Uluğ nutku’nun felsefesi
Yüklə 287,31 Kb. Pdf görüntüsü
|
Uluğ Nutku’nun Felsefesi Nutku
13 , günümüzden 436 yıl önce İstanbul’da inşa edilmiş ve beş yıl sonra ‘devlete uğursuzluk getirdiği’ yobazlığı yüzünden bir şeyhülislamın fetvasıyla yıktırılmış rasathanenin yıkıntıları altından henüz kalkamadığımızı vurgular. Avrupalı 1600’de bir aydınını, biz ise 2000’e doğru birçok aydınımızı yaktık diyerek, kültür dünyamızın dogmalardan kurulu düzenine parmak basar. Avrupalı, filozof-aydınının alevlerine baktı, aydınlandı ve birçok filozof ve düşünce adamı çıkardı diyen Nutku 14 , kültürel aydınlanmamızdaki çıkışsızlığa yanıt verme çabası içerisine girer. Ona göre, felsefe mevcut kültürü hem aşıyor hem yansıtıyor, hem özümsüyor hem de eleştiriyor. Kültürün asi öğesi felsefe, dinin dünya ve insan görüşünün içinde altı yüzyıl sıkışıp kalmış Osmanlı toplumunda gelişemedi; aynı nedenle, 800-1400 yılları arasında felsefeye açık olan ve büyük filozoflar yetiştiren Arap toplumunda da bitti ve Arapların karanlık Ortaçağı Batı’nın Rönesans’ından sonra geldi, hala devam ediyor. Diğer İslami toplumlarda da durum farklı değildir. Oysa, verilmiş düşünsel kültürün karşıtı olarak felsefe içte tutulmalıdır. Sanat ve felsefe 15 , toplumun geliştirici karşıt kültürüdür ve toplumu ayağından aşağıya çeken günlük siyasetlerden kurtarıp kültürün üst basamaklarına taşırlar. Felsefeyi dünya görüşleri ve ideolojilerden ayıran, felsefi düşüncenin çekirdeğini oluşturan uğraş, antinomi çözümlemesidir 16 .
düşüncesinde sav-karşı sav örgüsü görülebileceğini ileri sürer. Böylesi bir uğraşın aporetik olarak adlandırılabileceğini, diyalektiğin rastgele kullanımlarını ayıklayacağını, yapay olan “izm”ler karşıtlığına son vereceğini (rasyonalizm-empirizm, idealizm-materyalizm gibi), çözülebilir ve çözülemez sorunları, işlenebilir ve işlenemez metafizikleri ayıracağını (evrenin kaynağı ile ilgili üst-bilinç ya da madde savı) ve çözülebilir olanları bilimle iç içe, çözülemez olanları da aklın paradoksları olarak inceleyeceğini belirtir. İncelemede aporia kavramının merkezde olduğunu vurgular 17 . Aporia, Grekçe “yürünecek yolun bulunamaması” anlamında, hem aklın sınırlarını çizer hem de sorun bilincini derinleştirir. İonya felsefesinde peri füseos düşünceleri 13 a.g.e., s. 11. 14 a.g.e., s. 11. 15 a.g.e., s. 13. 16 a.g.e., s. 21. 17 a.g.e., s. 21. 82 Çetin VEYSAL doğa-ilke (füsis-arhe) antinomisini filizlendirmiş ve bu da Platon’un onta-idea antinomisiyle doruğa çıkmıştı 18 . Aristoteles’in, bilimsel çözümün aporia’yı ortadan kaldırdığını söylemesinin ontolojik bakışına gölge düşürdüğünü ama yine de onun incelediği “ilk ilkeler” alanının (prote filosofia=ilk felsefe), bütün araştırmayı önceleyen ve gerek tek tek gerekse de karşıtlıklar olarak karşımıza çıkan kavramlar alanı olması nedeniyle, kategoriler ve modaliteler çözümlemesine yol açtığını belirtmektedir. Nutku’ya göre, felsefe tarihini değerlendiren antinomi çözümlemeleri, felsefi bilgiyi yeniden tanıtır. Sokratik diyaloğu, antinomi düşüncesinin işlenişinin ilk yöntemi olarak görür ve bunun Eski Doğu düşüncesinde de olduğunu, Lao-Çe’nin Tao kavrayışında (bilgelik yolu: ‘Adlandırılamaz ad’ı bilmek) görülebileceğini vurgular. Anaximandros’un Apeiron, Parmenides’in Bir-olan ve Buddha’nın Nirvana kavrayışlarında varlık-hiçlik antinomisinin işlenişi görülür. Felsefenin temel sorusu, insanın hem içinde bulunduğu hem de karşısına aldığı Varlık üzerinedir. Ancak Varlık, varolanlar arasında bir varolan olarak insan varlığını da içerdiğinden, varlık-hiçlik karşıtlığı tek antinomi değildir; insan varoluşuna ilişkin antinomiler çoktur ve bunları incelemek felsefi antropolojinin işidir. O’na göre bazı antropolojik antinomiler şunlardır: Hukuk toplumsallığı düzenler - hukuk insanlar arası içtenliği bozar; tarihte ilerleme vardır - tarihte ilerleme yanılsamadır; insan kendisini sonuna kadar nedensel açıklayabilir - insan kendisini ancak anlamlandırabilir. Nicolai Hartmann’ı izleyerek halis ve yapay antinomilerin ayrılması gerektiğini ileri süren Nutku, Kant’ın ‘zorunlu varlık’a (tanrı) ilişkin antinomisinin yapay bir antinomi olduğunu, bu türden yapay antinomilerin inanç aşmacaları içinde yer aldıklarını ileri sürer. Ancak, “insan, olup bitenleri oldukları gibi tasarımlamaya yönelir - insan, olup bitenleri olmadıkları gibi tasarımlamaya yönelir” karşıtlığının halis bir antinomi örneği olduğunu vurgular 19 . Nutku, antinomilerin çağlara göre öne çıktıkları ya da geri çekildiklerini, zaman ve koşullara göre biçim değiştirdiklerini düşünür. Savaş - barış, demokrasi - despotizm ve insan hakları - insan bencilliği de güncel ve örnek verilebilecek karşıtlıklardandır. Ancak Nutku günümüzün belirleyici antinomisinin: “İnsan toplumsal ilişkilerin 18 a.g.e., s. 22. 19 a.g.e., s. 22, 23, 24, 25. 83 Yüklə 287,31 Kb. Dostları ilə paylaş:
|