Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1/2 2013, Sayfa: 65-93
Yüklə 355,23 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. Orta Asyadaki Uygurların Nüfusu
67 Bugünkü Orta Asya Uygurları Uygur halkının bir kısmı olup, içinde yaşadıkları devletler ve rejimler farklı ise de, ortak Uygur kültür gövdesine mensupturlar. Orta Asya’daki Uygur ailesi Sovyetler Birliği'nin 20. asrın başından itibaren başlattığı milli kimlik inşa ve geliştirme siyasetinin sonucunda Uygur milli kimlik ve milli ruhunu sürekli geliştirmişler, bu süreçte karmaşık siyasi, içtimai, ekonomik ve kültürel gelişme aşamalarını yaşamışlardır. Bu makalede onların bir asra yakın zaman zarfında geçirdikleri kültür ve eğitim alanındaki gelişim süreçleri, elde ettikleri başarılar konu edilecektir. 1. Orta Asya'daki Uygurların Nüfusu Bugünkü Orta Asya Türk cumhuriyetlerinin resmi istatistik verilerine göre, şu anda Kazakistan Uygur diasporasının en çok olduğu devlettir. Kazakistan hükümetinin 2012 yılına ait istatistik rakamlarına göre bu cumhuriyetteki Uygurların sayısı 237,532 kişidir. 1 Uygur diasporasının en çok olduğu ikinci devlet Kırgızistan olup, 2012 yılına ait devlet istatistik verilerine göre Uygurların sayısı 50,000'dir. 2 Özbekistan'daki Uygurların nüfusu 2000 yılına ait hükümet istatistik rakamlarına göre 19,526 olarak gösterilmiştir 3 . Ancak bugüne kadar yeni istatistik rakamlar ilan edilmemiş ise de, Özbekistan Uygur Kültür Merkezi tarafından bu cumhuriyette 60,000 Uygur’un yaşadığı bilgisi verilmiştir. Özbekistan'daki Uygurların sayısının mevcut rakamlardan bir kaç kat daha fazla olduğu konusunda gayri resmi görüş ve tahminler vardır. Türkmenistan'daki Uygurların sayısı hakkında net bilgi yoktur. 1890 yılında 270 aile, yani 1307 kişi Yedisu bölgesinden Türkmenistan'ın Murgap Nehri vadisine gelip yerleşmiştir 4 . Bunların sayısı 1990 yılında 1392 kişi, 2010 yılında 2000 kişi olarak ilan edilmiştir. 1928-1929 yıllarında Türkmenistan'ın Biyram-Ali bölgesinde iki Uygur kolhozu kurulmuştu. 5 Tacikistan'daki Uygurların bugünkü nüfusu hakkında da net bir bilgi yoktur. Bu cumhuriyet Orta Asya'daki Uygurların en az yerleştiği ülke sayılır. Ayrıca Tacikistan'ın 1926 yılından 2009 yılına kadar olan nüfus istatistik verilerinde Uygurlara yer verilmemiştir. Rusya Federasyonu'nda Uygurların toplu olarak yerleştikleri bölge yoktur. Bu ülkedeki Uygurlar dağınık yerleşmiş olup, onların büyük bir kısmı Moskova ve Sankt Petersburg şehirlerine toplanmıştır. Rusya Uygurlarının 2010 yılındaki nüfusu 3690 olarak gösterilmiştir. 6 Ancak Orta Asya cumhuriyetlerindeki Uygur aydınları arasında ister eski Sovyetler Birliği dönemindeki, isterse bağımsız cumhuriyetler dönemindeki hükümetin istatistik rakamlarının güvenilmez olduğu, Uygurların gerçek nüfuslarının bu rakamların çok üzerinde olduğu hakkında çeşitli görüşler vardır. Ayrıca onların bu konuyla ilgili elde ettikleri farklı bilgiler mevcuttur. Orta Asya Türk cumhuriyetlerindeki Uygurlar coğrafi ve diyalekt özelliklerine göre Fergane grubu ve Yedisu grubu olmak üzere ikiye ayrılmışlardır. 7 Uygur diasporasının Fergane grubu aslında Uygur ilinin güneyindeki Tarım ovası civarındaki bölgelerden göç ederek gelmişlerdir. Bunlar bugünkü Özbekistan, Kırgızistan ve 1 Agentstvo respublikiki Kazahstan po statistike. Çislennostnaseleniya Respubliki Kazaxstan po otdelni metnosamna 1 yanvarya 2012 goda 2 Natsionalnıy statistiçeskiy komitet Kırgızskoy Respubliki (Natsionalnıy sostav naseleniya ozenka 1 yanvarya 2012 goda). 3 Etniçeskiy atlas Uzbekistana, İnstitut "Otkritoye Obşestvo" - fondsodeistviya - Uzbekistan. 2002 Str. 217. 4 K 100 letiyupereseleniya uygurovv Turkmenistan. http://hamrajan.narod.ru/index.html 5 K 100 letiyupereseleniya uygurovv Turkmenistan. http://hamrajan.narod.ru/index.html 6 Vserossiyskaya perepis naseleniya 2010 goda - http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_10.php 7 İzbranniyetrudi /Sadvakasov Gocahmet, Almatı 2005. 