ULUĞ NUTKU’NUN FELSEFESİ
Çetin VEYSAL
∗
ÖZET
Nutku’nun felsefeye yaklaşımı iki temel konu bağlamında dile
getirilebilir: İlkin ‘aşmaca sorunları’ bağlamında ‘inanma felsefesi’
sorununun değerlendirilmesi; ikinci olarak da ‘özne-nesne
bölünmesi’, bütünün parçalanması ve doğanın tahribi. Nutku,
çalışmalarında tarihsel bağlamları içerisinde; nedensellik,
bilimsellik, özgürlük, ölüm, kader, kısmet, kültür, insan, toplum,
düşünme, eylem, mutluluk, amaç, bilim, inanç gibi birçok kavram
üzerinde durup, bu kavramların anlamları hakkında çözümlemelerde
bulunmaya çabalamaktadır. Bu tanıtım Nutku’nu düşüncesinin bir
yönüdür; diğer konulara bakışını, düşüncelerini tartışarak tanıtmak
gerekir. Burada bu yapılmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kavramlar: İnsan, toplum, kültür, düşünme,
özgürlük, ölüm, felsefeylemek, aşmaca ve zaman.
(Die Philosophie von Uluğ Nutku)
Zusammenfassung
Nutku’s Annäherung an die Philosophie lässt sich
hinsichtlich zwei grundsätzlichen Angelegenheiten zur Sprache
bringen: erstens die Behandlung der “Glaubensphilosophie” im
Zusammenhang der “Transzendenzprobleme”; zweitens die
“Subjekt-Objekt-Teilung”, die Zerlegung des Ganzen und die
Zerstörung der Natur. In seinen Studien nimmt Nutku mehrere
Begriffe wie die Kausalität, die Wissenschaftlichkeit, die Freiheit,
der Tod, das Schicksal, das Kismet, die Kultur, der Mensch, die
Gesellschaft, das Denken, die Handlung, das Glück, das Ziel, die
Wissenschaft und der Glaube von seinen geschichtlichen
Zusammenhänge betrachtet in Angriff und versucht, die
Bedeutungen dieser Begriffe zu analysieren. Diese Bekanntmachung
stellt nur eine Seite des Denkens von Nutku dar; über seinen Aspekt
zu anderen Themen hat man debattierend aufzuklären. Dies wird in
der vorliegenden Arbeit versucht.
Schlüsselwörter: Mensch, Gesellschaft, Kultur, Denken,
Freiheit, Tod, philosophieren, das Transzendenz und die Zeit
N
Mersin Üniversitesi Felsefe Bölümü öğretim üyesi.
Uluğ Nutku’nun Felsefesi
“Senin boynundaki ip
Bedrettin’den mirastır
Yalnız erenlere asılır
Her Varidatın gündoğumunda”
Uluğ Nutku (Ur Uruk Urşu’dan)
Giriş
U
luğ Nutku’nun felsefe anlayışının bütünlüklü bir tanıtımı,
öncelikle onun içinde bulunduğu sürecin günümüz insan ilişkileri
bakımından değerlendirilmesi ile olanaklıdır. Onun çalışmalarında
görülen temel özellik: İnsan, toplum, sanat, inanma, kültür, politika ve
toplumsal yaşamın başka alanlarına dair sorunsalların felsefi boyutlarıyla
ele alınıp işlenmesidir. Kendisinin yeğlediği deyişle, sorunlara yaklaşımı,
ana ekseni bakımından güncellik içeren felsefi temellere dayanır. Belki
de bu nedenlerle kitap başlıklarını da; İnsan Felsefesi Çalışmaları,
Felsefe ve Güncellik ve … Daha güncel Felsefe olarak belirlemiştir.
Yayımlanmış tüm çalışmaları (henüz bitirmediği, yakında bitirmesini
umduğumuz İnanmanın Felsefesi eseri dışında) daha önce yazmış olduğu
denemeler ve makalelerden
1
oluşmaktadır.
