Uluslararasi sempozyumu

---

Ortak Türk Kimliği Bağlamında Sosyal Bilimlerin Önemi

Abulfez SÜLEYMANOV 

1

Giriş

Sovyetler Birliği’nin yıkılmasıyla birlikte, millet oluşturma,  kimlik sorun-

ları, Orta Asya devletlerine miras kaldı. Nitekim Sovyet döneminin katı-bas-

kıcı kimlik politikaları ve ayrımcı sosyo-ekonomik yaklaşımları sonucunda 

etkileri on yıllarca devam edecek çok ciddi zararlar gördü. Türk Dünyası ola-

rak adlandırabileceğimiz coğrafyaların emperyalist bir kafayla düzenlenmiş 

eğitim programları sayesinde önce dil ortaklığı olmak üzere kültür, kimlik, 

din paydaları tahrife uğramış, Sovyet insanı ve toprağa dayalı ulus- devlet 

oluşturma politikaları, uzun dönem zarfında uyğulamaya konulmuştur. Milli 

kimliği, sosyalist bir içeriğe kavuşturarak bir Sovyet kimliği yaratma çaba-

sıyla dünya tarihine adını yazdıran eski Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birli-

ği döneminde Türk kimliği parçalanıp Kırgız, Özbek diye alt kimlikler ortaya 

çıkarılmıştı.

2

 Bağımsızlıklarını kazandıktan sonra Orta Asya cumhuriyetleri bir yandan 

dış aktörlerin müdahalelerini bertaraf etmeye veya dengelemeye çalışırken 

diğer taraftan Sovyet mirasının üzerine yeni kimlik arayışına başladı. Katı 

Sovyet  şovenizminin  etkilerini  ortadan  kaldırıp,  sınırlarla  etnik  yapıların 

uyuşmadığı coğrafyalarda, zaten suni olarak oluşturulan kimlikler üzerinde 

yeni tarih felsefeleri yazma, yeni dil politikaları yapmak ve bütün bu ve ben-

zer unsurlarla yeni bir milli kimlik ve tüm kurumlarıyla yeni bir devlet inşâ 

etmek Orta Asya Cumhuriyetleri’ndeki temel çalışma alanını teşkil etti.

3

 Aynı 

zamanda beliren olumlu tarihi koşullar çerçevesinde ortak Türk kimliğinin 

Türk Dünyası için oluşturulması öncelikli görevler arasında yer almaya baş-

ladı. Aslında bölgedeki Türk kimliği gitmediği için geri dönmesi söz konu-

su değildir. Buradaki temel sorun Türk üstün kimliğinin dönüşüdür.

4

 Stalin 

1  Doç. Dr., Azerbaycan Milli İlimler Akademisi

2  Süleymanlı, E. Azerbaycan Türkleri Milletleşme Sürecinde, Ötüken yay., İstanbul, 2006, 

s.213

3  Cihangir  İşbilir,  ‘Orta  Asya’da  Ulus  İnşa  Süreçleri  ve  Azınlıkların  Durumu  Üzerine 

Bir  Değerlendirme’  http://www.cihangirisbilir.com/orta-asyada-ulus-insa-surecleri-ve-

azinliklarin-durumu-uzerine-bir-degerlendirme/#sthash.IOJdHXku.dpuf  son  görüntüleme 

20.10.2013

4  Günay, Bekir Orta Asya’da Arayış, “Sosyal Gen” Ve Yeni Modeller, Bilge Strateji Dergisi. 

Cilt: 1, Sayı: 1,. Güz 2009, İstanbul: s.29

---

48

Ortak Türk Kimliği Bağlamında Sosyal Bilimlerin Önemi

zamanında  uygulanan  politikalar  sonucunda  Türk  üst  kimliği  yırtılmıştır. 

“Türklük” üst kimliğinin alt kimlik haline dönüştürüldüğü yapıda Kırgız, Öz-

bek, Kazak, Türkmen ve Azerbaycanlı renkleri üst kimliğe çıkarıldı. Kırgız, 

Özbek, Kazak, Türkmen alt kimlikleri üst kimlik olarak ortaya çıkarılmıştir. 

Kimliğin oluşması, sosyalleşme koşulları kadar tarihi koşulların oluştur-

duğu faktörler tarafından da şekilleniyor. Tarihi koşullar, içinde yaşadığımız 

siyasi ve sosyal yapıyı şekillendirdiği gibi tarih ile ilgili perspektifimizi de 

belirliyor. Tarihe bakış açımız, kim olduğumuz, nereden gelip nereye gitti-

ğimiz; tarihi objektif bilgiler kadar efsaneler ve inanışlar, kültürel kimliğin 

oluşmasında başat rol oynuyor. 

Ortak Türk kimliğinin oluşmasında Türk Dünyası” temeline inşa edilen 

bir vizyona sahip olmak lazımdır. Bunun için ise, Türk Dünyasına yönelik 

ve bizatihi Türk Dünyasının içinden gelen bir mefkureye ihtiyaç vardır ve bu 

mefkurenin zihinlerde ve gönüllerde yer alabilmesi için de bu dünyanın her 

bir ferdinde aidiyet hissinin var olup geliş(tiril)mesi, her türlü fikri ve kültürel 

hamlenin gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bunun gerçekleşmesinde sosyal 

bilimlerin tartışılmaz bir misyonu olduğu kabûl ediliyor. Bu bağlamda Türk 

Dünyası için ortak Türk kimliğinin oluşturma sürecinde sosyal bilim realite-

sini göz önünde bulundurmamız gerekiyor.

