U početku razvoja mt je bilo sredstvo da se dođe do dobara kojima zemlje ne rapolažu

U početku razvoja MT je bilo sredstvo da se dođe do dobara kojima zemlje ne rapolažu

• U početku razvoja MT je bilo sredstvo da se dođe do dobara kojima zemlje ne rapolažu

• Trgovina pod kontrolom monraha

• Geografska otkrića znače dinamizaciju međunarodne trgovine

• Pojavljuje se merkantilističko učenje

• Period 1500-1750

• Protekcionizam (stimulacija izvoza, destimulacija uvoza)

• Bogatstvo proporcijalno m. trgovini a međunarodna trgovina pomorskoj moći

• Prestavnici (Tomas Man i Antoan Monkretjen)

• Igra sa nultim ishodom

Cilj akumulacija bogatstva u zlatu srebru i drugim plemenitim metalima – kroz suficit trgovinskog bilansa

• Cilj akumulacija bogatstva u zlatu srebru i drugim plemenitim metalima – kroz suficit trgovinskog bilansa

• Kritike:

• Dejvid Hjum (deflacioni mehanizam)
• Bogatstvo se mjeri obiljem roba i životnim standardom
• Primjenom merkantilističkih ideja zemlja bi ubrzo ostala bez spoljnotrgovinskih partnera
• Neomerkantilizam (protekcionizam)

• Fiziokrati (Fransoa Kene)

• bogatstvo zavisno od prvog proizvodnog faktora-zemlje
• zalagali se laissez – faire doktrinu

TEORIJA APSOLUTNIH PREDNOSTI

• TEORIJA APSOLUTNIH PREDNOSTI

• Tvorac – Adam Smit, Bogatstvo naroda 1776 godina
• Slobodna trgovina (laissez – faire) - liberalizam
• Rad-primarni faktor proizvodnje
• Bogatstvo naroda stiče se u fazi proizvodnje
• Specijalizacija u međunarodnoj trgovini na bazi apsolutnih prednosti
• Proizvodi se i izvozi proizvod koji zemlja proizvodi sa najmanjim utroškom rada u odnosu na ostale zemlje
• Regulativa => neefikasna alokacija resursa => visoki oportunitetni troškovi
• Kritika merkantilizma – trgovina donosi dobrobit svima - nije igra sa nultim rezultatom
• Primjer...

TEORIJA KOMPARATIVNIH PREDNOSTI

• TEORIJA KOMPARATIVNIH PREDNOSTI

• Tvorac – Dejvid Rikardo, početak 19 vijeka, liberalistička teorija
• Djelo – „O prinicipima političke ekonomije i oporezivanja”
• Nedostaci teorije apsolutnih prednosti – nemogućnost uključivanja u MT zemalja koje nemaju apsolutnu prednost u proizvodnji oba proizvoda
• Pretpostavke teorije
• Posmatra relativne razlike u produktivnosti rada (primjer)
• Model 2 x 2 x 1
• Doprinos
• Zemlja treba da proizvodi i izvozi proizode gdje ima relativno veću produktivnost
• Vremenom je ova teroija sve teže mogla da objasni tokove međunarodne trgovine

TEORIJA KOMPARATIVNIH PREDNOSTI

• TEORIJA KOMPARATIVNIH PREDNOSTI

• Mjerenje koristi od MT – Terms of trade
• Nadogradnja teorije komparativnih prednosti
• Uvođenje cijena faktora proizvodnje, cijene rada
• Uslov izvoza zemlje 1 proizvoda j
• Uvođenje transportnih troškova u analizu
• Uvođenje promjena u tehnologiji => rast produktivnosti
• Dinamička teorija komparativnih prednosti (mobilnost faktora proizvodnje-primjer Japana)
• Uvođenje efekata spoljnotrgovinske politike (npr. carina) u model

TEORIJA FAKTORSKE RASPOLOŽIVOSTI

• TEORIJA FAKTORSKE RASPOLOŽIVOSTI

• Teorija komparativnih prednosti nije mogla da objasni zašto npr. zemlja koja je produktivnija u proizvodnji određenog proizvoda i ima niže cijene rada ipak uvozi taj proizvod
• Uzima u obzir faktore proizvodnje: rad, kapital
• Eli Hekšer i Bertil Olin
• Pretpostavke teorije
• Faktorska intenzivnost proizvoda (K/L)1 vs (K/L)2
• Koeficijenti inputa kapitala i rada
• Kapitalno i radno intenzivni proizvodi
• Obilnost faktora (veća raspoloživost) => niže cijene faktora

