92
Ko‘phadni birhadga bo‘lish uchun ko‘phadning har bir
hadini shu birhadga bo‘lish va hosil bo‘lgan natijalarni
qo‘shish kerak.
Ko‘phadni birhadga bo‘lish natijasini ko‘paytirish bilan
tekshirish mumkin. Masalan,
(
) (
)
-
=
-
4
2
2
4
2
2
2
2
36
45
: 9
4
5
n m
n m
n m
n
m
bo‘lish to‘g‘ri bajarilgan, chunki
(
) (
)
-
=
-
4
2
2
4
2
2
2
2
36
45
4
5
9
.
n m
n m
n
m
n m
Ko‘rilgan misollarda birhad (ko‘phad)ni birhadga bo‘lish
natijasida birhad (ko‘phad) hosil bo‘ladi.
Bunday hollarda
ko‘phad birhadga qoldiqsiz bo‘linadi, deyiladi. Ammo ko‘p-
hadni birhadga qoldiqsiz (butun) bo‘lish hamma vaqt ham
mumkin bo‘lavermaydi. Masalan,
ab
+
ac
ko‘phad
ab
birhadga
qoldiqsiz (butun) bo‘linmaydi.
Birhad (ko‘phad)ni birhadga bo‘lishda harflar bo‘luvchi
nolga teng bo‘lmaydigan qiymatlarni qabul qiladi, deb faraz
qilinadi.
Bo‘lishni
bajaring
(295
–
305):
295.
1)
5
2
:
;
b
b
2)
11
7
:
;
y
y
3)
7
7
:
;
a
a
4)
b
b
9
9
:
.
296.
1)
: ;
12
4
x
2)
(
)
-
: ;
15
5
a
3)
(
)
-
: ;
18
6
y
4)
( )
10
2
c
-
:
.
297.
1)
( )
-
8 :
2 ;
c
2)
2
3
: 5;
a
3)
-
1
2
: 2;
b
4)
-
1
3
3 :
.
c
298.
1)
( )
-
2
5
:
2 ;
x
2)
(
)
-
-
7
9
7
:
;
m
3)
-
-
8
9
3
:
;
4
a
4)
16
4
25
5
:
.
299.
1)
: ;
a
5
a
2)
: ;
x
8
x
3)
( )
:
;
a
-
5
a
4)
(
)
( )
:
.
-
-
7
y
y
M a s h q l a r
94
309.
1)
(
)
(
)
3
4
: 5
;
-
a b
ab
ab
2
3
2)
(
) (
)
4
3
2
:
;
+
-
c b
c b
c b
5
4 3
4
3
3
3)
-
-
+
5
2
3 2
:
27
21
10
;
k l
k l
k l
4
3
4)
5
2
: 4
.
-
a b + a b
a b
3
6 2
4
3
310.
1)
(
)
6
8
10 : ;
-
+
a
b
2
3)
(
)
( )
2
10
8
a
ab+ a
a
-
12
: 2 ;
2)
(
)
( )
8
:
;
+
-
-
x
y
12
16
4
4)
(
)
( )
2
6
4
: 2 .
+
-
2
2
ab a b
b
b
311.
Ifodani soddalashtiring:
1)
(
)
(
)
( )
3
2
2
2
6
3
:
12
9
: 3 ;
-
+
+
a
a
a
a
a
a
2)
(
)
3
2
2
2
8
4
: 2
4
3
: ;
-
-
-
x
x
x
x
x
x
3)
(
)
(
)
-
-
+
3
2
2
2
2
1
3
3
2
:
2
:
;
x
x y
x
xy
x y
xy
4)
(
)
(
)
-
+
-
2
2
3
2
2
1
2
3
:
6
5
:
.
a b
ab
ab
b
ab
b
312.
Dala hovli to‘g‘ri to‘rtburchak shaklida bo‘lib, uning bo‘yi
enidan 1,5 marta uzun. Kanal qazish zarurati bo‘lgani
uchun hovlining bo‘yini 6 m ga kamaytirishdi, enini esa
6 m ga uzaytirishdi.
Natijada, dala hovlining yuzi avvalgi
yuziga qaraganda 84 m
2
ga ortdi. Dala hovlining avvalgi
perimetri va yuzini toping.
O‘zingizni tekshirib ko‘ring!
1.
Ifodani daraja ko‘rinishida tasvirlang:
5
3
· 5
2
;
3
8
: 3
6
;
(2
3
)
4
;
3
5
· 2
5
.
2.
Ifodani soddalashtiring:
+
-
-
-
2
2
(3
) (
2 ).
b c
d
c
d
3.
Amallarni bajaring:
-
×
-
-
3 2
2
( 0,25
) (5
); (7
20
10 ) : (10 ).
a b c
abc
m
mn
m
m
4.
Ifodani soddalashtiring va uning
m
=
-
0,25 bo‘lgan-
dagi son qiymatini toping:
- +
-
+
+
2 (
1) (
2)(
2) 2 .
m m
m
m
m
95
III bobga doir mashqlar
313.
Jumlalarni matematik tilda yozing:
1)
m
sonning kvadratini;
2)
a
sonning kubini;
3)
c
va 3 sonlar yig‘indisining kvadratini;
4)
c
va 3 sonlar kvadratlarining yig‘indisini.
314.
Jumlalarni matematik tilda yozing:
1)
n
va
m
sonlar ayirmasining kvadratini;
2)
n
va
m
sonlar
kvadratlarining ayirmasini;
3)
n
va
m
sonlar ayirmasining kubini;
4)
1
2
va
b
sonlar kublarining ayirmasini.
315.
Kvadratning tomoni
c
metrga teng. Uning perimetri va
yuzini yozing.
316.
To‘g‘ri to‘rtburchak shaklidagi oynaning bo‘yi
enidan
30 sm uzun. Uni deraza romiga solish uchun bo‘yi va eni-
dan 10 sm dan kesishdi. Oynaning kesib tashlangan bo‘-
laklarining yuzi 1400 sm
2
ga teng. Oynaning dastlabki
o‘lchamlarini toping.
317.
Bir tomoni ikkinchi tomonidan 3 marta katta bo‘lgan
to‘g‘ri to‘rtburchakning bir tomonini
x
bilan belgilab,
uning yuzi formulasini yozing.
318.
Qirrasi 1 m bo‘lgan kub qirrasi 1 sm bo‘lgan kublarga
ajratilsa va ular ustma-ust qo‘yilsa,
qanday balandlikdagi
ustun hosil bo‘ladi?
319.
Agar odamning yuragi 1 minutda o‘rtacha 75 marta ursa,
uning yuragi bir sutka davomida necha marta uradi?
320.
O‘quvchi 1 m
3
po‘kakni ko‘tara oladimi? (1 sm
3
po‘kak-
ning massasi 0,2 g).
321.
Quyidagi sonlarni standart shaklda yozing:
1) 0° C va 760 mm sim. ust. bosimli 1 sm
3
gazdagi
molekulalar soni 27 000 000 000 000 000 000 ga teng;
96
2) parsek (astronomiyada qabul qilingan uzunlik birligi)
30 800 000 000 000 km ga teng;
3) elektron hisoblash mashinasi 1 sekundda 1 000 000 ta
amal bajarishi mumkin.
Dostları ilə paylaş: