Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1/2 2013, Sayfa: 65-93



Yüklə 355,23 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə13/13
tarix10.12.2017
ölçüsü355,23 Kb.
#15026
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13

89

sonra  şampiyonluk  şerefi  başkalarına  geçmiştir.  Sovyet  ordusunun  albayı  olan  Mahmut  Ömarof

Sovyet-Alman savaşına katılmış, okçuluk yarışmalarıyla ün kazanmıştır. O Leningrad Harbiye Tıp

Üniversitesi’nde doktor unvanı kazanmış, aynı üniversitede doçent olarak görev yapmıştır. Almatı

şehrinde  doğup  büyüyen  Mahmut  Ömarofusta  müzisyen  olup,  dutar  (iki  telli  saz)  çalarak  Uygur

halk türküleri söylemede de usta idi.

62

Uygurların  ilk  dünya  şampiyonu  ve  ilk  tıp  doktoru  hem  de  profesörlerinden  biri  olan



Mahmut Ömarof 1961’de 37 yaşındayken kalp krizi dolayısıyla Leningrad’da, yani bugünkü Sankt

Petersburg  şehrinde  aniden  vefat  etmiştir.  Onun  ismi  Sovyetler  Birliği  ve  Rusya’nın  olimpik  ve

dünya şampiyonları için hazırlanan kitabın kapağında yer almıştır.

Abdulreşit  Abdullayef  1970’li  yıllarda birçok  kez  Sovyetler Birliği  ve  Avrupa’nın  Boks

şampiyonu  olmuş,  ayrıca  1969’da  Sovyetler Birliği’nin  temsilcisi  olarak  Amerika’ya  gidip

“Amerika-Sovyetler Birliği” boks yarışmasına katılmıştır. Onun sadece ünlü boks şampiyonu değil,

birçok savaş filminde başrol oynayan ünlü bir sinema oyuncusu olarak tanınmıştı.

Kulca’da  doğup  büyümüş  Tuygun Nasirov  1990’da  bütün  Sovyetler  Birliği’nde  sırıkla

yüksekten  atlama  dalında  şampiyon  olmuştur.  O  Kazakistan’da  söz  konusu  spor  dalında  ünlü  bir

antrenör sayılır.

Kulca’da  doğup  büyüyen  diğer  bir  Kazakistanlı  Uygur  olan  Hamit  Barayef  Sovyetler

Birliği  sporcusu  unvanına sahip  olup,  o  şu  anda  Kazakistan’ın  uluslar  arası  boks  yarışmaları

hakemi  olarak  uluslar  arası  yarışmalarda  hakemlik  yapmaktadır.  O  bugüne  kadar  Polonya,  Çin,

Hindistan, Türkiye ve Pakistan gibi ülkelerdeki yarışmalarda hakemlik yapmıştır.

Sabircan  Roziyev  kılıç  kullanma  dalında  iki  kez  Sovyetler  Birliği  şampiyonu,  üç  kez

Avrupa, üç kez dünya şampiyonu olmuştur. O 22. Dünya Olimpiyat yarışmalarına katılmış ve kılıç

kullanma yarışmasında gümüş  madalya  kazanmıştır. Sabircan Roziyev 1992-1995 yılları arasında

Özbekistan  Spor  bakanı  ve  1995-2003  yılları  arasında  Özbekistan  Olimpiyat  komitesinin  başkanı

olarak görev yapmıştır. Sabircan’a Özbekistan silahlı güçlerine ait albay rütbesi verilmiştir

63

.



Kazakistan  bağımsız  olduktan  sonra  Zakir  Tohtiyev  karete  dalında  dünya  şampiyonu,

Himid  Tohtahunof  Amerika’da  düzenlenen  dünya  karete  yarışmasında  dünya  şampiyonu,

Vietnam’da  düzenlenen  karete  yarışmasında  Asya  şampiyonu  oldu.  Ahmet  Celilov  Tayland  tarzı

dövüş yarışmasında Asya şampiyonu, kickboksta dünya şampiyonu olmuştur.

