Umumiy biologiya

3.3. Issiqlik yetishmasligi bo'yicha o'simliklarning ekoloik guruhlarga bo'linishi

1) Sovuqqa chidamsiz o'simliklar harorat pasayib ketgan vaqtda zararlanadi yoki nobud bo'ladi. Sovuqqa chidamsiz o'simliklar guruhiga tropik o'rmonlar, ularning o'simliklari, issiq dengiz suyo'tlari va ayrim zamburug'lar kiradi;

2) Muzlashga chidamsiz o'simliklar mutloq past haroratga ham chidamsiz bo'lib, ular to'qimalarida muz hosil bo'lishi bilan nobud bo'ladi;

3) Muzlashga chidamli o'simliklar iqlimning fasllar bo'yicha o'zgarishiga moslashgan. Juda yuqori darajada sovuq bo'lganda o'simliklar (daraxt, butalar)ning yer ustki qismi muzlasa ham ularning hayotchanligi saqlanib qoladi. Hujayra proto­plazmasining chiniqishidagi harorat -15°C -20°C -35°C ga pasayganda ham chidamlilik, hayotchanlik darajasini yo'qotmaydi.

O'simliklarning yuqori haroratga moslashishi ham fasllar bo'yicha o'zgarish kuzatiladi, lekin juda katta amplitudada bo'lmaydi va o'simliklar rivojlanish davrlari bilan boshqariladi.

O'simliklarning issiqlikka chidamliligi, ularga ta'sir qilayotgan issiqning kuchi va qancha vaqt ta'sir qilayotganligiga bog'liq.

O'simliklar yuqori darajadagi issiqlikka nisbatan quyidagi ekologik guruhlarga bo'linadi:

1) Issiqlikka chidamsiz turlar. Bu guruhga harorat 30-40°C darajada bo'lganda zararlanadigan o'simliklar kiradi, ayrimlari 45°C darajada shikastlanadi. (Ular suvo'tlar va suvga botib o'suvchi o'simliklar, lishayniklar, semiz tanali o'simliklardir).

2) Issiqqa chidamli eukariot turlar. Bu guruhga quyosh nuri yaxshi tushadigan, cho'l, dasht, savanna, quruq tropik yerlarda o'sadigan o'simliklar kirib, ular muhitni 50-60°C (65°C) darajada qizishiga chidaydi. Qizilqum va Qoraqum sharoitida yoz faslida qumning yuzasi 65-70°C gacha qiziydi.

3) Issiqqa bardoshli, turg'un prokariot turlar. Bularga ayrim termofil bakteriyalar, ko'k-yashil suvo'tlar kiradi, ular 80-85-93°C darajali issiq buloqlarda normal o'sadi.

Bunday holatlar o'simliklarning evolutsion rivojlanish jarayonida muhitga moslashish natijasida yuzaga kelgan.

XULOSA
Prezidentimiz I.A.Karimov o’z faoliyatida davlatimiz siyosatini belgilashda ta’lim tizimini, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni, barkamol avlodni oila farovonligi va mustahkam oilani shakllantirish va rivojlantirishga alohida e'tibor qaratmoqda..

2012-yilni “Mustahkam oila yili” 2013-yilni “Obod turmush yili” deb elon qilishi Mustaqil O’zbekistonimizning yanada gullab yashnashi, unda yashayotgan har bir fuqoro o’zini kechagidan ko’ra baxtli, farzandlarimizni bizdan ko’ra baxtli va bilimli bo’lib etishishiga qaratilgan buyuk ishlardir.

“Ta’lim to’g’risidagi qonun va kadrlar tayyorlash milliy dasturida” ko’zda tutilgan barcha vazifalarni amalga oshirishni mamlakatimizda ta’lim tizimni jahon mamlakatlari qatorida rivojlanish darajasiga etmoqda.

Bitiruv malakaviy ish O’simliklarning morfoekologik moslashishlari mavzusi da bo’lib uni o’rganishda yangi texnologiyalardan foydalanish usullarini o’rganish tabiat va osimliklar olamida bo’ladiga hodisalar bilan tanishtirish ularning tasavvur va dunyoqarashlarini shakillantirishda, estetik tarbiyani amalga oshirish bilan bolalarni vatanga, ona tabiatga muhabbat ruhida tarbiyalash ahamiyati juda yuqoridir.

O’simliklarning morfoekologik moslashishlarini amalga oshirish yo’llari, osimliklarning fiziologik jarayonlari, gullashi, ajoyib manzaralar hosil qilishi va transpiratsiyayani suv bug’latish bilan iqlim namligi haqida o’quvchilarda tasavvur va tushunchalarni hosil qilish orqali dunyo qarashni tarbiyalash masalalari etiborli.

