Uluğ nutku’nun felsefesi
Yüklə 287,31 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sonuç Olarak: Dünya ve Güncellik Anlayışı
Çetin VEYSAL Günümüzde insanın “ben varım”ının bilek gücü, “sen de varsın”ın yürek gücüne baskındır 61 diyen Nutku 62 , öte dünyalara daima bu dünyadan gidildiğini, öte dünyanın bu dünya gibi kendi başına olmadığını, insana bağlandığını, insansız varolabilen bu dünya ile insan için olması gereklerin öte dünyası arasındaki gerilimin hayatımız olduğunu savlar. Felsefi basamakların soruları da şöyle yükselmektedir: Ne var? Bizim için ne var? Bizim için olması gereken ne var? Eğer son üst basamaktan aşağıya baktığımızda bir şey göremezsek, gelecekten umudumuz kesilir; çünkü bu dünyadaki öte dünya oradan görülür. Tek bir bilginin bile bir kuşaktan sonrakine aktarılması, daha özgür bir dünya içindir. Kaynağı buradadır, yaşadığımız berideki dünyada. İnsan, ruh - beden ikileştirmesinde ölüm bilincinin gölge oyununu oynar. Nutku’ya göre 63 : “Oyunların oyunu, ölüm bilincinin gölge oyunudur. Amacı ölümsüzlük kazanmak; gösterimi, üç boyutlu cismi iki boyutlu gölgeye çevirmek; kuralı, iki boyutluyu üç boyutlunun üstünden bir solukta ve ona değmeden atlatmak. Oyunda sonsuz çeşitlemeleri olan tuzak, düşünülemez olan boyutsuzluğun, düşünülemezliğine karşın söylenebilirliğini kurmak, gölgeyi gizlemek, görünemez kılmak. Sonra söylenebilirliği varolabilirlikle eşleştirmek. Bütün diğer oyunların tersine bu oyunda tuzağa düşen, oyunu kazanır, ölümsüzlük amacına ulaşır. Ayrıca, tuzağı kuran ve tuzağa düşen aynı kimsedir, çünkü oyun herkes için tek kişiliktir”. 64 Nutku’ya bir itiraz Özbek’ten gelmektedir. Felsefe Logos’un 19. sayısında yayımlanan, Nutku’nun “Marx ve Feuerbach” hakkındaki düşüncelerini tartışmaya başlarken Özbek; Marx’ın “din halkın afyonudur” 65 düşüncesinin Nutku tarafından kavranışının sorunlu 61 Burada tartışmalı bir ifadeyle karşı karşıyayız. Öncelikle belirtilmelidir ki, Nutku’nun önermesinin tersi olan; “sen de varsın”ın yürek gücünün toplumsallığının (toplumsallığa dayalı elbirliği ve özgeciliğin), “ben varım”ın (bencilce bireyciliğin) bilek gücüne baskınlığı, toplumsallığın ve onun dayandığı temellerin ve onu desteleyen yan sonuçlarının gelecek için insana umut olması bakımından daha belirleyici ve onaylanabilir görünmektedir. Bu bağlam Nutku’nun yukarıda dile gelen düşüncelerinde ve bu yazı boyunca içerilmektedir. 62 NUTKU, Uluğ., Felsefe ve Güncellik, s. 27, 28, 29. 63 a.g.e., s. 67-76. 64 a.g.e., s. 67. 65 Söz konusu düşüncenin bütünü; “Dinsel sefillik bir yandan gerçek sefilliğin anlatımıdır, öte yandan gerçek sefilliğe karşı bir protesto/karşı çıkıştır. Din, baskı altındaki yaratığın inlemesi, kalpsiz bir dünyanın duygusudur, tinden 99 Uluğ Nutku’nun Felsefesi olduğunu ileri sürer. Çünkü Nutku, “dinin aslı, afyonlayanla afyonlanan arasındaki ilişki değildir”, demekte ve eklemektedir; “böyle olsaydı, sınıfların bulunmadığı ilksel toplumlarda totemler bulunmazdı”. Bu düşünceye karşı çıkan Özbek: Dinin insanları rahatlatan yanıyla, hoşgörüyle karşılanıyor gibi olduğunu vurgular, oysa yarattığı rahatlığın bir tür yanılsama aldatmacası olduğunu belirtir ve dünyanın “gerçek sertliklerini” ortadan kaldırmadığını düşünür. 66 Özbek, Nutku’nun ‘aşmacalar’ düşüncesini, Feuerbach’ın ‘insanın dine inanması ve dinin kaynağını da insan fantezisinde görmesi’ne benzeterek eşleştirir. Her iki yaklaşımın da insanın özünü benzer ‘fantazma gücüne’ bağlıyor olmalarını ve insanın biricikliği bakımından ele alınmasını bir açmaz olarak görür. Böylesi bir yaklaşımın, günümüz ekolojik problemlerine yaklaşımın temel tartışma noktalarından biri olduğunu da vurgular 67 .