Erkin  Eminov  Amerika’da  halterde  dünya  şampiyonu  şerefini  kazandı.  Buna  daha  başka

örnekleri de göstermek mümkündür. Burada başka onlarca cumhuriyet şampiyonunu ve diğerlerini

tek  tek  saymadık.  Uygur  delikanlısı  Ruslan  Paltiyev  Rusya’nın  ünlü  futbolcusu  olup,  “Moskova”

takımının  önemli  oyuncularından  biri  idi..  Bugünkü  Rusya’nın  ünlü  futbolcusu,  Rusya  gençler

“Zent”  takımının 4  numaralı  forma  giyen  kaleci  Camalidin  Hocaniyazof’un  adı  bütün  Rusya  ve

Bağımsız  Devletler  Topluluğundaki  futbol  fanatiklerince  çok  iyi  tanınmaktadır.  O  Rusya  gençler

takımına  katılmış,  Avrupa’da  düzenlenen  altın  kupa  maçlarına  katılıp  İtalya  takımını  yenerek

şampiyon  olmuştur.  O  Rusya’nın  “Zent”  takımıyla  üç  yıllık  sözleşme  imzalamıştır.  Camaliddin

Rusya’daki en genç futbol oyuncusu olarak ün yapmıştır.

Türkmenistan’ın  eski  Uygur  yurdu  olan  Bayram  Ali’de  1996’da  bir  Uygur  ailesinde

dünyaya  gelmiş Camalidin Hocanyzov’dan Rusya  gazetecisi M. Lapin’in “Zent” takımı hakkında

yazdığı  bir  makalesinde bahsetmiştir.  Camalidin  Hocaniyazof  Rus  gazeteciye: “  “Benim  milletim

62

age, s. 292-298

63

20-esirdiki Dangliq Uyghurlar, Özbékistan, Qazaqistan, Qirghizistan, Türkmenistan, Almatı, 2005.




90

Uygur, annem Rus’tur” demiştir

64

. Adı geçen makalede Camilidin Hocaniyazof geleceğin en parlak



futbolcusu olarak değerlendirilmiştir.

11. Tarihi Şahsiyetler Vatanı

Rusya  ve  Orta  Asya’daki  Kazakistan,  Kırgızistan  ve  Özbekistan  20.  yüzyıldaki  meşhur

tarihi şahısların vatanı oldu.

1954-1962  yılları  arasında  Uygur  bölgesinden,  yani  Şincan  Özerk  Bölgesi'nden  Çin'deki

çeşitli  siyasi,  sosyal  ve  ekonomik  baskılardan  dolayı  Sovyetler  Birliği'ne  göç  eden  farklı  millet

vatandaşları arasında 1944-1949 yılları arasındaki milli kurtuluş savaşına katılan çok sayıda subay

ve  askerler  de  vardır.  Bunların  sayısı  net  değil,  ama  milli  orduya  katılan  çok  sayıdaki  kişinin

Sovyetler Birliği'ne gittiği kesindir. Bunların arasında cumhurbaşkanı ve bakanlar da vardır. Milli

ordu  kumandanları,  hükümet  çalışanları  ve  aydınlar  çoğunluğu  teşkil  eder.  Mesela  bunların

arasında aşağıdaki kişiler bulunmaktadır:

1944-1946 yılları arasında “Doğu Türkistan Cumhuriyeti”nin cumhurbaşkanı olan meşhur

tarihi  şahıs  Ali  Han  Töre  (Özbek),  Milli  Ordu’nun  başkumandanı  İvan  Polinov  (  Rus),  Maliye

Bakanı Enver Musabayef (Uygur), Maliye Bakan yardımcısı Vakkas Mirşanof (Tatar), Milli Ordu

albayı  Memetcan  Yusupof  (Uygur),  Milli  Ordu  albaylarından  Gapparhan  Töre (Özbek). Pehirdin