TEORIJA FAKTORSKE RASPOLOŽIVOSTI

• TEORIJA FAKTORSKE RASPOLOŽIVOSTI

• Unapređenje teorije Pol Samjuelson (H-O-S model)
• Cijene finalnog proizvoda => rast prinosa na faktor koji se obilnije koristi => smanjenje prinosa na faktor koji se manje koristi
• Rast cijena faktora je brži od rasta cijena finalnog proizvoda –Džonsonov efekat uvećavanja
• MT dovodi do izjednačavanja cijena faktora proizvodnje u dvije zemlje (Samjelson)
• Šta ako se poveća ponuda nekog faktora proizvodnje? Raste proizvodnja proizvoda koji intenzivno koristi taj faktor (Ribžinski teorema)
• Leontijevljev paradoks (razlozi: struktura tražnje, pogrešna pretpostavka o jednakim tehnologijama, carinska politika, zanemarivanje prirodnih resursa)
• Nedostaci teorije

Klasične i neoklasične terorije

• Klasične i neoklasične terorije

• Makroekonomske teorije-država jedinica analize
• Pojavile su se prije 1945
• Razvijali su ih teorijski ekonomisti
• Analiziraju intersektorsku trgovinu

• Moderne teorije

• Mikroekonomske
• Pojavile su se poslije 1945
• Ravili su ih poslovni ekonomisti
• Analiziraju intrasektorsku trgovinu
• Parcijalne teorije (objašnjavaju samo neke pojave a ne cjelokupnu MT)

Teorija tehnološkog gepa

• Teorija tehnološkog gepa

• U drugoj polovini 20. vijeka tehnologija postaje značajan faktor proizvodnje i konkurentnosti
• 1961 Pozner lansira teoriju tehnološkog gepa
• Inovacije kreiraju nove tehnološke postupke i nove proizvode
• Zemlje inovatori u početku uživaju koristi od inoviranja – zemlja postaje izvoznik novog (inoviranog) proizvoda iako nema komp. pred.
• Kroz proces imitacije druge zemlje smanjuju tehnološku prednost zemlje inovatora, postaju vremenom proizvođači novog proizvoda
• Imitacioni zaostatak
• Zaostatak tražnje
• Razvijene zemlje – glavni izvoznici tehnološki intenzivnih proizvoda
• Pol Krugman – tehnološki gep => tokovi MT ostaju nepromijenjeni (Sjever-Jug)

Teorija životnog ciklusa proizvoda

• Teorija životnog ciklusa proizvoda

• 1966. godina, Rajmon Vernon
• Nadogradnja teorije tehnološkog gepa
• Tri faze životnog ciklusa proizvoda
• Faza nastanka novog proizvoda (new product stage)
• Faza razvoja proizvoda (maturing product stage)
• Faza zrelosti (standardizacije) proizvoda (standardized product stage)
• MT se odvija kontinuirano kroz izvoz nivih proizvoda iz razvijenih u ZUR, a zrelih iz ZUR u razvijene
• Teorija uvodi koncept „dinamičke komparativne prednosti” – prednost u proizvodnji određenog proizvoda zavisi od faze životnog ciklusa u kojoj se nalazi proizvod
• Vrenon predložio modifikaciju teorije zbog nastanka TNK

Teorija sličnosti zemalja

• Teorija sličnosti zemalja

• 1961. godina, Stefan Linder
• Ova teorija objašnjava strukturu trgovine između zemalja
• Linder se u svojoj teoriji bavio aspektom tražnje
• Ukusi potrošača su determinisani dohotkom mjerenim GDPpc
• Zemlje međusobno trguju proizvodima koji su po ukusu potrošača u obe zemlje
• Neazvijena zemlja proizvodi proizvode ABCDE
• Razvijena zemlja proizvodi proizvode CDEFG
• Trgovina proizvodima CDE jer postoji preklapanje tražnje
• Trgovina industrijskim proizvodima nakon 2 sv. rata...
• Jedna zemlja će uvoziti i izvoziti isti proizvod (diferencijacija)-intrasektorska trgovina

Teorija MT zasnovana na ekonomiji obima

• Teorija MT zasnovana na ekonomiji obima

• Otklanja nedostatak klasične pretpostavke o konstantnim pronosima
• 1964, Muraj Kemp
• Troškovi se više nego proporcionalno smanjuju porastom obima proizvodnje
• Dvije vrste ekonomije obima:
• Interna ekonomija obima (nivo preduzeća)
• Eksterna ekonomija obima (nivo privredne grane)
• Ekonomija obima stimuliše specijalizaciju u MT
• Neki sektori zahtijevaju masovnu proizvodnju (npr. čelik, automobili)
• Različit uticaj na velike i male zemlje (male zemlje - proizv. sa konstantnim prinosima)
• Teorija objašnjava zašto se uspostavlja MT između velikih zemalja sa sličnom tehnologijom i raspoloživosti resursa.

