Un prefixi iLƏ DÜZƏLƏn siFƏTLƏr və onlarin təRCÜMƏSİ MÖvzusunda kurs iŞİ



Yüklə 39,91 Kb.
tarix31.10.2018
ölçüsü39,91 Kb.
#76879

UN PREFIXI İLƏ DÜZƏLƏN SİFƏTLƏR VƏ ONLARIN TƏRCÜMƏSİ

MÖVZUSUNDA



KURS İŞİ


BAKI-2011

PLAN

Giriş.............................................................................................

Fəsil 1.

Sifət .Ümumi məlumat...................................................................................

Fəsil 2.

Un prefiksinin öyrənilmə tarixi,mənası və mahiyyəti.............

Fəsil 3.

Inkarlıq bildirən un prefiksinin digər inkarlıq mənası bildirən ön şəkilçilərlə müqayisəsi...................................................................................

Fəsil 4.

Un prefixi ilə düzələn sifətlər və onların tərcüməsi........................................

5.Nəticə...........................................................................................................

6.İstifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısı............................................................



Giriş

Ümumi qrammatik mənasına görə sifət əşyanın əlamət keyfiyyətini bildirən Nitq hisssəsidir.Sahib olduğu əlamət və keyfiyyətinin varlığını ,mövcud olduğunu inkar etmək üçün İngilis dilində inkarlıq bildirən Prefikslərdən (Ön şəkilçilərdən)istifadə olunur ki,bu ön şəkilçilər Milli Azərbaycan sözlərində mövcud olmur ,yalnız Alınma sözlərdə bunlara rast gəlmək olar.

İngilis dilində sifətlərdə inkarlıq mənası yaradan ön şəkilçilərdən biri və ən çox istifadə olunanı Un- prefiksidir.

Un prefiksi haqqında yazılan fikirlərə nəzər salsaq P.M .Karaşukun “Bolşoy Anqlo-Ruskiy slovaobrazovanie’’ kitabında yazılanlara əsaslanaraq,Un prefiksinin qədim ingilis dilindən ta bugünə qədər istifadə olunduğunu görərik və bu ön şəkilçinin zamanla isimlərə qoşularaq inkar mənalı isimlər yaratdığını,tədricən zaman keçdikcə,dil inkişaf edərək artıq bu ön şəkilçinin kökü sifət olan əsli sifətlərə qoşularaq ,sifətlərin ifadə etdikləri əlamət və keyfiyyətini inkar etməsini görərik.



Fəsil 1.

Sifət .Ümumi məlumat

Kurs işimin mövzusunun “Un- prefiksi il’ düzələn sifətlər və onların tərcüməsi ”mövzus olduğunu nəzərə alaraq,ilk olaraq Sifət haqqda ümumi məlumat verim.

Аzәrbаycаn dilindә оlduğu kimi, ingilis dilindә dә şәхs vә yа әşyаnın әlаmәtini, kеyfiyyәtini vә s. bildirәn nitq hissəsinə Sifәt dеyilir, mәsәlәn:


a clever boy, a modern city, long and wide streets, fresh fruit, green leaves və s.
Bir sırа dillәrdәn, mәsәlәn, rus, аlmаn vә s. dillәrdәn fәrqli оlаrаq müаsir ingilis dilindә sifәtin nә hаl, nә cins, nә dә kәmiyyәt kаtеqоriyаsı yохdur. Bunа görә dә müаsir ingilis dilindә, Аzәrbаycаn dilindә оlduğu kimi, sifәt аid оlduğu, təyin еtdiyi isimlә nә hаlа, nә cinsә, nә dә kәmiyyәtә görә uzlаşmır; ismin hаnsı hаldа, hаnsı cinsdә vә hаnsı miqdаrdа (tәk yахud cәm) оlmаsınа bахmаyаrаq sifәt еyni fоrmаdа, ilkin fоrmаdа işlәnir. Müqаyisә еdək:

an interesting book — five interesting books


a tall man — a tall woman
a little boy —the little boy's name

Müаsir ingilis dilindә sifәtә хаs оlаn хаrаktеrik хüsusiyyәtlәrdәn biri dә оndаn ibаrәtdir ki, sifәt zәrflә təyin оlunа bilir, mәsәlәn:

The task was too difficult.
"I have had a very pleasant evening. (Dickens.)
He's very quiet (Maugham.)

Muаsir ingilis dilindә sifәtlәr quruluşlаrınа görә üç qrupа bölünür:

1) sаdә sifәtlәr;
2) düzәltmә sifәtlәr;
3) mürәkkәb sifәtlәr.

