Ü m u m m IL l is a vad qa yğIS1

Azərtürk dilinin  leksikasmm  zənginliyi  və birmənalılığı,  fo- 

netikasmın  incəliyi,  morfologiyasının  musiqiliyi  də  (ahəng 

qanunu,  incə  saitlərin  italyan  musiqi  dilindəkindən  də  çox 

olması,  samitlərin  üçləşmə  hallarının  olmaması  və  s.)  həmçi­

nin təkrarsızdır!

Dilin  qədimliyinin  və  bununla  da  təkmilliyinin  bir əlaməti 

də  çox  işlənən,  həyati,  yəni  ən  qədim  dövrdən  məlum  olan 

istilahlarm,  sözlərin  birhecalı  olmasıdır.  Azərtürk  dili  bu 

xüsusiyyət  üzrə  də misilsizdir -  ən çox  işlənən  adi,  həyati  söz­

lərin  böyük  miqdarı  birhecalıdır.  Bu  əlamət  həm  də  dilin  tək- 

milliyi və səmərəliliyi amilidir.  Misallar gətirək.

Bədən  hissələri:  əl,  üz,  göz,  qaş,  diş,  qol,  qıç,  diz,  baş,  tük, 

saç, can, qan, bel, döş,  bud...

Digər  həyati  sözlər:  gün,  ay,  il,  əsr,  yaş,  güc,  yaz,  qış,  at, 

nal,  mıx,  tərk,  it,  yal,  quş,  gül,  daş,  su,  qar,  buz,  od,  ot,  süd, 

ət,  mət,  duz,  düz,  dərd,  qəm,  nəm,  yol,  yel,  yer,  yem,  iş,  şah, 

tac, saz, qaz, biz, siz, ox, tox,  tək, yüz, min, hə, yox və i.a.

Fellərin əmr forması: gəl, get, al, ver, yaz, poz, üz, cır, cız, at, 

yat,  tap,  qap,  bas,  təp,  çap,  qaç,  dart, yırt, sal,  qal, ört, aç, süz, 

düz, tut, gör,  bil, qur, eş, deş, əz, biç, tik, çək, yap, səp və i.a.

Heç kimin  açmadığı  bıı faktı  mən  əcdadımız  şumerlərin  ha­

mıdan  əvvəl  diinyaya  gəlməkləri,  ilk  dili yaratmaqları  ilə  izah 

edirəm  və  Tanrıdan  onlara  əbədi  rəhmət  diləyirəm.  Heç  bir 

əcdad  öz  nəvələrinə  bu  qədər  qiymətli  və  əbədi  sərvət  qoyub 

getməyib.  Bunu biz fəxrlə hamıya bildirməliyik.

Yalnız  türk  dilinə  mənsub  olan  digər  üstünlüklər,  incəlik­

lər, gözəlliklər də var.

Bu dildə,  heç  bir dilə müyəssər  olmayan  elə  incəliklər var ki, 

onlar xüsusi «Nəzəri dilşünaslığ»ın yaradılmasını tələb edir.

Bəzi  misallar  gətirirəm.  Rənglərin  özünəməxsus  xüsusiliyi, 

parlaqlığı,  kəskinliyi  səciyyəvi  sözönlükləri  və  sonluqlarının  kö­

məyi ilə gücləndirilir: məsələn, ağ rəng -  ağappaq, bunun kimi də 

gömgöy, yamyaşıl, bomboz, sapsan, qapqara. ..

Əşyaların,  hadisələrin,  heyvanların  adları  həmin  adı  daşıy­

anların  səciyyəvi  xüsusiyyətinə  uyğun  səslənir:  yağış  -   şırıltı

18

səsinə,  qar  -   ayaq  altında  qarın  xırıltısına,  dolu  -   yağarkən 

onun  baraban  kimi  səslənməsinə  bənzəyişi  ifadə  edir,  şeh  -  

sakit  sərinliyi  andırır,  qrov  -   qar  kimi  hissəciklərdən  ibarət 

cisim təsəvvürünü yaradır...

Çay  -   axar  çayın,  göl  -   sükutun,  okean  -   geniş  ənginliyin 

ifadəsi kimi səslənir.

Meşə -   ağacların  xışıltısım,  sərçə -  səyriyən  quşcuğazı,  qa­

rğa  -   bu  quşun,  qurbağa  -   həmin  heyvanın  səsini  andırır... 

Belə  misallar  azərtürk  dilinin  təbiiliyini  göstərir,  musiqiliyini 

yaradır, bu dilin qədimliyini bir daha sübut eləyir.