Resulof (Özbek) ve diğerleri Taşkent’te yaşadılar. Doğu Türkistan Cumhuriyeti hükümetinin genel

sekreteri Abdureuf Mehsum İbrahimi (Uygur), Milli Ordu başkumandan yardımcısı ve sonraki Çin

Kurtuluş  Ordusu’nun  generalı  Zunun  Teyipof  (  Uygur),  Milli  Ordu  albayı  ve  Çin  Kurtuluş

Ordusu’nun  generalı  Mergup  İshakof  (Tatar),  halk  kahramanı  Geni  Batur (Uygur)ve  Fatih  Batur

(Tatar),  Milli  Ordu  albayı  ve  sonraki  Şincan  Uygur  Otonom  Bölgesi  kültür  bakanı  Ziya  Semedi

(Uygur), Milli Ordu başkumandan karargahının başkanı general Majarov (Rus), Milli Ordu albayi

ve  5.  alay  kumandanı  Fatiy  Leskin  (Rus),  Moğol  atlı  taburunun  komutanı,  albay Erde  Bulgunof

(Moğol),  Şincan  Uygur  Otonom  Bölgesi  Gençlik  Komitesi’nin  başkanı,  Milli  Ordu  Askeri  Okul

ögretmeni Batur  Erşidinof  (Uygur)  ve Milli  Ordu  kaptanı  Haşir  Vahidi  (Uygur),  Şincan  Uygur

Otonom  Bölgesi  müzesinin  kurucularından  biri,  milli  hükümetin  Çöçek’teki  memurlarından  biri,

yazar Yusufbek Muhlisi (Uygur), Milli Ordu tabur komutanı Aytogan Yunuçi (Tatar) ve Milli Ordu

topçu  bölüğü  komutanı  Eset  Teyipof  (Uygur),  Milli  Ordu  Suyding  piyade  tugay  komutanı albay

Vasiliy  Mogutnov  (Rus),  Milli  Ordu  Askeri  Okul  ögretmeni,  Kaptan Mesumjan  Zulpiqarof

(Uygur),  Milli  Ordu  kaptanı,  Soviet  ordusunun  subayı  Mirzigul  Nasirof  (Uygur)  gibi  yüzlerce

yüksek ve orta dereceli rütbe sahibi askeri ve siyasi şahsiyetler Almatı’da yaşadılar.

Dogu  Turkistan,  yani Üç  Vilayet  Hükümeti’nin  Emniyet  Genel  Müdürlüğü’nün  1946

yılından  sonraki  müdürü,  1949  yılında  Seyfettin  Pekin’e  giderken  bütün  Üç  Vilayet’in

emniyetinden sorumlu olan albay Nebican Yüsüp ( Özbek), Sovyetler Birliği’nin Kulca’daki özel

gizli  temsilcisi,  KGB elemanı  Hakim  Cappar  (  Uygur),  Kulca  Garnizon  komutanı  ve  Aksu’da

konuşlanan  birliklerin  karargah  subayı  Hüseyin  Gaziyef  (  Uygur),  Milli  Ordu  tabur  ve  karargah

komutanlarından  Hemit  Abbasof (  Uygur),  Keyim  Sabir  Hacı  (Uygur),  Zakirof  (  Uygur),  Milli

Ordu genel  kurmay  başkanlığı  komutanlarından  Hemit  Kencibayef  (Uygur)  gibi  yüzlerce  yüksek

ve orta dereceli rütbe sahibi askeri ve siyasi yöneticiler Bişkek’te yaşadılar.