1. Аncаq bir kökdәn ibаrәt оlаn sifәtlәrә sаdә sifәtlәr dеyilir, mәsәlәn:


short, long, black, white, red, fresh, cool, high və s. 

2. Kök vә şәkilçidәn ibаrәt оlаn sifәtlәrә düzәltmә sifәtlәr dеyilir. Düzәltmә sifәtlәr yа suffiks, yа dа prеfiks vә yа hәr ikisinin iştirаkı ilә düzәldilir, mәsәlәn:


beautiful, windy, foggy, useful, comfortable, unkind, unmerciful, illogical, illegal və s.

Müаsir ingilis dilindә sifәt düzәldәn хüsusi şәkilçilәr mövcuddur. hәmin şәkilçilәr dildә işlәnmә miqyаsınа görә iki qrupа bölünür:


1) mәhsuldаr şәkilçilәr;
2) qеyri-mәhsuldаr şәkilçilәr. 

Ingilis dilindә sifәt düzәldәn mәhsuldаr şәkilçilәr аşаğıdаkılаrdır:

-less: homeless, jobless, hopeless, harmless, useless, friendless
-like: manlike, womanlike, childlike, homelike, cat-like
-ish: boyish, foolish, childish, bookish, selfish, longish, greenish, whitish, shortish
-ed(-d): lion-hearted, shame-faced, smoke-dried, blue-eyed, light-hearted

Ingilis dilindә mövcud оlаn qеyri-mәhsuldаr şәkilçilәr isә аşаğıdаkılаrdır:

-ful: doubtful, careful, useful, hopeful, peaceful
-ible: responsible, accessible, impressible, impossible
-able: hospitable, eatable, reliable, agreeable, acceptable,comfortable
-ant: significant, important, dominant
-ent: silent, dependent, consequent, different
-en: golden, woolen, wooden, silken, waxen, flaxen
-ous: famous, dangerous, courageous, courteous
-some: handsome, troublesome, tiresome

Sifәt hәm dә prеfikslәr vаsitəsilә düzәldilir. Bu mәqsәdlә üç prеfiks işlәnir: un-, in-, -pre. mәsәlәn:


unhappy, unknown, prewar, incorrect Bunlаrdаn ikisi (un-, pre-) mәhsuldаr, biri (in-) qеyri-mәhsuldаrdır. 

3. Iki vә dаhа аrtıq kökdәn düzәlәn sifәtlәrә mürәkkәb sifәtlәr dеyilir, mәsәlәn:


lifelong, blue-eyed, snow-white, smoke-dried və s.

Ingilis dilindә mürәkkәb sifәtlәr müхtәlif nitq hissәlәrinin birlәşmәsindәn düzәlir. Mürәkkәb sifәtlәrin әsаs növlәri аşаğıdаkılаrdаn ibаrәtdir:

1) isim + sifәt: lifelong, snow-white, blood-thirsty vә s.
2) isim + feli sifәt: life-giving, smoke-dried, freedom-loving, peace-making
3) sifәt + sifәt: deaf-mute, red-hot
4) sifәt + isim + ed: cold-blooded, blue-eyed, long-sighted, light-hearted
5) isim + isim + ed: lion-hearted, lynx-eyed, shame-faced
6) say + isim + ed: four-wheeled,  two-seated,  two-sided, two-tongued

Fəsil 2.

Un prefiksinin öyrənilmə tarixi,mənası və mahiyyəti

İlk olaraq Prefiksinin qaydasına və mahiyyətinə nəzər yetirək. Prefiks-sözün qarşısında işlənən və həmin sözün mənasını dəyişən,sözün şəklini dəyişə bilən-ön şəkilçidir.

Azərbaycan dilində öz dilimizə məxsus ön şəkilçili söz yoxdur yalnız alınma mənşəli sözlərdə ön şəkilçiyə rast gəlmək olar.