O’simliklar haqida bi’lim va tarbiya jarayoni uning uslublari haqidagi fikrlar, O’simliklarning morfoekologik moslashishlari Botanika fanidan otiladigan darslarda o’qitish metodikasi, pedagogik texnologiyalar va inavatsion texnologiyalardan foydalanish usullari haqida buyuk pedagog olimlarimizning ilmiy ishlari bayon qilingan.

Talim vositalarining didaktik vazifalari va botanika darslarini o’rganishda didaktik, amaliy, tashviqot mashg’ulotlari va o’yinlar tashkil etish yo’llari ko’rsatilgan.

Ta'lim jarayoniga yangicha yondashib ijodkorlik, bunyodkorlik, tadbiq etilsa, ta'lim samarasi yangi bosqichga ko'tariladi, ya'ni bolaning talabi uning imkoniyati darajasida qondiriladi, erkin fikrlash, mustaqil ishlash, o'quv mehnatiga mas'uliyati oshadi, jamiyatda o'z o'rnini tezroq topib oladi. Biz yosh pedagoglar har bir dars jarayonini to'g'ri tashkil etsak, ilg'or pedagogik texnologiya va innovasiyalar asosida, texnika vositalaridan foydalanib olib borsak har tamonlama etuk yoshlarni barkamol inson bo'lib etshishiga o'z hissamizni qo'shgan bo'lamiz.

Yosh avlodni sog'lom barkamol inson qilib tarbiyalashga alohida barcha chora-tadbirlar ko'rilmoqda. O'z navbatida jamiyat kelajagi, rivoji ko'p jihatdan yosh avlodga beriladigan ta'lim-tarbiyaga bog'liq. Yosh avlodning milliy dunyoqarashini, ekologik bilim va ko'nikmalarini, estetik didini shakllantirishda, tabiiy boyliklarni, O’simliklarning ekomorfologik moslashishlari hamda o’simliklar olamini asrab avaylashda biologiya fanlarining ahamiyati beqiyosdir.

Bitiruv malakaviy ishi 71 betdan iborat bo’lib, kirish, Umumta’lim maktablarida Botanika darslari, uning mazmuni va tuzilishi, .

Ekologik omillar va ularning o`simliklar bilan munosabati, O’simliklarning morfoekologik moslashishi,

Darslarni o’qitishda mahalliy materiallardan va zamonaviy yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanish hamda jadval, 5 ta rasm (qoshimcha ilovada 7 ta rasm) ilmiy-amaliy ma’lumot va tavsiyalar bayon qilingan.

Kirish, 3 ta bob, rasmlar, Xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati kabi qismlar ajratilgan. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 18 ta adabiyotni o’z ichiga olgan.

FOYDALANILGAN ADABIYOТLAR

1. 
   Karimov I.A. «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid barqarorlik shartlari». T. 1996 yil
   

2. Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori (O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning Oliy Majlis IX sessiyasida so’zlagan nutqi). Toshkent, «Sharq». 1998 yil.

3. Karimov I.A. Uzluksiz ta’limda sifat monitoringi. Jamiyat va

boshqaruv. 2001 yil №3

4. Burigin V.A. va b. Botanika va osimliklar fiz. O’qituvchi.T.1972 yil

5. Nabiyev M. va boshqalar. Qiziqarli Botanika. O’zbekiston. T., 1975 yil.

6. Малкина Л.Г. Atrof tabiat bilan tanishtirish. «O’qituvchi». 1987 yil

7. Mustaqimov G. O’simliklar fiziologiyasi.(Amaliy mash.) T.1990 yil

8. Habibov Z., Jabborov M., Sheraliyev M. Tabiatshunoslik. T., 1990

9. Haydarov Q, H.Haydarov. Tabiatshunoslik asoslaridan labaratoriya

mashg’ulotlari. T., 1990

10. Григорьянц A.Г Tabiatshunoslikni o’qitish. Toshkent.1992. yil.

11. Velikanova L.L.Tuban o’simliklar. O’qituvchi. Toshkent. 1995 yil.

12. Otaboyev Sh., Nabiyev M., Inson va biosfera. Toshkent. 1995 yil.

13. Piratov O’.va b.Botanika 5-6 sinf uchun darslik. O’qituvchi.T.2001 yil.

14. Piratov O’.va b.Botanika 6 sinf uchun darslik. O’qituvchi.T.2003 yil.

15. Negmatov A. O’zbekiston Respublikasining Ekologiya huquqi.

Toshkent.2003 yil.

16. Topilova.J.O, Gofurova A.T. ``Ta`lim jarayonodagi. 5-6-sinflar uchun

Toshkent ”O`zbekiston” 2003y.

