Uluğ nutku’nun felsefesi
Yüklə 287,31 Kb. Pdf görüntüsü
|
Çetin VEYSAL zaman boyutlarının bilinçte bir anda düğümlendiği en etkin olaydır. 33 Nutku’nun, zaman ile bilincin iç içeliğine vurgusu, gerçekliğin anlaşılıp anlamlandırılmasına, yaşamın insanca yaşanabilmesine yönelik içeriklendirmeler taşır. “Olması gerek” kavramının felsefi içeriğini; ne olması gerekir? Olması gerekene nasıl ulaşılabilir? Olması gerekenin kendisi nedir? Sorularında toparlayan Nutku, ilkine; erek belirleme, ikincisine; ereğe götürecek yolları seçme, üçüncüsüne; ereği temellendirme denebileceğini belirtir. İlk ikisinin üçüncü soru üzerine katlandığını vurgular. Nutku, ilk sorunun ilk yanıtını Greklerde görür: Mutluluk. Eylemin amacı mutluluk olunca; akıl (fronesis), erdem ya da yararlılık (arete), ölçülülük (sofrosüne), doğayla uyumlu yaşama (harmonia), duyumsal hoşnutluk ya da haz (hedone), duyumlara ya da acı çekmeye kayıtsızlık (apatheia) ve diğerleri aynı ereğin değişik araçları oluyorlar. Greklerden sonra Kant bu soruya, ethik ilkelerin apriori olacağını, empirik öğeler taşımayacağını, bu ilkelerin de “salt pratik akıl” aracılığıyla bileneceğini, bunların apodiktik (olmalı’ya dayanan) kesinlikte ve özgürlükle ilişkisinde dile geleceği şeklinde yanıt verir. 34 Greklerin, siyasetin ahlaki bir temel gerektirdiği görüşünde haklı olduklarını ama ahlak sorunsalının çekirdeğinin daha derinlerde yattığını görmediklerini belirtir. Sokratik sava şöyle yaklaşır: Fazilet (ethik değer) matematik formüller gibi öğrenilebilseydi, şimdiye kadar çok ilerlemiş olmamız gerekirdi. Dünyaya yayılmasında tüm yıkıcılığına rağmen Avrupalının düşünce geleneğinin en yüksek değerini, bireyin türdeşine içten bağlanmasına (koşulsuz bağlanma) dayandıran Nutku, bu bağlanmanın, kişilik ve özgürlük anlayışının başlangıcı olduğunu, çünkü: Ancak dıştan en ufak bir zorlanma olmaksızın kendisini bir başkasına bağlayan, kendisine bundan başka seçenek tanımayan bir insanın tamamı ile özgür bir insan olduğunu belirtir. Ona göre, kişi özgürlüğü bağlanmasıyla tamamlanmıştır ve böyle bir insanın ahlaki durumu, herhangi bir pragmatik, toplum açısından övgüye layık, yahut siyasal açıdan alturistik (özgeci) durumdan kökten farklıdır. Başkalarını yaşatma duygusuyla bağlanmış kişi, ahlak örneğinin olanağıdır ve bu olanağın gerçekleşmesi mutluluk kavramıyla açıklanamaz. Çünkü Nutku’ya göre, ahlak örneği ne bir araçtır ne de tek yahut bir dizi aracın amacıdır. O, 33 a.g.e., s. 49-50. 34 a.g.e., s. 73, 84. 89 Uluğ Nutku’nun Felsefesi kendi başına bir amaçtır. İnsanlık kavramı, bireyin birey olarak mutlak değerinin tanınmasını gerektirir. Bu noktadaki ilk gelişmeyi Nutku, yanağına tokat yiyenin öbür yanağını uzatması olarak tanımlar. Kant’ın “içimizdeki yasa”sını izleyerek ahlak örneğini, bulutsuz bir gecedeki parlak göktaşı kadar açık görülebiliriz. Ona göre ahlak örneği, çoğu kez kendisini pek kısa süre için gösterir ve dünyanın her yerinde dolaşır. Doğa tarihine bakışta evrimin en üst basmağındadır. 35 Nutku’ya göre ahlak örneği kişi, başkaları için ölümü hemen kabullenen özveriden, uzun süre çile çeken, güçlüklere göğüs geren özveri biçimlerine kadar insanın insana bağlanmasında görülebilir. Doğada evrim ve tarihte ilerleme düşüncesindeki ilişkiyi 36 , ilkin
doğa insanı yaratmıştır ama insan tarihi yaratmıştır ve her defasında tarih de insanı yeniden yaratmıştır şeklinde belirtir. Bunlar onun tarihte ilerleme kavrayışına denk düşer. Nutku, “dünyayı bilerek kendini bilmek” bilgeliğinin, hem hakikati olduğu gibi bilmek hem de uygulamada yalana kanmamak sorumluluğunu içerdiğini, bilinen ister bir gök ada ister bir kertenkele olsun, ‘onun kendisi nedir?’ ile ‘o bizim için nedir?’ sorularının iç içe geçtiğini söyler. 37 İnsan felsefesinin ethiği görelileştirmeyip, insanlık adına kavram çırpıştırmalarından uzak durduğunu düşünen Nutku 38 , önemli olanın, insan kavramıyla insanlık kavramı arasındaki geçitleri bulmak olduğunu, bunun için de yapılması gerekenin, kavrama yakıştırılacak örneği aramak değil, örneği kavramlaştırabilmek olduğunu belirtir.
39 , diğer canlıların doğaya tek yanlı uyarlanmasının insanda karşıtını bulduğunu, ikileştiğini, doğanın insana uyarlanmasının (en basit örneğiyle bir derenin yönünün değiştirilmesinin) gerçekleştiğini belirtir. Doğa - insan bağını ele alan Nutku 40 , söz konusu bağın kopukluğunun yeniden yaratılabilmesi için üç ilkeden söz eder. Bunlar: “1) Bilinen her şeyin uygulanması gerekmez; 2) doğa insan için değildir, insan doğayla birliktedir ve; 3) insan türünün biricikliği özgürce seçmesindedir ve soy 35 a.g.e., s. 86, 87. 36 a.g.e., s. 103. 37 NUTKU, Felsefe ve Güncellik, s. 34. 38 a.g.e., s. 42, 43, 44, 45. 39 a.g.e., s. 51. 40 a.g.e., s. 57. 90 Yüklə 287,31 Kb. Dostları ilə paylaş:
|