Un prefiksinin necə yaranma etimologiyasına baxsaq,un prefiksi ilə olan sözlərin tarix boyu xoşagəlməyən ,bədbəxt hadisələr zamanı meydana gəldiyini və bu gün də müassir ingilis dilində inkarlıq bildirən sözlərlə ən çox istifadə olunan ön şəkilçi olduğunu görə bilərik.Qədim ingilis dilində də un- inkar prefiksi ilə işlənən sifətlər vardi ki onlardan bəzisi bunlardır:

Un-de-cynde-qədirbilməz

Un-de-cnawen-(unknown)-tanınmayan

Un-ripe-kal,yetişməmiş

Unmithing-zəif ,köməksiz

Tarixi tədqiatlar göstərir ki,bu prefiksin qəbul edilməsi zaman ərzində dəyişmişdir.Qədim ingilis dilində bu şəkilçi isimlərin əmələ gəlməsində də geniş istifadə olunmuşdur:

Un-ar-saxtakarlıq

Un-meath-gücsüzlük

Un-riht-hüquqsuzluq

Un-banc-qədirbilməz

Buna bənzər Un- prefiksinə bənzər şəkilçi orta dövrlərdə istifadə olunan ingilis dilində mövcud olmuşdur.Müassir ingilis dilində - Un prefiksi tərkib hissəsi olduğu az qisim isimlərin əmələ gətirməsində iştirak etmir.Məsələn

Unkindness-qeyri səmimilik,acıqlılıq

Unwiseness-axmaqlıq,səfehlik

Unkind- hirsli, acıqlı, qeyri-səmimi, sərt

unwise-axmaq, səfeh, düşüncəsiz, yüngül

Fəsil 3.

Inkarlıq bildirən un prefiksinin digər inkarlıq mənası bildirən ön şəkilçilərlə müqayisəsi

Müassir ingilis dilində un prefiksi ilə yanaşı digər inkarlıq bildirən ön şəkilçilər də vardır .Məsələn,

Non”-un prefiksi ilə demək olar eyni mənaya malikdir .Sözlərə, sifətlərə qoşularaq onların inkar mənada işlənməsinə xidmət edir,lakin un prefiksi ilə müqaisədə dildə daha az işlənir.Nümunələrə baxaq

partisan / nonpartisan –tərəfdar ,\tərəfdar olmayan

violence / nonviolence –cəldlik tezlik/ zor işlətməkdən imtinası


standard / nonstandard - standart, birtipli; nümunəvi/ standard olmayan

compliance / noncompliance - tez təsir altına düşmə, ürəyi yumşaqlıq, güzəştə getmə/ tez təsir altına düşməmək

İn”- prefiksi də inkarlıq ifadə edən prefiksdir və kökü latın mənşəli olan sözlərlə istifadə olunur.Əgər,in- prefiksi ’’m”,”p”və “b” samitlərindən öncə gələrsə,”in-” prefiksi “im-” prefiksinə çevrilir,”l “samitindən əvvəl işlənsə” il-” , və “r” samitindən öncə “ir” şəkilçisinə çevrilir .məsələn

articulate / inarticulate –aydın səlis./səlis olmayan


polite / impolite –nəzakətli/nəzakətsiz
possible / impossible –mümkün /qeyri mümkün
modest / immodest –ağıllı, sanballı, nəzakətli/nəzakətsiz ,ağılsız
legal / illegal –qanuni/ qeyri qanuni
regular / irregular –qaydalı / qaydasız

Dis-”-prefiksi də un Latın mənşəli prefiksdir və un prefiksi ilə eyni məna –inkar məzmun ifadə edir,lakin bu şəkilçi inkarı ifadə edilmiş hərəkəti fellərə aid olur məsələn

arm / disarm (remove weapons from) - əl/ silahları uzaqlaşdırmaq

unarmed - not carrying a weapon –tərki silah edilmiş-silah aparmayaraq


disarmed - having had one's weapon(s) taken away –tərki silah edilmiş,kiminsə silahına sahib olduqdan sonra

infect / disinfect (remove possible sources of infection) –yoluxdurucu/ dezinfeksiya etmək

uninfected - not having an infection-infeksiyaya malik olmayan 
disinfected - having had possible sources of infection removed –dezinfeksiya edilmiş

qualify / disqualify (remove from competition or consideration) –məhdudlaşdırmaq/

Un –ön şəkilçisi əsl ingilis mənşəli şəkilçidir ,bu şəkilçi fellərlə sifət və zərflərlə işlənir .Bu şəkilçinin vəzifəsi sifətlərdə sadə inkarlıq mənası kəsb etmək( happy-unhappy), felin, hərəkətin artıq ləğv olunduğunu bildirməkdir(lock-unlock)

Mənasına görə bu üç şəkilçi-dis-,in-,un-, bir birilə məna baxımından çox yaxındır beləki hər üç şəkilçi inkar məzmununa malikdirlər.

