Ulduz Oktyabr Layout 1
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bütün bunlar fərziyyədir, düşündüyüm kimidir, Hər bir kəsin bir canı var canından uzaqlarda. Körpüləri, əslində, dağlar özü uydurdu, Çünki axı qovuşmaq da deyirlər var dünyada. HƏR KƏS Hər kəs bu dünyada bir kəsin kədəridi, Hər kəsin bir qəbri var bir kəsin ürəyində. Hər kəs cəmi bir dəfə bir kəsin əsəridi, Sonra daha yazılmır heç kəsin ürəyində. Hər kəs bu dünyada bir kəsə görə vardır, Hər kəs təkcə bir dəfə bir kəsə görə olur. Sonra bir də yaşamır, bir də uymur sevgiyə, Bir daha heç kəs üçün yenidən də doğulmur. Hər kəs cəmi bir dəfə yaşayır bir kəs üçün, Sonra hər kəsçün olur bütün ömrünü hər an. Hər anı bir il olar, hər kəsdən çox dərd çəkər, Hər kəsin o bir kəsi heç bir kəsi olandan... Sən demə, varlığım çoxmuş dünyaya, Bir az varlığımdan kəsməliyəm mən. Bəzən söyləməyə bir söz tapmayıb, Günlərlə, aylarla susmalıyam mən. İlləri illərə calaq edərək, Doğmadan yad qədər uzaq duraraq, Hətta sevdiyimin özündən belə, Bir ömürlük gendə gəzməliyəm mən.
Meyvə bitməkdən yorulur. Ay gecə batıb-çıxmaqdan, Gündüz günəşdən yorulur. Yorulur yol yolluğundan, Ayaq getməkdən yorulur. Sevgi sevəndən yan keçir, Ürək sevməkdən yorulur. Duman çəndən, gül bülbüldən, Çiçək çəməndən yorulur. Quşlar göydən, insan yerdən, Gözlər həsrətdən yorulur... İnsan oğlu yad olmağı Gözə alır öz özündə. Öz canından, öz adından, Öz bədənindən yorulur. Ölüm yorulur insandan, Yaxın gəlmir can almağa. Dərd başdan aşıb-daşsa da, Gəl, bəndəsindən yorulur. Bu evin yiyəsi kimdi, Ev yiyəsindən yorulub. Kisəsindən yeyir hamı, Yiyə kisədən yorulub. Tanrı baxmır o tərəfə, Nə diləsə, nə istəsə. Bu sadədil, bu sadəlövh, Bu sevgibaz, bu çarəsiz, Yaşamaqla əlaqəsiz Öz bəndəsindən yorulub.
36 I
Y azıçı Sona Vəliyevanın yeni çapdan çıxmış “İşığa gedən yol” kitabı mahiyyət etibarilə zamana münasibətə güzgü tutur. Əsərdəki ictimai amil, şəxsiyyətin düşüncələri milli xarakterə uyğundur və müəllifin zaman ifadəsi dürüst məntiqə əsaslanır. Sona xanım vətənpərvər ideyaları ilə vətən amilini bütün həyatı boyu önə çəkib və bu üzdən onun Həsən bəy şəxsiyyəti haqqında söz deməyə mənən haqqı var. Zənnimcə, “Kaspi” qəzetinin təsisçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, yazıçı Sona Vəliyevanın “İşığa gedən yol” romanı həyat və tarix məsələlərinə geniş aspektdən yanaşma tələb edən mükəmməl əsərdir. Bəlli olduğu kimi, “İşığa gedən yol” romanı Azərbaycan mətbuatının banisi, görkəmli şəxsiyyət Həsən bəy Zərdabinin həyat və yaradıcılıq yolundan bəhs edir. Əsərdə Həsən bəy Zərdabinin keçdiyi ağır, məşəqqətli həyat, yaradıcılıq və maarifçilik yolu əks olunur, maarifçilik idealları cəmiyyət reallığı kimi təqdim edilir. Müəllif Zərdabinin timsalında xalqın mədəniyyət, ədəbiyyat, bir sözlə, ziyalılıq tarixinə fərqli rakursdan yanaşıb. Tarixi faktlar, ağrılı məqamlar əsər boyu bədii-publisistik müstəvidə xarakterizə edilir, oxucuda müəllifin dünyagörüşünə heyranlıq yaranır. Əslində, roman janrında cəmiyyət meyillərini əks etdirmək hər qələm sahibinə müyəssər olmur; bu məsələdə uğur qazanmağın özü illərin zəhməti hesabına başa gəlir. “İşığa gedən yol” romanı bir növ xarakterlər məcmusudur. Burada haqqında danışılan Həsən bəy hələ ilk yaşlarından heyranlıq doğuran xüsusiyyətləri ilə seçilir. Bu fakta əsərin bir neçə yerində rast gəlmək mümkündür: “...Oğlunun ilk dəfə mədrəsəyə məhz babası ilə getməsini istəməsi Rəhim bəyə indi aydın oldu... (Çünki Həsən babasını ata- anasından qat-qat artıq sevirdi...)”, “Görəsən, göyü dirəksiz saxlayan nədir? Yaxşı, bəs atam göyün sonsuz boşluq olduğunu deyirsə, bu qədər ulduzlar boşluqdan necə asılı qala bilir?” və s. Bu və bu kimi yanaşmalardan görürük ki, müəllif Həsən bəyin obrazını ustalıqla yaradıb. Sona xanım bu əsərində zamanın fəlsəfi-mistik ovqatını göstərib. Zərdabi şəxsiyyətindəki işığı, ziyanı görüb və kitabını “İşığa gedən yol” adlandırıb. Anar AMİN “ИШЫЬА ЭЕДЯН ЙОЛ”ДА...
