Uğura İnan Dizayn cdr

2-ci əlavə. Hüquqi məsələlər.
Bu  Əlavə  “MedLex”  hüquq  şirkətinin  direktoru  Qorxmaz 
Ağayev  tərəfindən  tərtib  edilib.  Təşəkkür  edirəm!  Burada  siz 
biznesə başlayanda lazım ola bilən əsas hüquqi suallara cavab 
tapacaqsız. Aydın məsələdir ki, bir sənəddə bütün sualları əhatə 
etmək mümkün deyil. Digər məlumatları internetdən, müvafiq 
dövlət qurumlarının sorğu mərkəzlərindən və s. mənbələrdən 
əldə edə bilərsiz.
I. 
 Hüquqi şəxslərin təşkilati-hüquqi formaları.
Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə iki formada məşğul olmaq olar: 1) 
hüquqi şəxs yaratmaqla; 2) hüquqi şəxs yaratmadan. AR Mülki 
Məcəlləsinə (bundan sonra MM adlanacaq) görə hüquqi şəxslər 
qanunla  müəyyən  edilmiş  qaydada  dövlət  qeydiyyatından 
keçməlidirlər,  mülkiyyətində  ayrıca  əmlakı  olmalıdır, 
öhdəliklərinə  şirkətin  həmin  əmlakı  ilə  cavabdehdirlər.  Fərdi 
sahibkarlıq isə hüquqi şəxs yaratmadan fiziki şəxslərin gəlir əldə 
etmək  məqsədilə  yaratdıqları  sahibkarlıq  fəaliyyətinin  bir 
növüdür.  Bu  cür  fəaliyyətdə  həmin  şəxslər  mülkiyyətlərinə 
əsaslanır, risk və məsuliyyəti öz üzərilərinə götürür və bütün 
şəxsi əmlakları ilə öhdəlikləri üçün cavabdehlik daşıyırlar.
Kommersiya  hüquqi  şəxslərinin  (gəlir  əldə  etmək 
məqsədilə  yaradılan  və  əldə  etdiyi  gəlirləri  üzvləri  arasında 
bölüşdürən  hüquqi  şəxslər  kommersiya  hüquqi  şəxslərdir) 
təsərrüfat cəmiyyətləri və təsərrüfat ortaqlıqları kimi iki forması 
var.  Bunlar  da  öz  növbəsində  bir  neçə  yerə  ayrılır.  Belə  ki, 
təsərrüfat  ortaqlıqları  tam  ortaqlıq  və  kommandit  ortaqlıq 
formasında  (aşağıda  izahı  verilir),  təsərrüfat  cəmiyyətləri  isə 
məhdud  məsuliyyətli  cəmiyyət  (MMC),  əlavə  məsuliyyətli 
cəmiyyət  və  səhmdar  cəmiyyəti  formasında  yaradıla  bilər. 
Səhmdar cəmiyyətləri də öz növbəsində açıq səhmdar cəmiyyəti 
170
(ASC)  və  qapalı  səhmdar  cəmiyyətlərinə  (QSC)  ayrılır.  Lakin 
bunlardan  təsərrüfat  ortaqlıqları  və  səhmdar  cəmiyyətlərinin 
yaradılmasında daha çox makrobiznes sahələrində məşğul olan 
şəxslər  maraqlı  olurlar.  Hər  bir  formanın  çox  qısa  şəkildə 
izahatını verək.
1.1.  Təsərrüfat ortaqlıqları və cəmiyyətləri
Tam ortaqlıq.
AR MM-nin 69-cu maddəsinə görə ortaqlıq o zaman tam 
ortaqlıq  hesab  olunur  ki,  onun  iştirakçıları  (tam  ortaqları) 
nizamnaməyə  müvafiq  surətdə  ortaqlıq  adından  sahibkarlıq 
fəaliyyəti ilə məşğul olur və ortaqlığın öhdəlikləri üzrə onlara 
mənsub şəxsi əmlakla məsuliyyət daşıyırlar. 