68 Tacikistan'ın şehirlerine hem çiftçilik bölgelerine yerleşmişlerdir. Bu grup 20. yüzyılın başlarına kadar yerli halklar tarafından "Kaşgarlılar" diye adlandırılmıştır. Fergane vadisi ve Yedisu bölgesi eskiden beri Uygur kabilelerinin faaliyet alanıdır. Bu bölgeler ile Tarım ve İli vadisi arasında sıkı tarihi ilişkiler vardır. Uygurların son dönemlerde bu bölgelere göç etmeleri 1759 yılından sonra başlamıştır. Bunun Mançu-Çin askerlerinin saldırıları ve katliamları ile ilişkisi vardır. 19. yüzyıldaki savaşlar neticesinde daha fazla sayıdaki Kaşgar ahalisi Fergane vadisine göç etmiştir. Kazak alimi Çokan Velihanof'un verdiği bilgilere göre, 19. yüzyılın ilk yarısında Fergane vadisine 300,000'den fazla Kaşgarlı yerleşmiştir. 8 O dönemlerdeki Fergane vadisine yerleşmiş Uygurların durumu ve nüfusu hakkında eski Sovyetler Birliği âlimlerinden G. İshakof, A. M. Reşetov, A. N. Sedlovskaya, S. S. Gubayeva, İ. V. Zaharova, G. Sadvakasof ve diğerleri kendi araştırmalarında bilgiler vermişlerdir. S. S. Gubayeva Çokan Velihanov'un verdiği bilgiler temelinde 19. yüzyılın 60'lı yıllarına kadar olan zaman zarfında Fergane vadisinde 300,000 civarında Uygur’un yaşadığını ortaya koymuştur. 9 Eski Sovyetler Birliği Uygur alimi, akademik Gucahmet Sadvakasof Fergane vadisinde Çokan Velihanof'un kaydettiği 9000 kişilik Dolanlıları da katarak, 324,000 civarında Uygur yaşadığını ortaya koymuştur. 10 İ. V. Zaharova'ya göre, 1860 yılına kadar olan zaman zarfında Kokend Hanlığı sınırları içerisinde 200,000-250,000 etrafında Uygur yaşamıştır. 11 Fergane vadisindeki Uygurların yerli Özbekler arasında eriyip gitmesi durumu çok ağır olmuştur. Bu iki halk arasında aslında etnik farkın olmaması, dil, din, sanat, örf adet, giyim kuşam, yiyecek içecek, yaşam tarzı ve diğer bir çok yöndeki benzerlikler dolayısıyla Kaşgarlı Uygurlar Fergane vadisindeki bu halk arasında eriyip bugünkü Özbeklerin etnik terkibini oluşturmuştur. Yedisu grubu genel olarak 1881 yılında Rusya ile Mançu-Çin imparatorluğu arasında "İli Antlaşması" imzalanıp hudutlar ikiye ayrıldıktan sonra Korgas nehrinin doğusundaki İli bölgesinden Rusya topraklarına göç eden 45,000 Tarançi 12 , yani İli Uygurlarıdır. Ayrıca 1955-1962 yılları arasında İli ve diğer kuzey bölgelerinden göç edenler de bu gruba mensuptur. Bu iki grup Uygur dil bakımından Uygurcanın merkezi diyalektine mensup olup, aralarında sadece ufak ağız özellikleri söz konusudur. Fergane vadisindeki Uygur ahalisi, yani önceki Kaşgarlılar Kaşgar ağzını, Yedisu bölgesindekiler ise İli ağzını kullanmışlardır. Bu iki grup Uygur 20. yüzyılın başlarına kadar "Kaşgarlı" ve "Tarançi" şeklinde iki ayrı isimle birbirlerinden ayırt edilmişlerdir. Yerli halk hem Çarlık Rusya hükümeti de onları bu şekilde adlandırmışlardır. 1921 yılında Taşkent'te düzenlenen Kurultayda" Devrimci Uygur Birliği" (İnkılabi Uygur İttifakı) bu terimi yürürlükten kaldırıp Uygur adının kullanılması hakkında karar aldıktan sonra Uygur adı yavaş yavaş Fergana grubu ve Yedisu grubunun ortak etnik adı oldu. Kaşgarlı ve Tarançı isimleri bir milletin iki farklı coğrafi bölgede yerleşmiş kısımlarının isimleri olup asla etnik isim değildi. Eski Sovyetler Birliği'nin ilk dönemlerindeki Uygurların nüfusu hakkında çeşitli bilgiler mevcuttur. Uygur lideri Abdullah Ruzbakiyev 1923 yılında bütün Türkistan otonom cumhuriyetlerinde yaşayan Uygurların 600 binden fazla olduğu bilgisini Türkistan Komünist Partisi Merkezi Komitesi’ne ve Rusya Bolşevikler Partisi Merkez Komitesi Orta Asya Bürosu’na 8 Ç. Ç. Valihanov, İzbranniye proizvedeniya. Nauka, Almatı 1986. 9 S. S. Gubayeva, Uygurı dungane ferganskoy dolinı // Sovremennoye razvitiye etniçeskih grupp Sredney Aziii Kazahstana, Ç. 2. M. 1992, S. 121. 10 İzbranniyetrudi /Sadvakasov Gocahmet, Almatı 2005. S. 55. 11 İ. V. Zaharova, Ukaz. Soç. S. 223-224 12 P.P. Rumyantsev, Uyezdı Cetısu, Almatı. Yüklə 355,23 Kb. Dostları ilə paylaş:
|