtasidagi aloqalarni yo‘qotmoqchi bo‘ldi. Shuningdek, O‘zbekiston va sovet Sharqidagi respublikalarni ruslashtirish jarayoni o‘zining so‘nggi bosqichiga qadam qo‘ydi Yangi turdagi o‘zbek adabiyoti va milliy san’atiningtaraqqiyoti • Ijtimoiy hayotda shiddatli ziddiyatlar hukm surgan bu murakkab davrda adabiyot va san’at milliylik, insonparvarlik, xalqchilik kabi tamoyillarga sodiqligini saqlab qoldi. Bu davr respublikadagi ijodkorlar uchun turli izlanishlar, dunyoqarash jihatidan bir- birlaridan farq qiluvchi talaygina yo‘nalishlarning ko‘plab talafotlar berilgan va fojia bilan tugagan taqdirlar va shu bilan birga yangi-yangi iste’dodlar dunyoga kelgan va kurtak yozgan davr bo‘ldi F. Xo‘jayev arab alfavitidan lotinlashtirishga o‘tish yuzasidan o‘tkazilgan syezdda nutq so‘zlamoqda • O‘zbek milliy musiqasini rivojlantirishda o‘zbek kompozitorlaridan To‘xtasin Jalilov, Yunus Rajabiy, Muxtor Ashrafiy, Mutavakkil Burhonovlar katta mehnat qildilar. Ajoyib rejissyorlar va aktyorlar Mannon Uyg‘ur, Abror Hidoyatov, Sora Eshonto‘rayeva, Razzoq Hamroyev, Olim Xo‘jayev, Shukur Burhonov va boshqalar tufayli o‘zbek teatr san’ati gullab-yashnadi. Komil Yormatov, Nabi G‘aniyev, Rahim Pirmuhammedov singari kinematografiya arboblari yetishib chiqdi. Raqs san’ati va xonandalikda Halima Nosirova, Tamaraxonim, Mukarrama Turg‘unboyeva, Lutfixonim Sarimsoqova, Mu- hiddin Qori Yoqubov, Komiljon Otaniyozov, Karim Zokirov va boshqalar yuksak mahoratga erishdilar. O‘zbek musiqa va vokal san’atining rivojlanishida 1936-yili Toshkentda ochilgan davlat konservatoriyasi muhim rol o‘ynadi |