372 Быть ли тюркскому миру конкурентоспособным?
-
внедрить аудит конкурентоспособности в систему социального
партнерства и тем самым придать ей новый импульс в ее развитии,
подобная система способствовала бы сохранению политической и
социальной стабильности в тюркском мире.
Практическое значение нашей концепции проявляется и на
микроэкономическом уровне, и, прежде всего, в сфере социальной
технологии:
- это выдвижение конкурентоспособности в качестве основной задачи
предприятия заставляет коренным образом изменить всю систему
управления, в частности, показатели финансово - экономического
характера (рентабельность, финансовые инвестиции, амортизация
основных фондов и т.п.) должны дополняться такими индикаторами,
как: социальные инвестиции, удельный вес инновационного продукта,
уровень социальной ответственности, репутационный имидж
предприятия и т.п.;
- это ориентация на достижение конкурентоспособности меняет
традиционную (конфронтационную) систему внутрикорпоративных
отношений: между акционерами, менеджерским корпусом и рядовыми
работниками, т.е. ведет к возникновению объективной основы для
сотрудничества, признанию общей социальной ответственности;
- это появление объективной необходимости в использовании аудита
конкурентоспособности, как эффективного инструмента регулирования
социально-трудовых отношений
4
.
В завершении, мы отмечаем что не хотели бы быть категоричными в
наших суждениях о роли конкурентоспособности в судьбах тюркского
мира, но это основа развития человеческих ресурсов, занятости и чело-
веческого развития.
4 Попов Ю. Н . Социальные измерения конкуренции .- М . Труд и социальные
отношения . 2010 № 1 .
Ali Şir Nevâyi’nin Kaleminden Nakkaşların Fırçalarına:
Türk Dünyası’ndaki Kültürel ve Sanatsal Mirasın İzleri
Gülsen TEZCAN KAYA
1
Nevayi’nin resimlenmiş divanları içinde en erken örnek Nevâdirü’n-Nihâ-
ye adlı eseridir. (ÖBA 1995). Herat üslubuyla yapılmış 6 resim içeren bu
yazma, Sultan Ali Meşhedî
2
tarafından 1475-80 yılları arasında Sultan Hüse-
yin’in hazinesi için hazırlanmıştır (Pugachenkova 2001: 56-58; Suleimanova
2001: 11). Sultan Hüseyin’in saray nakkaşhanesinin başı olan Mirek nakkaş
döneminde hazırlanan bu yazmada tezhipler, yüksek kaliteli bir işçilikle ya-
pılırken, resimler saray için hazırlanmış diğer yazmalardan farklı, özensiz
bir üslupla yapılmıştır. Kalabalık olmayan kompozisyonlarda doğa eleman-
ları zayıf biçimde verilmiş, figür tipleri ise geleneksel olarak betimlenmiştir.
Sayfanın altındaki ve üstündeki beyitlerin ortasına yerleştirilen resimlerde iri
figürler, özensiz arka plan manzara, figürlerin sade giysileri ve basit kompo-
zisyon , Mirek Nakkaş, Behzad ve Kasım Ali gibi usta nakkaşların sarayda
hazırladıkları kopyaların kalitesinden oldukça uzaktır (Pugachenkova 2001:
15)
3
. (R. 1)
1490 civarında Hüseyin Baykara için hazırlanan bir Nevâyî divanı kop-
yasında (İÜK T. 5470)
4
, ilk örneklerini Timurlu sultanı Hüseyin Baykara’nın
Türkçe şiirlerinden oluşan 1485 tarihli (PBN suppl. Pers 993) ve Şaban 897
(Mayıs 1492) tarihli (TSMK EH 1636) Divân-ı Hüseynî kopyalarında gör-
düğümüz dekoratif ve zarif üslup kullanılmıştır. 200a. yapraktaki ketebe kay-
dından hattatının Sultan Ali Kayinî
5
olduğu olduğu anlaşılır. Yazmada He-
1 Yrd. Doç. Dr. Sakarya Üniversitesi
2 Sultanü’l-hattatin ve kıbletü’l-küttâb ve zübdetü’t-küttab lakabıyla anılan Sultan Ali
Meşhedî, nesih ve talik yazıda ünlü Baykara döneminin önemli hattatlarındandır. Ali Şir’in
Mecâlisü’n-Nefâyis adlı eserinde, Meşhedli’dir. Bugün Horasan ve dünyanın birçok ülkesinde
nestalik hattında katiplerin kıblesidir. Kitabet mülkünün hükümranlığı tamamen ona aittir ,
şeklinde geçer (Nevâyî 2001: 472-473). Baburname’de Baykara ve Nevâyî için bir çok kitap
istinsah ettiği, her gün Baykara için otuz, Nevâyî için yirmi beyit yazdığı anlatılır (Arat
1986: 285). Baykaranın kütübhanesinde çalışan sanatçı, onun ölümünden sonra Şeybânî
Han’ın hizmetine girmiş, 1513 yılında da vefat etmiştir (Akbıyık 2004: 63).