Bunların  dışında  yine  Eylül  1949  yılında  Doğu  Türkistan liderlerinden  Ahmetcan  Kasımi

(Uygur), Abdukerim Abbasof (Uygur), Milli Ordu Baş Komutanı Org. General İshakbeg Munonof

(Kırgız),  Milli  Ordu  Baş  Komutan  Yardımcısı,  Tümgeneral  Delilkan  Sugurbayef  (Kazak)  uçak

kazası nedeniyle Sovyetler Birliği'nde hayatlarını kaybettikten sonra, 2. grup liderlerden Seyfettin

64

M.  Lyapin,  "A  potom  otklyuçili  svet".  Sbornım  Rossii  i  Şvetsii  ne  dali  vıyasnit,  kto  silneye.  Poka - v  tennise.



http://www.sovsport.ru/gazeta/article-item/608836


91

Azizi  (Uygur)  ile  birlikte  Pekin'e  giden ve Pekin'de  Çin  Halk  Cumhuriyeti'nin  Doğu  Türkistan'ın

kaderiyle ilgili  müzakerelerine  iştirak  eden  üç temsilcinin  biri  ve  dönemin  Tarbagatay  vilayetinin

vali  yardımcısı  olan  Alimcan  Hakimbayef  (Özbek)  1950-1991  yılları  arasında  Moskova'daki

Sovyetler  Birliği  Bilimler  Akademisi  Doğubilimleri  Enstitüsü'nde  özel  olarak  Doğu  Türkistan'ın

1931-1949  yılları arasındaki siyasi durumu  ve  milli ihtilal meselesi üzerinde araştırma yapmış ve

Moskova'da vefat etmiştir.

Bunlardan  başka  yine  1944-1946  yılları  arasında  Sovyetler  Birliği  hükümeti  tarafından

Doğu  Türkistan'a  yardım  etmek  ve  o  bölgeyi  kendi  kontrolü  altında  tutmak  için  Kulca'ya

gönderilen danışmanlardan General Vladimir Egnarov ve general Aleksandir Langfang ve diğerleri

Moskova'da  yaşadılar.  Çinli  Müslüman  (Döngen)  taburuna karargâh kurmay  başkanı  olan

Abdurahman  Kalimof  Moskova'da,  Doğu  Türkistan  Cumhuriyeti  İçişleri  Bakanlığı'nın  danışmanı

Ali  Efendi,  Başkurtlardan  Gabit  Muzipof  Oş'ta,  Cumhurbaşkanı  Ali  Han  Töre'ye  danışman  olan

Muhsin  Abdullin  Taşkent'te  yaşadı.  Sovyetler  Birliği  tarafından  gönderilen  kişiler  genellikle

Temmuz 1946 yılından Ağustos 1949 yılına kadar kendi ülkelerine dönmüşlerdir. Yerli zatlar 1954

yılından 1963 yılına kadar olan zaman zarfında Sovyetler Birliği'ne göç etmişlerdir.



SONUÇ

Orta  Asya  bölgesindeki  Uygur  diasporası  son  bir  yüzyıl  içerisinde  Çarlık  Rusya’sının

monarşi hâkimiyet sistemi,  Sosyalist  Sovyetler  Birliği’nin  diktatör  rejimi  ve  Orta  Asya

cumhuriyetlerinin  bağımsız hâkimiyet rejimi  olmak  üzere  üç  farklı  devlet  rejiminde  yaşama

kaderiyle  karşı  kaşıya  kalmıştır.  Bu  bir  asırlık  zaman  zarfında  Uygurların  milli  kimliği,  milli

kültürü  sürekli  bir  şekilde  gelişti.  Orta  Asya’daki  Uygur  diasporası  1.  ve  2.  dünya  savaşının  ağır

felaketlerine  maruz  kalmış,  binlerce  Uygur  evladı  Avrupa  savaş  meydanlarında  helak  oldu.

Binlerce Uygur aydını Stalin’in 1937-1938 yıllarındaki tasfiye hareketinin kurbanı oldu.

Uygur çağdaş milli kültürü Sovyetler Birliği’nin milli politikasından yararlanarak gelişme

imkanına  sahip  olmuş  ise  de,  yine  benzer  şekilde  Stalin  rejiminin  tahribatına  maruz  kalmıştır.