Milli Kimlik Oluşturma Sürecinde Sosyal Bilimlerin Önemi 

Sosyal bilimlerin temel özelliği bilim insanının zihin ve gönül dünyası ailt 

olduğu kültür ile örtüşük bir etki ortaya koymasıdır. Sosyal bilimler bir top-

lumun kültürel özeliklerine göre insan zihninin inşa etmektedir.  Bu yönüyle 

sosyal bilimler özgün bir nitelik taşıdıklarından, toplumların milli kimlikleri-

nin oluşumuyla bütünsellik taşır.

Sosyal  bilimlerin  önemi  üzerinde  durmanın  başka  nedenleri  olmalıdır. 

Zira, gerek resmî alanda gerekse sivil alanda slogancı ve şabloncu yaklaşım-

ların geçer değer hâline getirilmesi karşısında, sosyal bilimlerin önemini vur-

gulayan çabaya ihtiyaç vardır. Aksi takdirde dünyadaki hertürlü gelişmenin 

dışında kalma riski, hem fert hem de toplum açısından kaçınılmazdır. Günü-

müzde her alandaki gelişmelerin izlenmesi gerekiyor

Türk Dünyası’nı temsil eden ülkeler arasında bilgi ve teknoloji akışı ya-

nında, bu ülkelerin tarihi ve kültürel müşterekleri yeniden yapılanması yer 

yer en güclü bağ ve itici güc konumundadır. Bu düşünceyle Türk Dünyası’nı 

oluşturan ülkelerimiz arasındaki tarihi ve kültürel bağları gün işığına çıkart-

mak, devletlerarası ilişkilerde gündemde tutmak sosyal bilimciler için  kaçı-

---

49

Abulfez SÜLEYMANOV 

nılmaz bir görev haline gelmiştir.

5

Bütün  bu  çalışamalarda  metodoloji  sorunu  da  önem  arz  etmektedir.  Bu 

anlamda sosyal bilimcilerimizin milli kültür-Türk toplumunun özgün sosyal 

bilim anlayışı çerçevesinde oluşmasına yönelik bir hassasiyetin taşınması ile 

anlamlı olabileceği söylenebilir. Çünki Batı sosyal bilim etkisindeki akade-

mik bakış metodolojik olarak Türk toplumunun yerel değerler merkezinden 

düşünme geleneğine sahip olma sorununu içinde bulunacağından, bu çalış-

maların istenilen sonucu ortaya koymayabilceği ihtimalini gözden uzak tut-

mamak gerekmektedir.  Zira Batı hegemon anlayışı,  Batı liberal sosyal bilim 

yolu ile dünyanın pek çok toplumunu ve Türkiye ve diğer Batı dışı toplumlar  

üzerinde pozitivist bilim anlayışı ile etkisini oluşturmuştur.  Nitekim poziti-

vist kökenli Batı bilim anlayışı Batı’nın materyalist maddeci (liberal-kapi-

talist)  dünyasını meşrulaştıran temel araç konumundadır.

6

  Bu husun Batı 

dışı toplumların bilim anlayışlarının “bağımlıkçı” düşünmeyi oluşturma ihti-

maline karşı, bilim elçilerinin özgün sosyal bilim zihniyetine sahip olmaları, 

Türk toplumunun her alanda yükselmelerinin ana belirleyicilerinden birisini 

oluşturacaktır.

7

  

Yapılacak sosyal araştırmalar sayesinde bölgesel ve küresel tehditlere kar-

şı ortak tavır alma ve çözüm arayışlarında söz sahibi olabilme sağlanmalı, 

bunun yanı sıra zulme uğrayan ve dağınık halde yaşayan Türk toplulukları 

birlik himayesine alınmalıdır.

Aynı zamanda sosyal bilimcilerin araştırmaları sonucu ortaya konulan bi-

limsel  neticelerin  siyasilere  yön  vermesi  sağlanmalıdır,  devletler  nezdinde 

ortak  çıkarlar  oluşturulmalıdır.Her  seferinde  farklı  bir Türk  Coğrafyasında 

gerçekleştirilmek üzere akademisyen ve üniversite öğrencilerinin katılımı ile 

büyük kongre çalışmaları gerçekleştirilmeli ve Türk Dünyasının eğitimli kit-

leleri ortak çatı altında fikir üretme olanağına kavuşmalıdır. Bu arada sosyal 

bilimcilerde araştırmalırını masa başında yapmaktan vaz geçmeli, bilakis ala-

na inerek hem bölge halkını daha yakından tanımalı, kaynaşma ve işbirliğini 

5  Suleymanov,  A.,  “Türk  Dünyasının  Kültürel  Bütünleşmesinde  Sosyolojinin  ve 

Sosyologların Rolü”, Birinci Türk Dünyası Sosyologları Kongresi, Küreselleşme ve Milli 

Devlet, Kocaeli 2008, s.129

6  Çemrek, M.,’ Ötekileştiricilik ile Çoğulculuk Arasında Medeniyeti Kavramak’ Yüceltme 

ve Reddiye Arasında ‘Medeniyet’i Anlamak Sempozyumu Bildiriler,  Ed Süleyman Güder, 

Yunus Çolak, İstanbul 2013, .s.193

7  Paker,  K.  Oya,  ‘  Batı  Dışı Toplumlarda  Sosyal  Psikolojiyi Yeniden  Düşünmek:İnşacı 

Yaklaşımın İmkânları Üzerine Bir Deneme Doğunun ve Batının Yerelliği: Bireylik Bilgisine 

Dair’, 2004, 203-248, S. Arkonaç (ed.) Alfa Yay: İstanbul

---