Dünya ve Güncellik Anlayışı “Kafayı vücut üstünde tutmak da marifet değil. Doğaca yeni olan, başını büktürmek için üstüne ne kadar ağırlık konulsa da, gene de onu dik tutmaktır” Uluğ Nutku yoksun durumların tinidir. O, halkın afyonudur” (MEW. 1, sy. 378), şeklindedir. 66 ÖZBEK, Sinan., Felsefe Logos, İstanbul: Bulut Yayınları, Sayı:2003/20, sy. 139-143. s. 140-142. 67 Burada, inanma tartışması bağlamında denebilir ki, hem Uluğ Nutku’nun hem de Sinan Özbek’in yaklaşımları olumlanabilir. Öncelikle Nutku’nun getirdiği “ilksel (yerli) insanların da inancı olması” hakkındaki temellendirme, inanmanın bilgi eksikliğine vurgu yapar. Buradan hareketle bir gereksinimin karşılanması olarak doğduğu düşünülebilir. Öte yandan Özbek’in “dinin halkın afyonu” olduğu şeklindeki günümüz din ya da inanç sistemlerinin (Nutku’nun tartışmasız katılacağı) Marx’ın ileri sürdüğü düşünce, günümüz toplumsal ilişkilerini egemenin kendi denetimi altında tutma, yönlendirip şekillendirme isteği olarak görülen, iktidar sürekliliği sağlayan bir politika olarak belirlemek olanaklıdır. Böylelikle her iki tartışma argümanının kendi içinde tutarlı ve olumlanabilir olduğu düşünülebilir. 100 Çetin VEYSAL Değerler bağlamında, göreli değerlerin birbiriyle çatıştıklarını ama göresiz değerler karşısında ortadan kalktıklarını, görelilik (değişken) ve göresizliğin (temel) iç içe bir ilişkiyi betimlediklerini, birbirlerini dışlamadıklarını, bunların birbirlerini gerektirdiklerini, tüm zaman ve mekanlar için geçerli olan göresiz değerin, şimdi ve burada olan göreli değer içerisinde taşındığını ve çekilip çıkarılmayı beklediğini vurgulayarak 68 Nutku, günümüz postmodern yaklaşımlarının genel kural olarak ileri sürdükleri göreliliği göresize, yani temel ya da değişmeyen evrensel değerlere bağlar. Böylelikle felsefi hareket noktası bakımından evrensel ve temel olan ilkelerle hareket edilebileceği düşüncesini öne çıkarır. Buyruk ve gereklilik kipinin dile geldiği “haddini bilmek” ile “kendini bilme”nin nerede karşıt olduklarını gösterirken Nutku; “birisince önceden bilinen, onu bilmek isteyene sonuç olarak dayatılırsa ve bilmenin yönü araştırmadan öğrenmeye çevrilirse haddini bilmek ile kendini bilmek karşıt olurlar” demektedir. “Kendini bil”, bir buyruk değil, çağrıdır. “Kendini bilesin” ile “kendin bilesin” eşanlamlıdır. “Haddini bil”, egemenliği içerir, buyrukçuluktur ve buyrukçuluk felsefenin özüne aykırıdır. Oysa çağrı içerikli “kendini bil” ifadesinde özne felsefedir. Buyrukçuluk din ve hukukta ortaya çıkar. İkisi de yasakçıdır. 