3 ÖBA 1995’deki kopyanın 1b. yaprağında Ebu Muzaffer Han’ın 924/1518 tarihli mührü
bulunur. 185a ile 186b. yapraklar da resimler için boş bırakılmıştır.
4 Aksu 1988: 35
5 Sultan Ali Kayinî, Hüseyin Baykara’nın kütüphanesinde görev yapan, nesih ve talik
yazıda usta bir hattattır. Baykara’nın çocuklarına dersler vermiş, Nevayi meclislerine
katılmıştır (Akbıyık 2004: 63).
374
rat üslubuyla yapılmış biri takdim sayfası olmak üzere işret, çevgân oyunu,
av, Yusuf ve Züleyha konulu 6 resim bulunur. Özellikle y. 2a’daki resimde,
hükümdarın köşkü önünde yapılan işret meclisi canlandırılmıştır. Köşkün
pencere ve balkonundan bakan kadınlar aşağıdaki eğlenceyi izlemektedir.
Eyvanın önünde oturan hükümdar, karşısında da konukları ve müzisyenler
bulunur. İnce ve zarif figürler, elbiselerdeki nakışçı anlayış, balkonlu köşk,
bahçe çiti, yüzeylerdeki süsleme tarzı, kompozisyon, Divân-ı Hüseynî kopya-
sında takdim sayfasında bulunan resmi hatırlatır.(R. 2) Genellikle sayfa kena-
rına yerleştirilmiş çini bezemeli balkonundan ya da penceresinden figürlerin
baktığı benzer köşk tasvirleri aynı yazmada çevgân
6
ve Züleyha
7
ile ilgili
sahnelerde de görülür.
Aynı yıllarda Herat’ta Hüseyin Baykara’nın kütüphanesinde uygulanan
diğer bir üslup ise ünlü nakkaş Behzad
8
(ö. 1535-36) ve öğrencilerinin et-
kisi ile gelişir
9
. Behzad’ın etkili olduğu bu Herat üslubu ile yapılmış olan
en eski resimli Nevâyî hamsesi kopyası ise, Receb 890 (Temmuz-Ağustos
1485) tarihinde Herat’ta kopya edilmiştir. Eser 901/ 1495 tarihinde Hüseyin
Baykara’nın oğlu Bediüzzaman için Herat’ta resimlenmiştir. Bugün yazma-
nın Leyla vü Mecnun mesnevisi MJRL’de (Turk Ms. 3), diğer dört mesnevi
ise OBL’de (Elliott 287, 408, 317 ve 339) bulunur. 13 resim içeren yazmada
Hüseyin Baykara döneminin ünlü nakkaşları Behzad, Kâsım Ali, Yari Mu-
zahhib, Şeyh Zadeh Mahmud’un aralarında bulunduğu bir grubun çalıştığı
kabul edilir. (Ethe 1930: 1196-98; Binyon vd. 1933: 96-97; Robinson 1955:
263-270; Robinson 1980: 116-7; Bahari 1996: 156-65; Roxburgh 2005: 244-
5). Bediüzzaman için hazırlanan bu yazmanın resimlerinin niteliği, saray nak-
kaşları tarafından hazırlandığını gösterir (Res. 3). Behzad üslubunun etkisi
altında hazırlanan bu resimlerde, kompozisyon, renkler ve işçilik zengindir.
İç mekân sahnelerinde arka planda görülen çinilerle bezeli köşk duvarları dö-
nemin beğenisini yansıtır. Birer portre gibi ele alınarak özenle çizilen figür-
ler, zengin doğa anlatımları, avlu ile bahçeyi birbirinden ayıran korkuluklu
6 İÜK T. 5470 y. 93 b
7 İÜK T. 5470 y. 141 b
8 Kaynaklarda Timurluların son döneminin en iyi tasvir yapan sanatçısı olarak gösterilen
sanatçı Baykara’nın kitabdârı Mirak nakkaş tarafından himaye edilmiştir. Kısa sürede
gelişme gösteren nakkaş, önce Nevâyî’nin himayesinde çalışmış daha sonra ise Hüseyin
Baykara’nın hizmetine girmiştir. Herat’ın 1507’de Şeybânî Muhammed Han tarafından
alınmasından sonra da burada kalmış, Safevilerin Herat’ı almasından bir süre sonra da
Tebriz’e götürülmüştür (Çağman 1992: 147- 149; Akbıyık 2004: 162).
9 Bu grubun resimli kopyalarını hazırladığı eserler arasında Sadi’nin Bostan ve Gülistan’ı,
Nizami Hamsesi, Emir Hüsrev Dehlevî Divanı, Attar’ın Mantık el Tayr’ı gelir (İnal 1995:
143-4).
Ali Şir Nevâyi’nin Kaleminden Nakkaşların Fırçalarına: Türk Dünyası’ndaki
Kültürel ve Sanatsal Mirasın İzleri
Dostları ilə paylaş: |