194 Kafkaslar’dan Sürgün Bı̇r Toplumun Bı̇tmeyen Göçü
Ahıska Türklerinin Anavatana Dönüşü:
Gürcistan’ın AB’ye yakınlaşması sürecinde birkaç koşul öne sürülmüş-
tü. Onlardan birisi de Ahıskalıların anavatanlarına dönüşü ile ilgilidir. Geriye
dönmek için hiçbir yasal engel yoktur. Fakat bölgedeki yaşam şartları uygun
değildir. Ahıskalıların sürgününden sonra 1950’lerin başında buraya Ortado-
ğu’dan getirilen Ermeniler yerleştirildi. Ayrıca Gürcistan’da Müslüman nüfu-
sun artmaması için Ahıskalıların geri dönüşüne sıcak bakılmamaktadır.
Bununla birlikte, Ahıskaların yerleştiği bölgelerde, yaşam standartları
yerli uluslardan hiç de geri değildir. Tek sorun, kariyer gelişiminde görün-
mektedir.
Oysa eski SSCB cumhuriyetlerinde çoğunlukla sıkıntı yaşanmakta
idi. Dolayısı ile onların Güneybatı Gürcistan’a geri dönüş çabaları daha çok
manevi eksende idi.
Diğer sürgüne gönderilmiş uluslar gibi (Kırım Tatarları,
Çeçenler, Çerkezler vb.) Ahıskalar da ʺcezalandırılmış milliyetʺ simgesinin
üzerlerinden silinmesini hedefliyorlardı.
Ahıska Türklerinin geri dönüşünü zorlaştıran sebeplerden biri arazi yeter-
sizliği, diğeri de mevcut topraklara 1945-60 yılları arasında buraya göç eden
Ermenilerin yerleşmesidir. Ayrıca gelecek olan yarım milyona yakın Müslü-
man Türkün otonomi isteme ihtimali ve bunların Türkiye taraftarı olmaları
diğer etkenlerdir (Zeyrek, 2001: 66).
Gürcistan Ahıskalıların memleketlerine dönmesi için onların Gürcü kö-
kenli olduğunu kabul etmesini, Gürcü soyadlarını kullanmasını ve Gür-
cü-Müslüman olarak tanınmasını istemektedir. Fakat bu talebi Ahıskalılar
kabul etmemiştir.
Ahıska Türklerinin Türkiye’ye Göçü ve Coğrafi Dağılımları
Türkiye’de yaşayan Ahıska Türklerinin büyük çoğunluğunu 1921’de
Ahıska Rusya’ya bağlandığında Türkiye’nin Artvin ve Ardahan illerinde ya-
şayan Ahıska Türkleri oluşturmaktadır. Halen Türkiye’nin Artvin, Ardahan,
Ağrı, Bursa, İzmir, Ankara, İstanbul ve diğer bazı yerleşim birimlerinde yaşa-
maktadırlar (Seferov ve Akış, 2008). 1944 öncesi göçmelerinin çoğu güneyde
Hatay ve doğuda Ağrı ve Iğdır’ın sınır bölgelerine yerleştirilmiştir. Sovyet
sonrası gelen Ahıska Türkleri doğuda Iğdır ve Erzurum, batıda Bursa, Çanak-
kale ve Inegöl’e ve genelde kentsel alanlara yerleştirilmiştir.
Ahıska ve çevresinin Çarlık Rusya’sı elinde geçen doksan yıllık hayatı, zu-
lümlerle doludur. Halkın bir kısmı Türkiye’ye göç etmiş, Ağrı, Muş, Çorum,
Hatay ve Bursa yörelerinde yerleşmiştir. Onların yerlerine ise Rus, Gürcü,
Ermeni ve Yahudiler iskân edilmiştir (Zeyrek, 2001).