Biz prefikslərdən sözün mənasını dəyişmək üçün yəni-sözün təsdiq mənasını dəyişərək ona inkar məna vermək üçün istifadə edirik .Nümunələrə nəzər yetirsək görərik ki,inkar prefiksləri olan:

Il+sifət = inkar mənalı söz.məsələn illegal ( qeyri qanuni)

Im+sifət =inkar mənalı söz.məsələn impossible(qeyri mümkün)

In+sifət=inkar mənalı söz. Məsələn,indirect(vasitəsiz)

Ir+sifət=inkar mənal söz məsələn,irregular(qaydasız)

Fəsil 4.

Un prefixi ilə düzələn sifətlər və onların tərcüməsi

Un prefiksi İngilis dilində ən çox istifadə olunan şəkilçilərdən biridir inkar mənası ifadə edərək sözlərin inkar cəhətdə ifadə olunmasına xidmət edir.

Un inkar prefiksi qədim İngilis dilindən ta bugünə qədər istifadə olunan inkar ön şəkilçidir və sifətlərə əlavə olunaraq inkar məzmunlu sifətlər əmələ gətirirki bunu misallarla daha dəqiq görə bilərik:

unreal- qeyri-real unable-bacarıqsız

unlocked-kilidlənməmiş unaffordable-keçilə bilinməyən yer

unlike-fərqli unapproved-təsdiq edilməmiş

unnecessary-lazımsız unbelievable-inanılmaz

uneasy-çətin uncanny-qəribə

unapparent-gizli uncivilized-qeyri mədəni

unpleasant-xoşagəlməz unacceptable-yolverilməz(xoşagəlməz) untidy-səliqəsiz unafraid-qorxudulmuş

unforgettable-unudulmaz  unattached-tənha

uncertain-qeyri-müəyyən unblemished-ləkələnmiş

unlimited-qeyri-məhdud unceasing-kəsilməz

unarmed-silahsız unclean--təmizlənməmiş

untrue-səhv unaccompanied-müşaiət olunmayan

unsafe-təhlükəli  unaltered-dəyişilməz

unaware-xəbərsiz unaware-xəbərsiz

unofficial-qeyri-rəsmi unbearable-dözülməz

uncertain-etibarsız unbeatable –məğlubedilməz

unknown-naməlum unclimbable-əlçatmaz

unimportant-qeyri-mühüm unachievable-əlçatmaz

unjust-ədalətsiz unambitious-şöhrətpərəst olmayan

unanswered-cavabsız   unbearable-dözülməz

unconditional-qeyri-şərtsiz unbreakable -sınmayan unkind-qəddar unchained-azad edilmiş

