Uluslararasi sempozyumu

30

 

Bizimle bugün burada birlikte olan değişik ülkelerden gelen değerli bil-

im insanlarına ayrı ayrı teşekkür eder, sempozyumun kültürel dünyamıza kat-

kı sağlamasını temenni eder saygılarımı sunarım.

 

 

 

 

 

           Yrd. Doç. Dr. Burhan SAYILIR

       Koordinatör

---

BİLDİRİLER

---

---

Din-Kimlik Bağlamında Balkanlar’da Kimlik Arayışları

Abdülmecit NUREDİN

1

1.   Kimlik Tanımlaması

Sosyal  ve  siyasal  duruma  münhasıran  kimlik  kavramına  yönelik  sosyal 

psikolojik kavrayışın yerine, sosyolojik imgelemi yüksek bir kavrayış almış-

tır. Bunun ardında yatan temel saik, kimliğin toplumsallığına yapılan atıfla 

anlam kazanır. Toplumsal arka plana dayanıyor olmasında kimliğin insanın 

tarihselliği ile rabıtalı olmasının yanı sıra insanların birbirileriyle/bir arada 

sunduğu yaşam pratiği de kimliğin toplumsal boyutu noktasında önemli bir 

veçheyi teşkil etmesinden kaynaklanır.

Tarihselliği ve toplumsallığı olmaksızın bir bireyi, insanı ve topluluğu dü-

şünmek mümkün değildir. Toplumsallaşması, bir topluma doğması ve tari-

hin her anında farklı bir yapıyı türetebilme kapasitesi nedeniyledir ki soyut, 

ütopik ve ahistorik bir bireyden/insandan söz edilmez. Tüm bu özellikleri ile 

birlikte  ele  alındığı  takdirde  ancak  bir  kimlik  ve  bununla  bağlantılı  olarak 

kimlik şekillenmesi/oluşumu söz konusu olmaktadır. Bu bağlamda kimliğin 

etnik kimlik oluşumuna etkisinin hangi ölçüde olduğu ve aynı şekilde etnik 

kimliğin de milliyetçilik düşüncesinin şekillenmesinde ne tür bir etkisi oldu-

ğunun sosyolojik anlamda açıklanması gereklidir. Bu nedenle, bu makalede, 

etnik kimlik ve milliyetçilik kavrayışı arasındaki sosyal ve kültürel arka plan 

çerçevesinde  sosyolojik  açıklamalarda  bulunarak,  farklılık  taleplerinin  dile 

getirilmesindeki  işlevselliğinin  incelenmesi  gerekmektedir.  Çünkü  kimlik 

kavramı tekil bir kavrayışa sahip değildir.

2

Etnik kimliğin modern bir olgu olarak ilk dönem ulus-devlet oluşumun-

da ve bugünün ayrımlaşan ulus-devletlerdeki (Yugoslavya, Çekoslovakya ve 

Sovyet Rusyası vb.) farklı kimliklerin bir arada olabilmesinde, grup içi da-

yanışmayı arttırıcı bir işlevi yerine getirdiği sosyolojik bir gerçekliktir. Çün-

kü, kimlik kavramının açıklanmasında da vurgulandığı üzere, grup içi daya-

nışmayı sağlayıcı yönü ile birlikte ele alındığı takdirde etnik kimlik, “ortak 

dil, müşterek kadim inançlar, kozmoloji-kozmogoni ve ortak yaşam ritüelleri 

etrafında kendisini organize edebilmiş insan grubu”

3

 için anlamlı bir siyasi, 

kültürel ve toplumsal bir evren sunabilmektedir.

1  Doç. Dr., Macedonia International University of Struga, 

2   Antoni D. Smit Nacionalni İdentitet,Beograd, 1998, s.199.

3   Вил Кимлика Мултикултурно граѓанство, ИДСЦО, Скопје, 2004, s.67

---

34

Din-Kimlik Bağlamında Balkanlar’da Kimlik Arayışları

Ancak etnik kimliğin grup içi dayanışmayı arttırıcı işlevi pozitif bir durum 

olarak ele alınabileceği gibi, ayrımlaştırıcı bir özelliğe sahip olduğu hususu-

nu da burada vurgulamak gerekir. Bu yön, negatif bir özellik olarak değer-

lendirildiğinde, kan veya soy bağı gibi atipik özellikler nedeniyle toplumsal, 

siyasal ve kültürel kaosa veya anomik bir hale kapı aralayabilmektedir. Etnik 

kimliğe aşırı vurgu, nihai analizde, ayrımlaştırıcı ve hattı zatında diğerini yok 

edici bir işlevi üstlenebilmektedir.

1.1. Modernleşme ve Kimlik Algısındaki Değişim

Modernizm, üç temel görüş üzerinde (aydınlanma, rasyonalizm ve pozi-

tivizm) kendini görünür kılmaya çalışmıştır. Bilim, bilgi, değerler, inançlar, 

ortak insani değerler, kesin doğrular ve evrensel değerler gibi hususlar mo-

dernizmi karakterize eden unsurlardır. Moderniteyle birlikte grup bağları, or-

taya çıkan sosyal ve siyasal yapılar yoluyla azalırken yeni bir ‘’bireysellik’’ 

kavramı ortaya çıkmıştır. Modernliğin söylemi en sağlam şekilde özgürlük 

ve özerklik düşüncesine dayanır. Modernizmle birlikte kimlik artık birey ta-

rafından oluşturulmak zorundadır. Bu oluşumda modern kapitalist toplumda 

değişen üretim biçimleri ve iş bölümü büyük bir etkiye sahip olmuştur.

4

Ekonomik gelişim venkentsel yaşam, toplumsal rollerin ve sorumlulukla-

rın çoğalmasına ve beraberinde kimliknproblemlerine neden olmuştur. Farklı 

sosyal rollere kendini adapte etmek zorunda kalan modern birey, toplumsal 

rolleri ve sorumlulukları arasında bölünmüş, bu durum bireyin iç gerilimler 

ve çatışmalar yaşamasına neden olmuştur. Dolayısıyla modern yaşamın top-

lumsal koşulları bireyi tercihleri ve seçimleri konusunda zor durumda bırak-

mıştır.

5

Modernitede  kimliğin  oldukça  devingen,  çok  katlı,  öz  düşünümsel,  de-

ğişme ve yeniliklere açık hale geldiğini açıklamaktadır ve modern kimliğin 

özelliklerini üç biçimde ortaya çıkmaktadır: Kimlik aynı zamanda toplumsal 

ve öteki bağlantılıdır. Böylelikle, yeni kimliklerin, olası kimliklerin sınırları 

sürekli genişlemekle birlikte, kimlikler hala göreceli olarak sınırlandırılmış 

ve sabittirler. Moda ve yaşam olanakları değişip genişledikçe insan kimliğini 

seçebilir, imal ve sonra yeniden imal edebilir. Modernitede toplumsal olarak 

tanımlanmış  mevcut  normlar,  roller,  görenekler  ve  beklentiler  arasında  bir 

etkileşim yapısı vardır.

4    Eriksen  Thomas  H,  Ethnicity,  Race,  Class  and  Nation,  in  Ethnicity,  edited  by 

Hutchinson John and Smith Anthony D., Oxford University Press, 1996,s.56.

5   Cohen Anthony P., The Symbolic Construction of Community, Routledge,1985,s.44.

---