Nikita  Kruşçev,  Lionid  Brejinev,  Mihail  Gorbaçov  dönemlerindeki  Sovyet-Çin  düşmanlığı  ve

rekabeti  sürecinde  Sovyetler  Birliği  hükümeti  Orta  Asya  Uygurlarını  kendisinin  Çin’e  yönelik

stratejisindeki “koz” olarak kullanma amacıyla Uygurların kültürel gelişimine özel önem vermişti.

Uygurlar  Sovyetler  Birliği’ndeki  azınlık  ise  de,  Moskova’nın  dış  politikasındaki  “Jeo-stratejik”

millete  dönüştüğü  için  onun  konumu  ve  rolüne  özel  önem  verilmişti.  Stalin  dönemi  ve  sonraki

dönemlerin hepsinde Orta Asya Uygurları ve onların kültürel gelişimleri Sovyetler Birliği’nin doğu

ve Çin stratejisinde beklenen rolünü yerine getirdi.

Sovyetler  Birliği  işte  bu  tür  politik  ihtiyaçtan  dolayı  1960-1980  yılları  arasında  Uygur

Araştırmalarını  güçlendirmekle  birlikte  1986  yılında  Kazakistan  Bilimler  Akademisi  bünyesinde

özel  olarak  Uyguristik Enstitüsü  (Uyğur Şunaslık  İnstituti)  nü  kurmuş,  70  kadar  Uygur  bilim

adamını  bir  araya  toplayıp Uygur  araştırmalarını  geliştirmişti. Kazakistan  devlet radyo-televizyon

kurumu bünyesinde “Alatav” adında bir program tesis edilerek her gün bir saat Uygurca televizyon

programı yayınlandı. Kazakistan’daki Abay adındaki Pedagoji Enstitüsü bünyesinde Uygur Dili ve

Edebiyatı Bölümü, Kazakistan devlet üniversitesi bünyesinde gazetecilik alanında Uygur sınıfları,

Kazakistan’daki  çeşitli  yayınevlerinin  hemen  hemen  hepsinde  Uygur  bölümü  açıldı  ve  faaliyet

gösterildi.  Hatta  Kazakistan  Bilimler  Akademisi’nin  bülteni  Rusça,  Kazakça  ve  Uygurca  olmak

üzere üç dilde yayımlandı. Yukarıda bahsedilen bu haklar diğer azınlıklara verilmemişti.

Sovyetler  Birliği  hükümeti  1960’lı  yıllarda  Uygur  sanatçılarını  Taşkent’te  toplayıp

Özbekistan Radyo-Televizyon Kurumu bünyesinde Uygur Sanat Asamblesi tesis ederek Uygur 12

makamını  derleme  ve  kayda  alma  işini  başlatmıştı.  Taşkent  radyosunun  Uygurca  programları




92

güçlendirildi.  Taşkent’teki  Uygur  asamblesi  Sovyetler  Birliği  yıkılına  kadar  varlığını  korudu.

Moskova  bu  tür  “yardım  ve  destekleri”  ile  Uygurlara  nasıl  değer  verdiklerini  göstermiş  oldu.

Ancak  Sovyetler  Birliği  yıkıldıktan  sonra  Uygurlar “jeo-stratejik”  millet  olma  niteliği  ortadan

kalkınca  sıradan  bir  azınlık  haline  döndüler.  Sovyetler  Birliği  döneminde  verilen  bu  imtiyazlar

yavaş yavaş ortadan kaldırıldı: Günümüzde Orta Asya cumhuriyetlerindeki Uygurlar kendi çabaları

ve  hükümetlerin  manevi  ve  maddi  desteğiyle  kendi  milli  kültürünü  geliştirme  yolunda  çaba  sarf

etmektedirler.  Kazakistan hükümeti  Uygurca  eğitim  veren  ilkokul  ve  ortaokul eğitiminin  devamlı

gelişmesini  devlet  yatırımı  ve  projesiyle  desteklemektedir.  Her  sene  devlet  büyük  yatırımlarla

Uygurca  ilkokul  ve  ortaokul  ders  kitaplarını  yayımlayıp  binlerce  Uygur  çocuğunun  kendi  ana

dilinde  eğitim  görmesini  desteklemektedir.  Kazakistan  hükümeti  Uygur  okullarına  yönelik  kendi

milli dilinde ders anlatma, Kazakça ve Rusçayı önemli ders olarak okutma siyaseti uygulamaktadır.