17. G’afurov A. va b. Umumiy biologiya. Toshkent.2004 yil

18. Sagdiyev M.,Alimova R. O’simliklar fiziologiyasi.Toshkent.2007 yil.

Navoiy davlat pedagogika instituti Tabiatshunoslik fakulteti “Biologiya va inson hayot faoliyati muxofazasi” ta’lim yo’nalishi bitiruvchi kurs talabasi Usmonova Lola Xamitovnani O`simliklarning morfoekologik moslanishlari mavzusidagi bitiruv malakaviy ishiga.

Xulosa

“Ta’lim to’g’risidagi qonun va kadrlar tayyorlash milliy dasturida” ko’zda tutilgan barcha vazifalarini amalga oshirib, mamlakatimizda ta’lim tizimini jahonning rivojlangan mamlakatlari darajasiga etkazish asosiy maqsadinizdir.

Usmonova Lola Xamitovnaning bitiruv malakaviy ish mavzusini to’g’ri tanlangan. O`simliklarning morfoekologik moslanishlari nomli mavzu orqali oquvchilarga tabiatda osimliklar olamida bo’ladigan jarayonlarni o’rganish va unga oid qonunlarni o’rgatish, tabiat bilan tanishtirish tufayli ularning tasavvur va dunyoqarashlarini shakillantirish, bolalarni vatanga, ona tabiatga muhabbat ruhida tarbiyalash ahamiyati yuqoridir.

Bitiruv malakaviy ishi Kirish, 3 bob, Xulosa va Foydalanilgan adabiyotlar qisimlaridan iborat bolib kirish qismida umumiy tushunchalarga to’xtalib o’tilgan.

I-bobda Umumta’lim maktablarida Botanika darslari, uning mazmuni va tuzilishi, O’simliklar olami to’g’risida umumiy tushuncha, O’simliklar haqida umumiy ma’lumot O`simliklar olami to`g`risida umumiy tushuncha. O’simliklar sistematikasi O’simliklarning tabiatdagi va inson hayotidagi o’rni to’g`risida ma’lumot va fikrlar bayon qilingan.

II-bobda Ekologik omillar va ularning o`simliklar bilan munosabati, Ekologik omillar tushunchasi va ularning klassifikasiyasi, Omillarning tirik organizmlarga ta'sir qilish qonunlari. Rivojlanishni chegaralovchi va davriy ekologik omillar. Organizmlarning ekologik individualligi haqidagi bilimlar yoritilgan.

III-bobda O’simliklarning morfoekologik moslashishi, Yorug'lik va organizm, Harorat va organizm, Issiqlik yetishmasligi bo'yicha o'simliklarning ekoloik guruhlarga bo'linishi, Botanika darslarini o’qitishda foydalaniladigan mahalliy va zamonaviy texnologiyalarni qo’llash va ulardan foydalanish haqida yozilgan.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 18 ta adabiyotni o’z ichiga olgan.

Usmonova Lola Xamitovnaning “O`simliklarning morfoekologik moslanishlari” mavzusidagi bitiruv malakaviy ishi nizomdagi talablarga javob beradi deb, ishni Davlat attestasiya komissiyasiga tavsiya etaman.


Ilmiy rahbar: b.f.n.Xo`jjyev S.O.

1-son AL o’qituvchisi Ibodova M

Navoiy davlat pedagogika instituti Tabiatshunoslik fakulteti “Biologiya va inson hayot faoliyati muxofazasi” ta’lim yo’nalishi bitiruvchi kurs talabasi Usmonova Lola Xamitovnaning O`simliklarning morfoekologik moslanishlari mavzusidagi bitiruv malakaviy ishiga.

Taqriz

Usmonova Lola Xamitovnaqizi ning tanlagan mavzusi hozirgi kun talabidan kelib chiqqan holda tanlangan bo’lib, unda “O`simliklarning morfoekologik moslanishlari” mavzusini o’qitish metodikasi va ularni o’qitishning usullari hamda ahamiyati yoritilgan.

Bitiruv malakaviy ishning mazmuni dolzarbligi bilan birgalikda O’zbekiston hududi, iqlimi va o’simliklar dunyosi haqidagi ma’lumotlarga to’xtalgan.

Umumta’lim maktablarida Botanika darslari, uning mazmuni va tuzilishi, O’simliklar olami to’g’risida umumiy tushuncha, O’simliklar haqida umumiy ma’lumot O`simliklar olami to`g`risida umumiy tushuncha. O’simliklar sistematikasi O’simliklarning tabiatdagi va inson hayotidagi o’rni.