69 “Haddini bil” buyruğu, yaşamın her alanında olduğu gibi bilim alanında da egemendir. “Filozofun doğuştan siyasetçi” olduğunu söyleyen Farabi’nin görüşüne katılan Nutku’ya göre 70 , filozofun siyasetçiliği, kendi güncelliği içinden insanlığa bir çağrı iletmektir. Farabi’nin yukarıda dile getirilen kavrayışının “felsefenin dünyayı yalnızca yorumlamak olduğunu” söyleyenlerin kulaklarına küpe olmasını ister. Günümüz filozofu, ona göre aşağıdaki pseudo (yalan-sahte) özdeşleştirmelerin örtüsünü kaldıracaktır: Toplumun çıkarlarının devletin çıkarlarıyla özdeşleştirilmesi ve bunun türevi olarak devlet sırlarıyla özdeşleştirilmesi; komşu halklarla birlikte barışçıl yaşamanın stratejik ortaklıklarla özdeşleştirilmesi; eğitim idesinin yararcılıkla, bilimin teknolojik üstünlükle özdeşleştirilmesi; kültür ve sanatın seyircilikle, koleksiyonculukla özdeşleştirilmesi; tarihsel iktisadi dokunun 68 NUTKU, Uluğ., İnsan Felsefesi Çalışmaları, s. 48. 69 NUTKU, Uluğ., Felsefe ve Güncellik, s. 32, 33, 34. 70 a.g.e., s. 35. 101 Uluğ Nutku’nun Felsefesi küreselleşmeyle özdeşleştirilmesi; ve hepsinden önemlisi, gençliğin geleceğe atılımının itaatçilikle özdeşleştirilmesi. 71 Nutku’ya göre en büyük suçlu, eğitimi gençlere “istendik davranışlar verme” olarak tanımlayan eğitimcidir. Bu çeşitten eğitimci hiçbir zaman eğitici olamaz; yeniden eğitilmesi gerekir. Üstelik “istendik” kelimesinin Türkçe’yi yanlış kullanmak olduğunu da bilmez. Nutku 72
hükümetlerin halklarına ve buna uymayan halklara silahla bile “kendini bil” buyruğunu veremeyeceği bir yüzyıl olarak şekillenmeye başladığını, küresel sömürü mekanizmalarının karşısına asıl anlamda demokrasinin çıktığını düşünmektedir. Bu ‘en geniş kitlelerin demokrasisidir’. “Birleşik insanlık idesi”ni nihai çözüm olarak öne sürerek, bütün dünyada ham madde, gıda ve enerji kaynaklarının tüm halklarca adil paylaşımının zorunlu olduğunu da savunmaktadır. Dünyanın geleceğiyle ilgili gidişte, her aydınlanmış insan gibi kendiliğinden karamsarlığını gördüğümüz Nutku 73 , insan hakları bilincinin yaygınlaştığı günümüzde köleleştirmenin de bu gelişmeye eşlik etmesinin kökten çelişikliği üzerinde durarak, günümüzdeki süreçten yeni bir sosyalizmden çok yeni türden vandalizmin çıkmasının daha olası olduğunu belirtmektedir. Sanayide doğan ve tüm insanlığa egemen olan sürecin, yeni-kölecilik denebilecek bir ilişkiye sürüklenebileceğini varsaymaktadır. Günümüz insanının, varolan sorunları aşma amacıyla felsefi yanıtının; “eğer insanlar çatışmasız yaşamayı, yapıcı işbirliğine ve dayanışmaya gerek duymadıkları bir biçimde gerçekleştirebilirlerse, insanlık sorununu bir paradoksla çözmeyi başarabilirler” düşüncesindedir. Güncel demokrasi anlayışlarına eleştirel yaklaşımda bulunan Nutku
74 , Batı demokrasileri, Amerikan demokrasisi, sosyalist demokrasi, halk demokrasisi gibi adlandırmaların halkların bilgeliğini gözler önüne sermediğini, olması gerekenin; siyasal hayatın genel irade tarafından sürekli özyönetimi olduğunu ve ancak bu tarzda bir faziletin gerçekleşebileceğini belirtmektedir 75 .