Dolayısıyla  Uygur  çocukları  bütün  dersleri  kendi  ana  dilinde  almaktadırlar.  Bu  bakımdan

Kazakistan Uygurlarının kendi milli kültürünü ve eğitimini koruma ve daha da geliştirme imkânları

vardır Elbette, Kırgızistan hükümeti de uzun süredir devlet üniversitesi bünyesinde Uygur Dili ve

Edebiyatı  Fakültesi’nin  faaliyetlerini  destekledi  ve  devlet  televizyon-radyo  kurumu  Uygurca

program  yayınını  sağladı.  Ama  Kırgızistan  ve  Özbekistan’daki  Uygurların  nüfuslarının  az  ve

dağınık olması dolayısıyla milli okul eğitimini oluşturma imkânı olmadı. Ama milli kültür ve milli

kimliğin korunması devamlı surette desteklendi.

Ticaret  sahasında  da  Uygurların  etkisi  büyük  olmuştur.  Uygurların  ticari  alandaki

yetenekleri  Orta  Asya cumhuriyetlerinde iyi  bilinir.  Sovyetler  Birliği  yıkıldıktan  sonra  Orta  Asya

Uygurları arasında bir kısım ünlü iş adamları yetişmiştir. Forbes dergisinin listesine giren milyarder

zengin  Elibek  İbrayimof  ile  sanayici  Alimcan  Tohtahunof’un  adı  Rusya’da  ve  bütün  Bağımsız

Devletler  Topluluğu’nda  iyice  tanınmıştır.  Onlar  sanat,  teknoloji  ve  spor  gibi  alanlara  da  yatırım

yaparak bu alanların gelişmesine katkı sağlamışlardır.

Netice itibariyle, Sovyetler Birliği ve sonraki Bağımsız Devletler Topluluğu’nda yukarıda

bahsedilen  başarılar  elde  edildi.  Az  sayıdaki  Uygurlar  arasından  böyle  yetenekli  insanlar  ortaya

çıktılar.  Gerçi  onların  çoğu  doğrudan  Sovyet  devleti  ve  sonradan  kendileri  yaşadıkları  devletlerin

menfaatleri, bilimi, sanatı için hizmet etmişlerse de, onların hiçbiri önce kendinin Uygur milletine

ait  olduğunu  ve  kendinin  Uygur  milletinin  evladı  olduğunu  unutmadı,  ayrıca  bunu  vurguladı.

Onların  bazıları  kendi  konumlarından  yararlanarak  kendi  milletinin  kültürel  gelişmesi  için  bir

kişilik  katkı  sağlamaya  çalıştılar. Demek ki,  bütün  bunlar  Uygur  halkının  aklı,  yeteneği  ve

zekasının  sembolü  olup,  Uygur  halkında  her  sahada  yetenekli  insanların bulunduğunu  gösterdi.

Bunlar milletin kültür zenginliklerini, kabiliyet ve yeteneklerini daha iyi kullanmada esin kaynağı

olacaktır.  Uygur  halkı  kendisi  için fedakârlık gösteren  yiğitlere  değer  verir,  onları  anar  ve  sever.

Benim burada yazdıklarım sadece kültür kategorisine aittir. Benim burada bunları yazmam sadece

tarihçi  olarak  görevimi  yerine  getirme  çabasından  başka  bir  şey  değildir.  Tarihi  şahıslar  ve

kahramanları  halk  takdir  eder.  Elbette  yukarıda  yazılanlar  genel  bir  durumdan  ibaret  olup,  Orta

Asya  Uygurlarının  siyasi,  iktisadi,  içtimai  ve  kültürel  tarihi  büyük  ve  önemli  bir  araştırma

konusudur.