№10 (569) oktyabr 2016 I 37 Sona Vəliyevanın bu tarixi əsərində çırpınan həqiqətlər bizə mənəvi qatlara enmək üçün aydın səmtlər göstərir... “İşığa gedən yol” romanı tanınmaq, sevilmək üçün yazılmayıb, əsər müəllifin sözə, hissə, duyğuya, şəxsiyyətə sevgisindən yaranıb. Müəllif əsərdə ədəbi paralellər yaradıb, həyatın, zamanın miqyasını bədii çalarlarla əks etdirib... Biz, onun digər janrlarda yazdığı əsərlərdə də bu meyli görürük. “İşığa gedən yol” əsərində müəllif bu günlə müqayisədə yaranan ziddiyyətlərə, eyni zamanda oxşarlıqlara “eyham təpəsindən boylanır”. Doğrusu, əsəri bir həyat tablosu da hesab etmək olar... Bu əsərdə özünəqayıdışa çağırış, özünəinama səsləniş var. Romanda əsl şəxsiyyətin, ziyalılığın ünvanı var - bu ünvan Həsən bəy Zərdabi və onun keçdiyi ömür yoludur. Deyə bilərik ki, müəllif ro- manda əsasən mənəvi kriteriyaları müəyyənləşdirib. Sanki bu, onun müəllif ruhunun israrıdır. Obrazların xarakterinin ən xırdalığınacan açılması əsərin uğurudur. Sona xanımın yaratdığı müsbət obrazlar qorxaq sevdalara tuş deyil; onlar ictimai müstəvidə çarpışmağa meyillidirlər. Kitabda başlıca qayələrdən biri - tanınmış, görkəmli bir şəxsiyyətin xarakterinin açılmasıdır. Əsər məna və məzmunu ilə müəllifin insan-yazıçı dürüstlüyünü gələcək üçün istinad göstərə biləcəyimiz şəxsiyyətin dünyasını hamımıza örnək kimi təqdim edir. Zərdabinin timsalında o dövr cəmiyyətinin etinasızlıq və diqqətsizlik halları pislənir. Zərdabinin Tanrı dərkinə səmt almaq missiyası da müəllifin dünyaya dini baxışından doğur. “İşığa gedən yol”da heç bir hadisəyə könülsüz yanaşma yoxdur. Müəllif roman janrında gerçək bir ŞƏXSİYYƏT nəğməsi yazıb, bu nəğmənin “ifaçıları”sa vətənini sevənlərdir. “İşığa gedən yol” Sona Vəliyevanın örnək həyat və şəxsiyyət tablosudur. Bilirik ki, örnək həyata, bacarığa, nümunəvi əxlaq və davranışa sahib ola bilməyin məlum çətinlikləri var. O insan ki zəhmətin müqabilində əldə etdiyi əməksevərliyi istedadı ilə qoşalaşdırır, onun örnək olmaq şansı daha çox olur. Tarixdə belə tale yiyələri olub və bu gün də mövcuddur. Bu roman illərin ağır zəhmətinin məhsuludur. Müəllif, xalqımızın yaşadığı acı gerçəklikləri əsərin məzmununa hopdurub. Hadisələrə sistemli yanaşması xüsusi diqqət çəkir. Kitabda dövrün acı təhrikləri, gerçəklikləri və şəxsiyyətin sınmazlığı də əks olunub. Bu məqam müəllifin həyata bağlılıq əzmindən, yurda sevgisindən qaynaqlanır. Və romanın süjet xəttində tamlıq yaradan əsas bədii amil Zərdabinin bütöv ömrüdür - belə ki, Zərdabi doğuluşdan qəbir evinə qədər çətin və şərəfli həyat yolu keçir. Müəllif onun ölüm anını belə təsvir edir: “Cənazə karvanı Bibiheybətə çatdı, insan seli yavaş-yavaş dayandı. Lakin Həsən bəyin ruhundan zühur edən işıq seli, aləmi bürüyən övliya nuru öz əbədiyyət yolunu davam edirdi. Bu işığın son dayanacağı hələ çox-çox uzaqlarda idi. Tükənməyən, bitməyən nur yolu, işıq seli heç vaxt bitməyəcək, sona çatmayacaq kimi millətin önünə düşərək gələcəyə doğru gedirdi. Xalqını, millətini daim müşayiət edəcək bu yolun yol yoldaşının cismini isə indicə Bibiheybətdə torpağa əmanət edəcəkdilər...” Göründüyü kimi, ilk andan başlanan işıq seli (Zərdabi fonunda) son anda daha qabarıq şəkil alır, bu işığın sevdasına milyonlar yığışır. Belə bir səadətə qucaq aça bildiyi üçün, əlbəttə ki, Zərdabi şəxsiyyəti daim ucada durmaq haqqı qazanıb və Sona xanım məhz bu üstün keyfiyyəti nəzərə aldığından romanını onun nurlu şəxsiyyətinə həsr edib. Bu kitab, əslində, cəmiyyətimizin yeni nəslə yanaşma prinsiplərinə düzgün istiqamət verən dürüst, sağlam ideoloji düşüncələrin cəmidir. Romanda həyatın da, taleyin də, mühitin də, şəxsiyyətin də aydın obrazları var; elə bir obrazlar ki, gələcəkdəki ötkəm addım səsləri indidən eşidilir...
Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|