Digər incəliklər də var, məsələn, felin ifadə etdiyi əməlin pis 

keyfiyyətlə,  yararsız  və  ya  natamam  icrasım  göstərən  kəlmə 

ism  şəklinə  salınır,  felin  kökünə  müvafiq  şəkilçi  -   «tı»  əlavə 

etməklə:  yaxantı,  tullantı,  işartı,  qaraltı,  bağırtı,  çığırtı,  yağın­

tı, dağıntı, yaşantı və i.a.

Dilin  bu  incə  xüsusiyyətini  (lıeç  bir  əsərdə  bu  barədə  yazıl­

mayıb)  bilməyən adamlar, hətta akademiklər,  «filologiya elm­

ləri  doktorları»  belə  kəlmələri  yerində  yox,  yersiz  surətdə  isti­

fadə  edirlər; məsələn,  «həyat»  sözü əvəzinə  bu sözün  yaramaz 

halı  «yaşantı»  sözünü,  «görünüş»  sözü  əvəzinə  isə  «görüntü» 

sözünü istifadə edirlər.

Bütün  bunları  xalqımız,  ilk  növbədə  isə  mütəxəssis  dilşü- 

naslarımız  bilməli,  dilimizin  çirklənməsinə  imkan  verməməli, 

qədim,  böyük  və  gözəl  dilimizlə  fəxr  etməyə  obyektiv  haqqı­

mızı dərk etməlidirlər.

Azərtürk  dilində  bir  fenomenal  təzahür  də  ən  yeni  tarixi­

mizdə  milli  korifeyimiz  Üzeyir bəy  Hacıbəyli  tərəfindən  yara­

dıldı.  Misilsiz  Hacıbəyli  operettaları  -   onlarda  mənfi  tiplər, 

ixtilaflar  yoxdur  (!)  -   dünya  incəsənətinə  görünməmiş  töhfə 

olmaqdan  əlavə,  həm də  azərtürk  dilinə,  yalnız  bu  dilə,  tama­

milə  qeyri-adi  bir  yenilik  bəxş  etmişdir.  Mətnlərdə  elə  ifadələr 

var  ki,  onlar  kompleks  şəkildə  dilə  girmiş  və  çıxmır,  işlədilir, 

məsələn:

«Sən  dul,  mən  dul»,  «dərdinə  tapdın  əlac,  bizə  də  sən  bir 

yol  aç»,  «bir nəfər mola,  üç manat pul,  bir kəllə qənd»,  «halal

19

---

olsun Süleyman!»,  «mən nə qədər qoca olsam da dəyərəm min 

cavana»,  «Tarixi-Nadiri  yarısınacan  oxumuşam»,  «mənim 

eybim -  eybsizliyimdir»,  «heç hənanın yeridir?..»

Bu ifadələr azərtürk dili  frazeologiyasmdan da irəliyə,  dilin 

leksikasına keçmiş xüsusi təzahürdür.  Onlar qeyri-adi bir vəzi­

fə  icra  edirlər  -   ifadə  olunan  fikri  əyaniləşdirmək.  Qəribədir, 

deyilmi?  Əlavə,  bu  ifadələr  müəyyən  dərəcədə  atalar  sözü  ki­

mi,  fikrin  məzmununu zənginləşdirməyə  və dilə nikbin,  bamə­

zə  forma  verməyə  xidmət  edirlər.  Başqa  dillərdə  belə  təzahür 

mənə məlum deyil.

Bütün  bu xüsusiyyətlər -  təkmillik,  qanunauyğunluq,  incəlik 

necə,  nəyin  sayəsində  yaranıb?  Zamanın,  istedadın,  zəhmətin? 

Yəqin, hər üçünün. Amma dil üçün əsas amil zamandır.

Erməni ideologiyasını Azərbaycanda yaymaq  «problemi»ni 

həll eləyənlər isə sübut etməyə çalışırlar ki,  osmanlı  türkləri və 

azərtürklər  başqa-başqa  millətlərdir,  cənubi  və  şimali  azər­

baycanlılar  da  iki  müxtəlif millətlərdir,  «Ermənistan»  azərləri 

isə nə azərdirlər, nə türk -  onlar da bir başqa millətdirlər.

Beləcə,  çaqqal  fili  yemək  üçün  istəyir  ki,  guya  onu  şir- 

pələng  parçalara  ayırsın  -   Amerika  və  Avropanın  beyninə 

türkü parçalara ayırmaq «ideyasını» yeritməyə çalışır.

Türklər  göydən  gəlməyiblər,  hərçənd  Göy  Türklər  də  olub 

-   göydən  gələn  ilk  insanlar  bəlkə  də  elə  onlar  olub?  Burada, 

həmin  bu  Yer  planetində,  onların  imperiyasının  sahəsi  10,5 

milyon  kvadrat kilometrə bərabər olub! Gedin tarixi oxuyun.