KAYNAKLAR

Barmin, V. A., SSSR i Sintszyan v 1918-1941 gg. Barnaul, 1999.

ERZİN  Munir, Yettesu  Uyğurliriniñ  Tunji  Géziti"Esirler  Siri", "Mir" (Yedisu

Uygurlarının İlk Gazetesi: "Asırların Sırrı", "Mir"), Almatı, 2012.

Etniçeskiy atlas Uzbekistana, İnstitut "Otkritoye Obşestvo" - fondsodeistviya - Uzbekistan.

2002 Str. 217




93

İsmat, Naymov, Protivoreçiya v politiçeskih vzglyadah Fayzulla Hodcayev,,



http://www.ia-centr.ru/expert/4661/

Ganin, A. V.  Aleksandr İliç Dutov "Voprosı İstorii", 2005 № 9. — С. 56—84.

Gubayeva, S.S.,  Uygurı dungane ferganskoy dolinı // Sovremennoye razvitiye etniçeskih

grupp Sredney Aziii Kazahstana, Ç. 2. M. 1992, S. 121.

QASİMOV  Burhan,  "Uyghur  Xelqliride  Maarip  İşliri"  (Uygur  Halklarında  Eğitim

Faaliyetleri), Kembeğeller Awazi, 17 Ağustos 1922.

K 100 letiyupereseleniya uygurovv Turkmenistan. http://hamrajan.narod.ru/index.html

Korruptsiya v Politbyuro: Delo "krasnogo uzbeka", Canr: publitsistika, İzdanniye: 2009 g.

İnternet metni.

MILLWARD James A. – TURSUN Nabijan, "Political History and Strategies of Control,

1884–1978, in Xinjiang: China's Muslim Borderland.

MILLWARD James  A, Eurasian  Crossroads:  A  History  of  Xinjiang, Hurst  and

Company, London 2007.

Natsionalnıy statistiçeskiy  komitet Kırgızskoy Respubliki (Natsionalnıy sostav naseleniya

ozenka 1 yanvarya 2012 goda).

ROZİBAQİYÉF A., Tengriqul Qutluq, "Perwaz", Almuta, 1991



Xelqim  Üçün  Köyidu  Yürek (Halkım  İçin  Yanıyor  Kalbim),  Jazuşi

Neşiriyati, Almuta, 1997.

Gézek  Muellimlerniñ  (Sıra  Öğretmenlerin), Kembeğeller  Awazi,  Y.  18,

Temmuz 1925.

ROZİBAQİYÉF  A.  ve ROZİBAQİYÉVA  M, Uyğur  Xelqiniñ  Munevver  Perzendi

(Uygur Halkının Münevver Evladı), Almuta, Kazakistan, 1987.

Rumyantsev, P. P.  Uyezdı Cetısu, Almatı.

Ruziyev, Maşur, Vozrocdyonnıy uygurskiy narod, Alma-Ata, Kazahstan 1976.



Sovét Uyğur Edebiyati (Sovet Uygur Edebiyatı), Nauka,  Almuta, 1986.

WORBES Andrew D. W., Warlords and Muslims in Chinese Central Asia: A Political



History of Republican Sinkiang 1911-1949, Cambridge, England 1986.

Valihanov, Ç. Ç.,  İzbranniye proizvedeniya. Nauka, Almatı 1986.



Yéngi Hayat Géziti, 15 Şubat 1997,  Almata.

20-Esir Namayendiliri, Yayına Hazırlayan: Yoldaş Ezemetof, Rond, Almata 2005.

20-Esirdiki  Dañliq  Uyğurlar;  Özbékistan,  Qazaqistan,  Qirghizistan,  Türkmenistan

(20.  yüzyıldaki  Ünlü  Uygurlar,  Özbekistan,  Kazakistan,  Kırgızistan,  Türkmenistan),



Almatı, 2005.

Yüklə 355,23 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə