Ümumi İcmal
Yüklə 215,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GEOLİJİ QURULUŞU VƏ İNKİŞAFININ ƏSAS MƏRHƏLƏLƏRİ
- Kembridən əvvəlki mərhələdə
| http://coqrafiya.blogspot.com/ Mənbə - http://behruzmelikov.com ASİYA ÜMUMİ İCMAL Coğrafi mövqeyi, sahəsi, sərhədləri və sahil xətti. Asiya yer kürəsinin ən böyük qitəsidir. Asiya çox böyük məsafədə qərbdən şərqə və cənubdan şimala uzanır. Ucqar nöqtələri şimalda Çelyuskin burnu, cənubda Piay burnu, qərbdə Baba burnu, şərqdə Dejnev burnudur. Cənubda Asiya qitəsinə aid edilən Malay arxepalaqı adaları 11º c.e qədər, şimalda isə Şimal Torpağı adaları 81ºşm.enliyinə qədər uzanır. Beləliklə Asiya ərazisi meridian istiqamətində cənubdan şimala 93º-yə qədər,enlik istiqamətində,qərbdən şərqə 63º.50´ uzanır. Qitənin ən geniş yeri subtropik enliklerdə yerləşir. Asiyanın sahəsi Qafqaz və Zaqafqaziya ilə birlikdə 43 448min km 2 -ə çatır. Bundan 8 milyon km 2 yarımadaların, 2mln.km 2
Asiyanın sahəsi 26 mln.km 2 -dir. Qitənin şimal sahilləri nisbətən zəif parçalanmışdır. Burada Taymır, Yamal və Qıdan yarımadaları,qitə dayazlığı üzərində isə Şimal Torpağı, Novosibir arxipelaqları və Vrangel adası yerləşir. Şərq sahil çox parçalanmışdır. Şərqdə böyük yarımadalardan Kamçatka, Koreya,adalardan Kuril adaları, Yapon, Ryukyu, Tayvan və Filippin adaları və s.göstərmək olar. Şərq sahildə qövs şəklində şimaldan cənuba uzanan adalar ilə qitə arasında dərin kənar dənizlər- Oxot, Yapon, Sarı, Şərqi Çin və Cənubi Çin dənizləri yerləşir. Qitənin cənub-şərqində Hind Çin yarımadası və Malay arxepalağı adaları (Kalimantan, Yava,Sumatra, Sulavesi və s.)yerləşir. Cənub və cənub-qərb sahil zəif parçalanmışdır. Burada Asiyanın Hindistan, Ərəbistan,qərbdə Kiçik-Asiya kimi böyük yarımadaları vardır.Şimal-şərqdə Asiya ilə Şimali
Amerikanı ensiz (85km) və dayaz Berinq boğazı ayırır. Suveyş kanalı çəkilənə qədər cənub-qərbdə Suveyş bərzəxi Asiyanı Afrika ilə birləşdirirdi. Avropa ilə sərhəd qurudan keçir. Asiya ərazisinin böyüklüyü və yığcamlığı ilə əlaqədar olaraq onun daxili vilayətləri dəniz sahillərindən 2-2.5min km uzaqda yerləşir (Avropada 600km) Asiya orta yüksəkliyinə görə də qitələr arasında birinci yerdə durur.(Asiya 940 m,Afrika 750 m,Avropa 320 m) . Ərazinin böyüklüyü,oroqrafik quruluşunun mürəkkəbliyi və daxili vilayətlərin dənizlərdən çox uzaqda,yüksək dağlar arxasında yerləşməsi,qitənin daxili və kənar hissələrində tamamilə müxtəlif landşaft komplekslərinin inkişafına səbəb olmuşdur. Xarici Asiyanın kənar hissələri (Qabaq Asiya müstəsna olmaqla) dəniz və okeanların təsiri altında qalır. Buna görə də,qitənin kənar hissələri üçün rütubətli musson iqlimi səciyyəvidir. Qitənin daxili hissələrini şərq və cənubdan əhatə edən yüksək dağ silsilələri dənizlərdən