195
Aydın İBRAHİMOV / Selver ÖZÖZEN KAHRAMAN
Türkiye’ye Ahıskalılar toplu şekilde ilk olarak Ahıska Türklerinin Türki-
ye’ye Kabulü ve İskânına Dair Kanun ile Cumhurbaşkanı Turgut Özal tarafın-
dan 1992’de getirildiler. 3835 sayı ve 02.07.1992 tarihli bu kanunla Ahıskalı-
ların Türkiye yerleştirilmesinde bazı kolaylıklar sağlanmıştır. Bu kanunun 1.
Maddesine göre, “Eski Sovyetler Birliğini oluşturan cumhuriyetlerde dağınık
halde yaşayan ve Ahıska Türkleri olarak adlandırılan soydaşlarımızdan Tür-
kiye’ye gelmek isteyenler, en zor durumda bulunanlardan başlamak üzere,
Bakanlar Kurulunca belirlenecek yıllık sayıyı aşmamak kaydıyla, serbest
veya iskânlı göçmen olarak kabul olunabilirler”. Ayrıca 6. Maddesinde ise
“Gerek Türkiye’de iskân edilecek ve gerekse Türkiye dışında, eski Sovyet-
ler hudutları dâhilinde halen bulundukları yeni devletlerde kalacak Ahıska
Türklerinden Bakanlar Kurulunca tespit edileceklere çifte vatandaşlık statü-
sü sağlanır” ifadesi ile Ahıskalılara Türkiye kapıları açılmıştır
(
http://www.
mevzuat.adalet.gov.tr/html/828.html). Bu kanun kapsamında gelenlerin bü-
yük kısmı başta Bursa (Yıldırım) olmak üzere Ankara, İstanbul, Gebze, Sam-
sun, Antalya, Denizli, Aydın (İncirliova), İzmir, Çanakkale, Kayseri, Erzurum
ve Iğdır illerinde toplanmıştır.
İlk aşamada 1993 yılında 150 aileden oluşan 750 kişi (70 aile-319 kişi
Kazakistan, 30 aile-163 kişi Azerbaycan, 20’şer aile-231kişi Kırgızistan ve
Rusya Federasyonu ve 10 aile-37 kişi Özbekistan) Türkiye’ye kabul edildi
(Avşar-Tunçalp, 1995: 49-50). Yine bu kanunla gelenlerden sadece 150 aile
Ahıska Türkü Iğdır’a iskânlı göçe tabi tutuldu (Gazigil, 2006: 94). Günümüzde
Türkiye’de yaşayan Ahıska Türklerinin sayısı 40.000 ile 60.000 arasında
tahmin edilmektedir (Aydıngün, vd. 2006: 14; Seferov ve Akış 2008).
Burada şunu da vurgulamak gerekir ki, SSCB’nin tüm negatif propagan-
dasına rağmen, Batı dünyası cennet gibi görülmekteydi ve toplumun büyük
kısmı, hiç olmazsa kısa süreli de olsa da «kapitalist cenneti» ziyaret etmek
istiyordu. SSCB’nin çökmesi ve demir perdenin kaldırılması, söz konusu rü-
yanın gerçekleşmesi için fırsatlar yarattı. Diğer taraftan ise, eski cumhuri-
yetlerin piyasa ekonomisine geçişi yaşam standartlarının gerilemesi ve etnik
ayrımcılığın yükselmesi Ahıska Türklerinin gözlerini Türkiye çevirmesinin
nedenlerinden biri oldu. SSCB’de baskıya maruz kalan Ahıskalıların Sovyet
sistemine negatif yaklaşımları doğal olabilirdi, fakat buna nadiren rastlamak-
tayız. Ahıskalar suçu sistemde değil, Stalin’de görmektedirler. Ayrıca Tür-
kiye’ye göçlerinde her ne kadar anavatan duyguları etkili olsa da daha çok,
maddi ve pragmatik yaklaşım etkili olmuştur.
Türkiye’den önce yaşadıkları ülkelerde 50 yıllık geçmişe rağmen Meshet-
ler dil, kültür ve geleneklerini korumuştur. Ancak Rusya ve Ukrayna’nın bazı