a.g.e., s. 36. 72 a.g.e., s. 37. 73 a.g.e., s. 99. 74 a.g.e., s. 109. 75 Burada hemen belirtilmelidir ki, Nutku, sosyalist demokrasi ya da halk demokrasileri yaklaşımlarını burjuva demokrasileri ve diğer de egemenlik
Çetin VEYSAL Dünyada egemen devletlerin üstün teknolojiler aracılığıyla geri kalan toplumları küreselleşme adıyla kendilerine bağımlı bir ekonomik pazar haline getirdikleri görüşünde olan Nutku 76 , söz konusu güçlü devletlerin gerek silahlı gerek silahsız yöntemlerle kendi sosyal, politik ve ekonomik egemenliklerini dikte ederek her alanı belirlediklerini dile getirmektedir. Günümüzde savaşların genellikle silahlarla yapılmadığını, ancak hegemonyanın sürdürülmesi amacıyla teknolojilerini bir tehdit olarak ve gerektiği yerde terör boyutunda uyguladıklarını savlamaktadır. Söz konusu kapitalizmin dünya ölçeğinde küresel hiyerarşisi ve egemenliğine karşı mücadeleyi ancak sınıf bilinci aşılayacak bir partinin yönlendireceği savı bir önyargıdır 77 ona göre. 78 Çünkü her iktidar gaspçısının çabucak bürokrasiye dönüşmesi söz konusudur. Bu nedenle doğrudan yönetim anlayışının tutarlı demokratik yaklaşım olduğunu, böyle bir düzenlemede ‘yöneticiler’in temsilci değil, ancak ‘sözcü’ olabileceklerini daha önceki yazılarında belirtmiştir. Bu düşüncesinin yakın tarihteki örneklerinin 79 : Kongo’daki Lumumba hareketi, Papua’lıların mücadelesi ve nihayet şimdiye (2000’li yılların başına damgasını vuran) Zapatistler olduğunu haklı bir biçemde savlamaktadır. Ona göre 80 , ancak dünya halklarının demokrasi cephesi bir karşıt- küreselleşmeyi gerçekleştirebilir. İletişim, kitlelerin kısa sürede milyonları bulan örgütlülüğüne şahit olmuştur. Bu gelişme, küresel bir umut olduğunu göstermektedir. Ona göre, Birleşmiş Milletler örgütü dünyanın tüm kaynaklarının adil paylaşımını gerçekleştirdiğinde, Güvenlik Konseyi de dünyayı silahsızlandırma konseyi olarak görev yaptığında anlam kazanırlar. Marx’ın, ‘insanlığın önüne çözebileceği sorunlar koyacağı’ düşüncesinden hareket eden Nutku 81 , aşılabilir bir sorun olarak görünen küresel smog’un şimdilik etkisi görünmeyen ama ilerleyen, zaman içinde insanlığın üzerine çökecek bir kabus olduğu görüşünü, ekolojiyi hiçe demokrasileriyle benzeştirerek genelleme eğilimindedir ki burada Nutku’nun da bilgi ve bilinci dahilinde olan ayrımlar yapılarak değerlendirilmeler yapılması önemlidir. 76 a.g.e., s. 157-160. 77 Nutku, diğer bazı savlarında olduğu gibi genellemelere ve temellendirmeye gitmeksizin savsözler ileri sürmektedir. 78 a.g.e., s. 159. 79 a.g.e., s. 160. 80 NUTKU, Uluğ., … Daha Güncel Felsefe, s. 46. 81 a.g.e., s. 49, 50, 51. 103 Uluğ Nutku’nun Felsefesi sayan sanayi güçlerinin doğal yaşamı kirletmesi bağlamında dile getirmektedir. Aynı şekilde, adaletsiz dünya kaynakları dağıtımının dengelenmesi ve adalet ölçülerine uygun olması gerektiğini savunmaktadır. Çünkü dünya nüfusunun % 15’i tüm hammadde kaynaklarının % 70’ine sahiptir. Bu % 15’in başını da 1000 aile çekmektedir. Bu durumun yeniden adil biçimde düzenlenmesi olanaklıdır. Bu, karşı-küreselleşmeyle olanaklıdır. Bergama köylüsünün kendini savunma eylemleri ve Zapatistler karşı-küreselleşme amacında buluşan iki büyük örnektir. Günümüze ve geleceğe ilişkin sorunların çözümüne ilişkin olarak dile getirdiği temel kavrayışlarından birini, Dünya Bireyi-Hakları ve Sorumlulukları başlığıyla ele aldığı bir sempozyum bildirisinde işleyen Nutku’nun 82 bu konudaki temel düşüncelerini olduğu