Qeyd  etdiyimiz  kimi,  elmi,  yazılı  (!)  «Tarix  şumerdən  baş­

layır» -  ən məşhur sumeroloq  S.N.Kramerin əsərinin adı belə­

dir.  Bu,  o  demək  deyilmi  ki,  şumerlər bütün  xalqların  əcdadı­

dır?  Doğrudur,  sumer  dilini  ən  yaxşı  saxlayan,  şumerin  doğ­

ması  türklər,  xüsusən  də  azərtürk  xalqıdır  və  buna  görə  azər- 

lərin  fəxr  eləmək  haqqı  hamıdan  çoxdur.  Fəqət  digər  xalqlar 

da  bəşəriyyətin  əcdadı  sumer-türklə  fəxr  edə  bilər.  Yüksək 

mədəniyyətli  Avropa  xalqı  macarlar,  axır  ki  dedilər:  «Əcda­

dımız  türk-hunlardır  və  biz  bununla  fəxr  edirik».  Şumerdən 

gələn  gözəl  «ə»  səsimizi  saxlamış  qardaş  macarlar böyük  türk

20

hökmdarı  Sultan  Süleymana  abidə  ucaltdılar.  Norveçlilər  və 

isveçlilər  də  axır  ki,  türk  əcdadlarına  tapındılar,  böyük  Tur 

Heyerdalın sayəsində.

Elmə  məlumdur  ki,  rusların  da  əcdadı  isveçlilərdir,  deməli 

ruslar da türk nəslindəndir.  Bolqarların da xristianlaşmış  türk 

tayfası  olduğu  elmi  faktdır.  Kürdlər,  ukraynalılar,  kazaklar, 

həmçinin,  vaxt  gələcək,  yüksək  mədəniyyətli  və  dərrakəli ma­

car xalqı  kimi,  hamı  öz  türk  kökünü  tanıyacaq,  bununla  fəxr 

edəcəkdir.  Kənarda qalan, görünür, təkcə cır erməni olacaq.

Azərtürklər  ulu  türk  millətinin  bir  qoludur və  tarixdə  «Ki­

çik  Asiya  ilə  Qafqaz  sıra  dağları  arasında  yerləşən  ərazinin 

sahibi»  kimi  özlərinə  yer  tutublar.  Azər  (aser)  adı  ilə  tarix  el­

minə 6 min  il  əvvəldən məlum  olan  bu xalq barədəki  faktı  ya­

zılı  skandinav  saqasma  və  öz  elmi  tədqiqatlarına  əsasən  əsri­

mizin böyük səyyahı, aser-vikinq qanlı Norveç alimi Tur Hey- 

erdal da təsdiq edib.

Beynimdə  yaranmış,  ürəyimin  arzusuna  çevrilmiş  bu  milli- 

bəşəri  sirrlərimi  açmağım,  bilmirəm,  oxucuma  lazımdırım. 

Mənim  isə  məqsədim  var.  Mən  türk  millətinin,  Atatürkün 

özünün  razılıq  verdiyi,  sonradan  isə peşmançılıq  keçirdiyi  çox 

böyük milli səhvimiz barədə acı həqiqəti açıq demək istəyirəm.

Bir  nəfər  erməni  dilimizi  əla  öyrənib,  döyüşçü  türklərin 

«baş  qoşmadığı»  türkologiyanı  o  dərəcədə  mənimsəyib  ki, 

«Dilaçar»  adı  qazanıb.  Bu  erməni,  Akop  Martayan  hamını 

inandırıb  ki,  türk  dilində  islahat  aparmaq  lazımdır,  ərəb  və 

fars  dillərindən  alınmış  sözlərdən  dili  «təmizləmək»,  «türkləş- 

dirmək» vacibdir.

Hətta erməninin  türkə münasibətinin  «qardaşlıq»  cəhdi  ol­

duğunu  qəbul  etsək  belə,  onun  bu  əməlinin  türk  dilinə,  mil­

lətinə,  mədəniyyətinə,  mənəviyyatına  və  gələcəyinə  məhvedici 

zərbə  olduğunu  anlamamaq  nadaqlıq,  açıq  desək  -   düşüncə- 

sizlikdir.

Gəlin heç olmazsa indi düşünək, anlayaq!

Qıllı  erməni  dil  çilingəri  Akopun  «düzəltdiyi»  əldəqayırma 

-   protez  «təmiz  türk  dili»  -   erməni  türkcəsi  90  ildir  türkün

21

---