Teorija trgovine u uslovima oligopola

• Teorija trgovine u uslovima oligopola

• Još 1971 Henri Martin kritikuje preteče TNK (Englesku Istočnoindijsku kompaniju)
• Tržišta su danas imperfektna pa ne možemo govoriti o pretpostavci klasičnih teorija o nemogućnosti uticaja firme na cijenu
• Pol Krugman stanje oligopola na tržištu naziva monopolističkom konkurencijom
• Oligopol (Boing i Erbas)
• Diferencijacija => kreiranje lojalnih potrošača
• Efekti ekonomije obima – koristi za sve zemlje
• Dakle, iako zemlje imaju istu tehnologiju, raspoloživost resursa do trgovine ipak dolazi
• Krugman: diferencijacija proizvoda, ekonomija obima i raspoloživost faktora determinišu MT

Teorija intrasektorske trgovine

• Teorija intrasektorske trgovine

• Otkrivena tendecija da, suprotno zaključcima klasičnih teorija, zemlje uvoze i izvoze istovrsne proizvode (intrasektorska trgovina)
• 40% svjetske trgovine je intrasektorska trgovina, intenzivnija kod razvijenih zemalja
• Objašnjenja pojave intrasektorske trgovine:
• Diferencijacija proizvoda
• Transportni troškovi
• Postojanje dinamičke ekonomije obima
• Nivo agregacije statističkih podataka
• Razlika u distribuciji dohotka unutar zemlje
• Potrošači traže varijatete različitih vrsta sličnih proizvoda => specijalizacija za zemalja pojedine varijatete => ekonomija obima => smanjenje troškova proizvodnje
• Indeksi intrasektorske trgovine (za sektor i zemlju, Grubel-Lojdov)...

Teorija trgovine poluproizvodima

• Teorija trgovine poluproizvodima

• TNK uzrokuju rast MT poluproizvodima
• Poluproizvodima je potrebna dorada prije finalne potrošnje
• Dva sektora privrede u zemlji koja je uključena u MT:
• Sektor proizvodnje inputa
• Sektor proizvodnje finalnih dobara
• Pojava globalnih proizvodnih lanaca
• Teorija međunarodne proizvodnje (FDI)
• Raspoloživost resursa
• Drugi prednosti lokacije te proizvodnje, i
• Politika prilvlačenja FDI utiču na lokaciju FDI

Teorija globalnog strateškog rivalstva

• Teorija globalnog strateškog rivalstva

• Lankaster, Krugman, Helpman
• Ova teorija proučava konkurenciju između TNK
• Načini na koje TNK ostvaruju konkurentske prednosti:
• Zaštita proizvoda i procesa patentima
• Ulaganje u R&D novih i unapređenje postojećih proizvoda
• Eksploatacija efekata ekonomije obima
• Iskorišćavanje krive iskustva
• Strašteška trgovinska politika (angažovanje matičnih država u cilju zaštite interesa TNK)

Teorija konkurentske prednosti zemalja

• Teorija konkurentske prednosti zemalja

• 1990, Majkl Porter, „Konkurentska prednost nacija”.
• Nije parcijalna teorija već pokušaj stvaranja zaokružene teorije
• Predstavlja spoj teorije ponude sa teorijom tražnje, kao i spoj mikro i makroekonomskih teorija međunarodne trgovine
• Konkurentnost države leži u konkunkurentnosti preduzeća koja u njoj posluju.
• Konkurentna zemlja je ona koja obazbjeđuje rastući životni standard svojim građanima.
• Povratni uticaj države na preduzeća (stvareanje poslovnog ambijenta)
• U osnovi konkurentske prednosti leži inovacija i promjena
• Tehnologija – glavni faktor proizvodnje

Teorija konkurentske prednosti zemalja

• Teorija konkurentske prednosti zemalja

• Četiri grupe faktora koji utiču na konkurentnost :
• Uslovi ponude ( fižički resursi, ljudski resursi, resurs znanja, resursi kapitala, infrastrukturni resursi)
• Uslovi tražnje (stepen konkurencije u domaćoj zemlji)
• Prateće i srodne djelatnosti (kanali distribucije, razvoj tehnologije, prenos znanja iz jednog sektora u drugi)
• Strategija, struktura i rivalstvo (jedan oblik upravljanja, vlasništva...nije univerzalno odgovarajući)
• Za rast produktivnosti zemlje je bitno da četiri determinante „dijamanta” funkcionišu kao sistem
• Zemlje imaju najviše šanse u granama i industijama gdje su najpovoljniji nacionalni dijamanti – npr. ako za proizvodnju određene grupe proizvoda postoje konkurentske prednosti sa aspekta sve 4 fatora.

Geografska ekonomija

• Geografska ekonomija

• Nejednak raspored stanovništva i ekonomske aktivnosti u svijetu
• Ova teorija pokušava da objasni raspored ekonomske aktivnosti u pojedinim privredama u svijetu
• Najznačajniji trgovinski partneri jedne zemlje su skoncentrisani u njenoj blizini
• Sektori privrede se dijele na:
• Sektore orjentisane na korišćenje sirovina
• Sektore orjentisane na korišćenje tržišta
• Sektori koji nisu vezani određenom lokacijom ili tzv. lake industrije.