gibi aktarmak, okuyucunun onu anlaması bakımından önemlidir. Bu düşüncelerinin tüm dünya insanlığına yönelik olması da onun felsefesinin evrenselliği kucaklama çabasında olduğunun göstergesidir. “Tarihi onu nereye, nasıl yerleştirmiş olursa olsun, birey tarihiyle sınırlanmış değildir ve bu tarihi sırtında yük olarak hissederse, onu atmakta özgürdür. Herkes kendi tarihiyle, kendi diliyle başlar; hiç kimse bunlarla bitmez. Bu anlayış dünya bireyinin niteliklerini ortaya koymada ilk adım sayılabilir. Atılabilecek sonraki adımlar için şu öngörüşler ilkeselleştirilebilir: 1.Yarın, ertesi yarınlara ertelenecek bir gün değildir. Yarın bugünden kurulmuyorsa güvensizdir. Yarının bugünden daha iyi olacağına dair bütün söz vermeler güvensizdir. Bireyin bugünü yarınını da taşımıyorsa, söz vermelere güvenmemekte haklıdır. 2.Birey kendini-yönlendirme etkinliğini gösterebileceği girişimlere katılır. Katılım özgürlüğüne engel olacak örgütlenme biçimlerini reddeder. Ne devletin kanunları ne de toplumun gelenekleri kendisini yönlendirmesini kısıtlayamaz. Bunların dışında eylemek bireyin hakkıdır. 3.Kendisinin ve bir başkasının vicdanına yaptırımda bulunacak bütün müdahalelere, zorlamalara baş kaldırmak bireyin hakkıdır. Sorumluluğu, düzeni korumak değil, aşmaktır. Bir tek dayanağı vardır: Kişilik onuru. Bu dayanakta tüm tarihsel önyargıları geride bırakır. 82 a.g.e., s. 53. 104 Çetin VEYSAL 4.Eğitiminde, içinde yetiştiği kültürü, kültürler arası bir kültür olarak anlar, merkeze koymaz. Düşüncesini kültürler bireşimine doğru yoğurur. Düşmanlıklar tarihini yazan ‘biz-onlar’ ayrımını dışlar.” Savaş ve saldırganlıkla ilgili düşüncelerinin köktenci felsefi bir kavrayışa denk düştüğü görülen Nutku 83 , örgütlü öldürmeye karşı bir bilinç akımının dünyayı dolaştığını ileri sürer. Bu yüksek bilinç düzeyi ona göre, şu ilkeden hareket etmektedir: İnsan eliyle bozulan, insan eliyle düzeltilebilir. Her örgütlenme, silahlı örgütlenme de dahil insan eliyle yapılır. Üstelik silahlı örgütlenme insanın toplumsallık özünün bir görünümü değildir. O halde bu örgütler, kurumlar, kuruldukları gibi lağvedilebilirler. Bu bir görevdir ve dünya bireyinin sorumluluğundadır. Bu nedenle insan bu sorumluluğunu taşımalıdır. Nutku, “kafayı vücut üstünde tutmak da marifet değil. Doğaca yeni olan, başını büktürmek için üstüne ne kadar ağırlık konulsa da, gene de onu dik tutmaktır”, demektedir. Genellikle yerel sorunlar bağlamında evrenseli içeren sorunlarla uğraşan, yerelde evrenseli ve evrenseli yerelde olgusallığı kavrama taşıyarak değerlendiren Nutku, felsefi olduğu denli yaşamın şimdi ve buradası bağlamlarında yaptığı düşünsel çalışmalarıyla birçok konuda geleceğe ve insanlığa ışık tutacaktır. 83 a.g.e., s. 54, 55. 105 Uluğ Nutku’nun Felsefesi KAYNAKÇA ELGİN, Mehmet., / VEYSAL, Çetin,. Uluğ Nutku’ya Armağan, İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2006. KANIT, Deniz., “İnsanoluş Paradoksu”, Uluğ Nutku'ya Armağan (içinde), Editörler: Mehmet Elgin, Çetin Veysal, İstanbul: İnkılap Yay. 2006, s.66-78. NUTKU, Uluğ., İnsan Felsefesi Çalışmaları, İstanbul: Bulut Yayınları, 1998
NUTKU, Uluğ., Felsefe ve Güncellik, İstanbul: Bulut Yayınları, 2005 NUTKU, Uluğ., … Daha Güncel Felsefe, Ankara: Anı Yayıncılık, 2006 ENGELS, Friedrich., Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin
ÖZBEK, Sinan., Felsefe Logos, İstanbul: Bulut Yayınları, Sayı:2003/20, sy. 139-143. 106 Yüklə 287,31 Kb. Dostları ilə paylaş:
|