Ekologik omillar va ularning o`simliklar bilan munosabati, Ekologik omillar tushunchasi va ularning klassifikasiyasi, Omillarning tirik organizmlarga ta'sir qilish qonunlari. Rivojlanishni chegaralovchi va davriy ekologik omillar. Organizmlarning ekologik individualligi

O’simliklarning morfoekologik moslashishi, Yorug'lik va organizm, Harorat va organizm, Issiqlik yetishmasligi bo'yicha o'simliklarning ekoloik guruhlarga bo'linishi haqidagi fikrlarni bayon qilgan.

Xulosa qilib aytganda “O`simliklarning morfoekologik moslanishlari” barglarning suv bug’latishiga oid ma’lumotlar va atrof-tabiat bilan tanishtirish metodikasi mazmuni-mohiyati, uning shu kundagi ahamiyati to’g’risida aniq xulosalar chiqarishga erishgan. To’plangan ilmiy-metodik natijalar va ma’lumotlardan Usmonova Lola Xamitovnai o’zining kelajakdagi ilmiy-pedagogik faoliyatida foydalanadi deb bitiruv malakaviy ishini himoyaga loyiq deb hisoblayman.

Taqrizchi: B.f.n. Qo’shoqov A.J.

Navoiy davlat pedagogika instituti Tabiatshunoslik fakulteti “Biologiya va inson hayot faoliyati muxofazasi” ta’lim yo’nalishi bitiruvchi kurs talabasi Usmonova Lola Xamitovnaning “O`simliklarning morfoekologik moslanishlari” mavzusidagi bitiruv malakaviy ishiga

Taqriz

Keng ko’lamli aniq yo’naltirilgan chora-tadbirlarni amalga oshirib, mamlakatimiz yigit-qizlarini XXI asr talablariga to’liq javob beradigan har tomonlama rivojlangan shaxslar bo’lib voyaga yetishi uchun sharoitlar yaratilgan.

Vatanimizda sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalab, yoshlarning o’z ijodiy va intilektual salohiyatini ro’yobga chiqarishi maqsadida bolalar va yoshlarning huquq va manfaatlarini himoya qilishga, ularni barkamol rivojlantirishning huquqiy asoslarini mustahkamlashga qaratilgan bazani takomillashtirish, amaldagi qonunchilik hamda me’yoriy hujjatlarga zamon talablariga mos o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish;

Tayyorlanayotgan mutaxassislarga real iqtisodiyot tarmoqlari va sohalaridagi mavjud talabga alohida e’tibor qaratgan. O’sib kelayotgan yosh avlodga ta’lim va tarbiya berish sohasidagi moddiy-texnik bazani yanada mustahkamlash, undan oqilona va samarali foydalanishni ta’minlash nazarga olingan. Davlat ta’lim standartlari, o’quv dasturlari va o’quv-uslubiy adabiyotlarni takomillashtirish axborot resurs markazlari kabi hozirgi kun talablariga mos me’yoriy bo’limlar keltirilgan;

Usmonova Lola Xamitovnaning BMI mavzusi Respublikamizning bio xilma-xilligini o’rganish ishlariga qaratilgan bo’lib, hozirgi kun talablaridan kelib chiqqan holda tanlangan, unda O’zbekiston hududi, iqlimi va o’simliklar dunyosi to’g`risida ma’lumot, Agroekosistemalarda o`sadigan o`simliklar. Yog’inlar, yil fasllari, Tabiatdagi manzarali, dorivor va xona o’simliklari haqida O`simliklarning morfoekologik moslanishlarini amalga oshirish yo’llari hamda ularni muhofaza qilish ishlari bayon qilingan.

Bitiruv malakaviy ishi, Umumta’lim maktablarida Botanika darslari, uning mazmuni va tuzilishi, O’simliklar olami to’g’risida umumiy tushuncha, O’simliklar haqida umumiy ma’lumot O`simliklar olami to`g`risida umumiy tushuncha.

Ekologik omillar va ularning o`simliklar bilan munosabati, Ekologik omillar tushunchasi va ularning klassifikasiyasi, Omillarning tirik organizmlarga ta'sir qilish qonunlari.

O’simliklarning morfoekologik moslashishi, Yorug'lik va organizm, Harorat va organizm, Issiqlik yetishmasligi bo'yicha o'simliklarning ekoloik guruhlarga bo'linishi ilmiy-metodik tushuncha va bilimlar haqida yozilgan.

Xulosa qilib aytganda O`simliklarning morfoekologik moslanishlari, Tabiatda o’simliklar olamining ahamiyati, ularning muhit bilan bog’liqligi shu kundagi muammolari haqida xulosalar chiqarishga erishgan.
Taqrizchi: Karmana tuman XTB. 18-maktab direktori.

maktab biologiya fani o’qituvchisi.