Deniz Kanıt’ın
2
(2006:72) dediği gibi, Nutku’nun felsefeye
yaklaşımı iki temel konu bağlamında dile getirilebilirdi: İlkin ‘aşmaca
sorunları’ bağlamında ‘inanma felsefesi’ sorununun değerlendirilmesi;
ikinci olarak da ‘özne-nesne bölünmesi’, bütünün parçalanması ve
doğanın tahribi. Bu tanıtım Nutku’nu düşüncesinin bir yönüdür; diğer
konulara bakışını, düşüncelerini tartışarak tanıtmak gerekir. Burada bu
yapılmaya çalışılacaktır. Çalışmalarında tarihsel bağlamları içerisinde;
nedensellik, bilimsellik, özgürlük, ölüm, kader, kısmet, kültür, insan,
toplum, düşünme, eylem, mutluluk, amaç, bilim, inanç gibi birçok
kavram üzerinde durup, bu kavramların anlamları hakkında
1
Uluğ Nutku’nun hazırlamış olduğu doktora ve doçentlik çalışmaları henüz
yayınlanmamıştır. Uluğ Nutku’nun akademik tez çalışmaların değerlendirilmesi
burada değil, daha geniş bir tez çalışmasında değerlendirilmesi doğru ve
olanaklıdır. Bu türden bir görevi yerine getirmek amacıyla bir yüksek lisans tezi
de şu sıralar sürdürülmektedir.
2
KANIT, Deniz., İnsanoluş Paradoksu, Uluğ Nutku'ya Armağan (içinde),
Editörler: Mehmet Elgin, Çetin Veysal, İstanbul:İnkılap Yay. 2006,
s.66-78
78
Çetin VEYSAL
çözümlemelerde bulunarak kültür dünyamıza bir tutam aydınlık
taşımıştır.
Uluğ Nutku’nun burada betimlenmeye çalışılan düşünceleri,
sırasıyla: Felsefe, insan, inanç, dünya ve güncellik anlayışı başlıkları
altında toplanmıştır. Eleştirel elekten geçirmemiz, düşüncelerinin
akışının anlaşılmasına engel olmamak amacıyla, yer yer dipnotlarda ve
değerlendirme kısmında yapılmıştır.
Felsefe Anlayışı
Felsefeylemek kavramını dilimize kazandıran Nutku
3
, “sözün
eyleyişi” anlamında kullandığı bu terimi felsefenin düşünsel ve eylemsel
birliğini kurma amacını güderek yapmıştır. Aşmaca kavramını, kendi
başlarına anlam, amaç ve değeri olmayan doğa süreçlerine insanca anlam
yüklenerek dile getirme durumları için uygun görmektedir.
4
Bu türden
ifade ya da kavrayışlar anlam bakımından her insan topluluğunda
saptanabilir. İnancın olduğu her yerde aşmacalara kendiliğinden rastlanır.
Yeryüzü ve yerüstü aşmacaları adı verdiği ideoloji ve din sistemlerinin
incelenmesine geniş yer ayırır.
5
Bu olguların tümü gerçeklikten
kaynaklanır, olandan olması gerekene uzanır ama söylem düzlemleri
farklıdır ve birbirine karıştırılmamalıdır. Bu düzlemler bir anlatımda yan
yana getirilir, hatta iç içe geçirilirler; böylece de aynı terim öbeği
içindeymiş gibi görünürler. Ona göre, yeryüzü aşmacaları olan ütopyalar
ve ideolojilerin uzak geleceği şimdileştiren ve mutlaklaştıran son
amaçları ile gerçeklik üstüne ikinci gerçeklik kuran ve bunun asıl
gerçeklik olduğuna inanan, bu nedenle de yerüstü aşmacaları olan dinler,
insanların özgür, yaratıcı ve eleştirel olmalarına, yaratıcılıklarına bir
şekilde engel oluştururlar. Din aşmacasında en temel varoluş sorunları
(en önemlisi ölüm bilinci ve ölüme tavır alma), ideoloji aşmacasında
toplumsallaştırmayı sürdürmek (en önemlisi de tarihsel sınırlanmışlık ve
sınırları aşma çabası) söz konusu edilir. Burada Nutku’nun belirleyici ve
ayrımlayıcı kavrayışı; felsefenin her iki aşmacayı her iki değer biçmeyi
3
NUTKU, Uluğ., Felsefe ve Güncellik, İstanbul: Bulut Yayınları, 2005. s. 79-84
4
a.g.e., s. 84.
5
a.g.e., s. 85.
79