Kommandit  ortaqlıq.  Bu  elə  bir  ortaqlıqdır  ki,  burada 
həm  tam  ortaqlar  var,  həm  də  ortaqlığın  fəaliyyəti  ilə  bağlı 
zərərə  görə  qoyduqları  mayaların  məbləği  həddində  risk 
daşıyan maya qoyan var. Lakin həmin maya qoyanlar ortaqlıq 
adından sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmurlar. 
Məhdud  məsuliyyətli  cəmiyyət  (bundan  sonra  MMC). 
Respublikamızda  sahibkarlıqla  məşğul  olan  şəxslərin  ən  çox 
müraciət  etdikləri  hüquqi  şəxs  forması  məhz  məhdud 
məsuliyyətli cəmiyyətdir. Bir və ya bir neçə şəxs (fiziki və (və ya) 
hüquqi  şəxs)  tərəfindən  təsis  edilən,  nizamnamə  kapitalı 
nizamnamə ilə müəyyənləşdirilmiş miqdarda paylara bölünən 
cəmiyyət  məhdud  məsuliyyətli  cəmiyyət  sayılır.  MMC-lərin 
üstün  cəhəti  ondan  ibarətdir  ki,  onun  iştirakçıları  cəmiyyətin 
öhdəlikləri  üzrə  öz  əmlakları  ilə  məsuliyyət  daşımırlar  və 
cəmiyyətin  fəaliyyəti  ilə  bağlı  zərər  üçün  sadəcə  qoyduqları 
mayaların  dəyəri  həddində  risk  daşıyırlar.  Məsələn,  “A”  adlı 
fiziki  şəxs  “XXXX”  MMC-nin  iştirakçısıdırsa  və  onun 
nizamnamə kapitalına qoyduğu maya 50 AZN-dirsə, MMC-nin 
fəaliyyəti  zamanı  zərər  yarandıqda,  “A”  yalnız  50  AZN 
171

---

məbləğində risk daşıyacaq, başqa sözlə desək, itirəcəyi məbləğ 
50 AZN-dən çox olmayacaq. Bu zərərlə bağlı onun əmlakına hər 
hansı  yönəldilmə  olmayacaqdır.  Cəmiyyət  öz  iştirakçılarının 
üçüncü  şəxslər  qarşısında  olan  öhdəliklərinə  görə  məsuliyyət 
daşımır.  Əgər  cəmiyyətin  nizamnaməsində  nizamnamə 
kapitalının   müəyyən müddət ərzində (ən çoxu 3 ay müəyyən 
edilə bilər) ödənilməsi nəzərdə tutulmayıbsa, o zaman dövlət 
qeydiyyatına  alınana  qədər  cəmiyyətin  nizamnamə  kapitalı 
ödənilməlidir.  MMC-nin  hər  bir  iştirakçısının  nizamnamə 
kapitalına  qoyduğu  mayaya  uyğun  olaraq  mənfəət  almaq 
hüququ  vardır.  Məsələn,  “XXXX”  MMC-nin  nizamnamə 
kapitalı 200 AZN-dir və 3 iştirakçısı var. “A” 50 AZN, “B” 100 
AZN, “C” 50 AZN maya qoymuşdur. Fəaliyyət nəticəsində 1000 
AZN məbləğində xalis gəlir əldə olunub, bu 1000 AZN-nin 500 
AZN  “B”-nin,  250  AZN-ni  “A”-nın,  250  AZN-i  isə  “C”-nin 
olacaqdır.  Məhdud  məsuliyyətli  cəmiyyətin  iştirakçısı 
cəmiyyətin  nizamnamə  kapitalındakı  payını  və  ya  onun  bir 
hissəsini həmin cəmiyyətin bir və ya bir neçə iştirakçısına sata 
bilər və ya başqa qaydada güzəşt edə bilər. 
Əlavə məsuliyyətli cəmiyyət. Bəri başdan qeyd edək ki, 
əlavə məsuliyyətli cəmiyyətə çox az hallarda müraciət olunur. 