gələn rütubətli musson havalarına çevrilmiş yamacları olduqcaq bol yağıntı aldığı halda,həmin dağların daxili yamacları quru iqlimə malikdir. Qitənin daxili hissələrinin qapalı və yarımqapalı sahələri kəskin kontinental iqlim və arid landşaftı ilə səciyyələnir. Asiya dünyada ən yüksək dağ silsilələrinin,dağlıq yaylaların və axarsız hövzələrin olması,eyni zamanda geoloji inkişafının daha mürəkkəbliyi ilə də başqa qitələrdən seçilir. Qitənin ayrı-ayrı morfostruktur sahələri bir-birindən kəskin sürətdə fərqlənir. Asiyada fiziki-coğrafi zonallıq olduqca mürəkkəbdir. Bu bir tərəfdən qitənin böyük məsafədə qərbdən şərqə uzanması ilə,digər tərəfdən daxili sahələrlə kənar sahələrin rütubətlənmə dərəcəsində ciddi fərq olması ilə izah edilməlidir. Yuxarıda qısa şəkildə göstərilən əlamətlərdən aydın olur ki, Asiya yer kürəsində ən mürəkkəb ,ən maraqlı təbii-coğrafi xüsusiyyətlərlə zəngin bir qitədir. Asiyanın şimal hissəsi SSRİ ərazisində yerləşir. Həmin hissənin fiziki coğrafiyası SSRİ fiziki coğrafiyası kursunda keçildiyi üçün burada söhbət yalnız xarici Asiyadan gedəcəkdir. .
VƏ İNKİŞAFININ ƏSAS MƏRHƏLƏLƏRİ Başqa qitələrdən fərqli olaraq Asiya bir neçə qədim platforma özəyinə malikdir. Şimalda Sibir platforması, mərkəzdə və şərqdə Çin platforması,cənubda və cənub-qərbdə Hindistan və Ərəbistan platformaları yerləşir. Bu platformalar arasında öz inkişafını paleozoy və mezozoyda qurtarmış geosinklinallar üzərində yaranmış geniş ərazi tutan cavan platforma və orogen sahələri vardır. Qitənin şərq və cənub- şərqində aktiv vulkanizm,güclü zəlzələlər və kəskin təzadlı tektonik hərəkətlər sahəsi olan müasir geosinklinallar mövcuddur. Asiya qitəsinin geoloji inkişaf tarixində aşağıdakı böyük mərhələlər ayrılır:Kembridən əvvəlki mərhələ,paleozoy, mezozoy və kaynozoy mərhələləri. Kembridən əvvəlki mərhələdə Asiyada yerləşən platformaların qırışıq əsası yaranmışdır. Müəyyən edilmişdir ki,qitənin qədim platformaları sahəsində bir çox qədim geosinklinallar mövcud olmuşdur. Bu geosinklinallarda arxey və proterezoy eralarında quvvətli qırışıqlı hərəkətlər, vulkanizm,maqmatizm,metamorfizm hadisələri baş vermişdir. Müasir üsullarla aparılan tədqiqatlara əsasən müəyyən edilmişdir ki, Sibir platformasındakı Anbar və Aldan qalxanlarında , Çin ,Hindistan və Ərəbistan platformalarında ən qədim qırışıqlıq, Rus platformasında olduğu kimi, Saam qırışıqlığıdır. Aldan qalxanında Saam qırışıqlığı çox qalın (15-20km) geosinklinal çöküntü kompleksini əhatə etmişdir. İstər Aldan qalxanında, istərsə də Asiyanın qalan platforma sahələrində Saam qırışıqlığı sahəsi ətraflardan Kareliya, Satpur və Baykal qırışıqlıqları sahələri ilə əhatə olunur. Lakin hər
Yüklə 215,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|