Eynilə MMC kimi yaradılır, lakin belə cəmiyyətin iştirakçıları 
onun  öhdəlikləri  üzrə  öz  mayalarının  dəyərinin  cəmiyyətin 
nizamnaməsi ilə müəyyənləşdirilən, hamısı üçün eyni olan misli 
qədər  özlərinin  əmlakı  ilə  birgə  əlavə  məsuliyyət  daşıyırlar. 
Məsələn, B, C və D “XXXXX” ƏMC-nin iştirakçılarıdır. “B” 100 
AZN dəyərində, “C” 50 AZN dəyərində, “D” 60 AZN dəyərində 
nizamnamə  kapitalında  paya  sahibdirlər  və  nizamnamədə 
göstərilib ki, bütün iştirakçılar qoyduqları mayanın dəyərinin 3 
misli miqdarında əmlakları ilə əlavə məsuliyyət daşıyırlar. Bu 
halda “B” 300 AZN, “C” 150 AZN, “D” isə 180 AZN dəyərində öz 
əmlakları ilə əlavə məsuliyyət daşıyırlar.
172
Səhmdar  cəmiyyəti.  Səhmdar  cəmiyyətləri  yuxarıda  da 
qeyd  etdiyimiz  kimi,  daha  çox  iri  biznes  fəaliyyəti  ilə  məşğul 
olan  zaman  yaradılır.  Səhmdar  cəmiyyətlərinin  nizamnamə 
kapitalı müəyyən sayda səhmlərə bölünür. Səhm qiymətli kağız 
növlərindən  biridir.  Səhmlər  buraxmağa  yalnız  səhmdar 
cəmiyyətlərinin  hüququ  var.    Mikrobiznes  üçün  münasib 
olmadığından  səhmdar  cəmiyyəti  haqqında  sadəcə  qısa 
anlayışla  kifayətlənək.  Açıq  səhmdar  cəmiyyəti  odur  ki, 
səhmdar  cəmiyyətinin  iştirakçıları  onlara  mənsub  səhmləri 
digər səhmdarların razılığı olmadan özgəninkiləşdirə (sata bilir, 
bağışlaya bilir və s.) bilir. Bu cür səhmdar cəmiyyəti buraxdığı 
səhmlərə açıq abunə yazılışını və onların sərbəst satışını həyata 
keçirə  bilər.  Açıq  səhmdar  cəmiyyəti  illik  hesabatını  və 
mühasibat  balansını  hamının  tanış  olması  üçün  hər  il  dərc 
etməyə borcludur. Qapalı səhmdar cəmiyyəti odur ki,  səhmləri 
ya l n ı z   o n u n   t ə s i s ç i l ə r i   a r a s ı n d a   v ə   ya   q a b a q c a d a n 
müəyyənləşdirilmiş  digər  şəxslər  dairəsində  yayılan  səhmdar 
cəmiyyətidir. Bu cür cəmiyyət buraxdığı səhmlərə açıq abunə 
yazılışı  apara  bilməz  və  ya  başqa  şəkildə  onları  əldə  edilmək 
üçün şəxslərin qeyri-məhdud dairəsinə təklif edə bilməz. 
1.2. Təşkilati-hüquqi formalara dair ümumi məsləhətlər. 
Bir  şirkətdə  təşkilatı  hüquqi  formaların  bir  neçəsi  cəmlənə 
bilərmi? Əvvəla qeyd edək ki, yuxarıda yazılanlardan da aydın 
olur  ki,  hüquqi  formaların  hər  biri  üçün  konkret  tələblər 
müəyyən  edilmişdir.  Hüquqi  şəxslər  yenidən  təşkil  olunma 
qaydasında birləşə, qoşula, ayrıla, çevrilə və bölünə bilərlər. Hər 
bir şirkətin tam adı olur və həmin adda onun təşkilati forması 
göstərilir.  Bir  neçə  formanın  eyni  zamanda  bir  şirkətdə 
cəmlənməsi, ona görə mümkün deyil ki, dövri olaraq şirkətlərdə 
dövlət  orqanları  tərəfindən  yoxlanışlar  həyata  keçirilir,  hə a 
bəzi  formalar  üçün  məcburi  audit  yoxlaması  nəzərdə 
173

---