unfair-vicdansız unarrested-həbsə alınmamış

unannounced-elan olunmamş unashamed-vicdansız

unasked-çağrılmamış unassured-inamsız

unattractive-cazibəsiz unbearded-saqqalsız

unbaked-bişməmiş unbeaten-döyülməmiş

unbeautiful-çirkin unbelievable-inanılmaz

unbidden-dəvət edilməmiş unborn-doğulmamış

unbounded-hədsiz unbowed-əyilməmiş

unbreakable-sınmayan unbroken-fasiləsiz

unbrushed-daranmamış unbuilt-tikilməmiş

unbuttoned-düyməsi açıq uncareful-diqqətsiz

uncaring-laqeyd unchangeable-dəyişməz

uncanged-dəyişməz unchecked-maneəsiz

uncivil-kobud unclad-çilpaq

unclear-aydın olmayan unclosed-açıq

unclouded-buludsuz uncosy-narahat

uncomfortable-narahat uncover-açmaquncountable-sayılmayan

uncrowded-dolmamış uncultured-mədəniyyətsiz

uncured-müalicə olunmamış uncut-kəsilməmiş

undamaged-zədələnməmiş undecided-həll edilməmiş

undemocratic-demokratik olmayan undeniable-təkzibedilməz

undeveloped-inkişaf etməmiş undone-qurtarmamış

undoubted-şübhəsiz unearned-qazanılmamış

unequal-qeyri-bərabər uneven-nahamar

unexpected-gözlənilməz ungrateful-nankor

unfaithful-vəfasız unfamiliar-yad

unfasionable-dəbsiz unfit-yaraşmayan

unforgiveable-bağışlanılmaz unfriendly-qeyri-səmimi

unhappy-bədbəxt unhealthy-xəstə

uninteresting-maraqsız unmarried-subay

unnatural-süni unpolite-ədəbsiz

unpopular-məşhur olmayan unprepared-hazırlıqsız

unrespected-hörmətsiz unsalted-duzlanmamış

unsettled-həll edilməmiş unshamed-utanmaz

unshaven-qırxılmamış unsound-qeyri-sağlam

unstable-dəyişən unsuitable-yaramayan

unsuccessful-uğursuz unsure-inamsız

untaught-öyrədilməmiş untested-yoxlanılmamış

untouchable-toxunulmaz unusual-qeyri-adi

unuseful-faydasız unvoiced-səssiz

unwashed-yuyulmamış unwelcome-çağrılmamış

unwell-xəstə unwise-ağılsız

unworthy-yararsız unrespected-hörmətsiz

Un prefiksinin 2 növü var,belə ki un prefiksi ilk olaraq təsdiq bildirən sifətlərə qoşularaq yuxarıda qeyd etdiyim nümunələr kimi inkar mənalı sifət yaradır,ikinci növ un prefiksi ilə düzələn sifətlər isə fellərə qoşularaq,yeni hərəkət ifadə edən fel əmələ gətirirlər.Un prefiksi ilə düzələn hər iki növlər un prefiksi qəbul etdikləri zaman öz mənsub olduqları nitq hissələrini dəyişmirlər və Un prefiksi inkar məzmunu ifadə edir .Fromkin(1990) bu nəzəriyyəni İnkarlıq və ya Antonimlik adlandırmışdır.Dediklərimizi bir neçə nümunə ilə göstərək:

Un-able unable “not able”-qabiliyyətsiz bacarıqsəz

Un-afraid unafraid” not afraid”-qorxmaz

Un-aware unaware “not aware”-xəbərsiz ,agah olmayan

Un-free unfree “not free”-azad olmayan ,asılı

Un-happy unhappy”not happy”-xoşbəxt olmayan ,bədbəxt

Un-important unimportant”not important”-vacib olmayan

Un-true untrue “not true”- 1) yanlış, düzgün olmayan, doğru olmayan 2) vəfasız, sədaqətsiz, etibarsı

Un prefiksi həmçinin morfoloji qayda ilə düzəlmiş sifətlərə də artırıla bilər ,yəni ,

1)Un prefiksi ed-,ful-,able-,y-,like-,şəkilçiləri ilə düzəlmiş sifətlərə asanlıqla əlavə edilir.Nümunələrə nəzər yetirək:

reasonable-unreasonable-ağıllı kamallı /ağılsız

educated-uneducated-təhsilli /təhsili olmayan

grateful-ungrateful-yaxşılıq bilən /yaxşılıq bilməyən

healthy-unhealthy-sağlam /xəstə

handy-unhandy-cəld çevik,/cəld olmayan
Qaydaya əsasən verilmiş nümunələrdən belə nəticəyə gəlirik ki,{un}+ sifət= yeni sifət yəni un prefiksi bir sifətə qoşularaq ondan yeni mənalı-inkar mənalı sifət əmələ gətirir.

2)im-,il-,in- şəkilçiləri ilə başlayan sifətlərlə işlənə bilir Məsələn

İmportant-Unimportant-vacib/ vacib olmayan

İntentional-Unintentional-qəsdlə edilən, düşünülmüş/qəsdlə edilməyən

Bir qisim sifətlərdə vardırki ,baxmayaraq ki onlar əlamət və keyfiyyət bildirir amma o sözlər un-prefiksi ilə işlənə bilməz yəni,ifadə etdikləri əlamət və keyfiyyəti un- prefiksi vasitəsilə inkar etmək olmaz.Belə ki:

1.a)rəng bildirən sifətlər-red,blue,green

b)ölçü bildirən sifətlər-longe,great,huge,narrow

c)əşyanın nədən hazırlandığını bilirən ,materialını bildirən sifətlər-woolen,wooden,linen,iron,golden.

2.Eyni zamanda Un-prefiksi o sözlərə qoşula bilməz ki onların öz lüğəvi mənaları inkarlıq ifadə etsin.Məsələn biz,foolish,naughty,evil,ugly,bad,stupid kimi mənfi fikir yürüdən sifətlərə un prefiksi əlavə edə bilmərik ,çünki bu sözlər artıq özlüyündə inkar məna ifadə edirlər.

Nəticə

Un prefikslərinin öyrənilmə tarixi,mahiyyəti,mənası,un prefiksi ilə düzələn sifətlər və onların nümunələrinin azərbaycan dilinə tərcüməsi haqqında danışdıqlarımızı yekunlaşdıraraq aşağıdakı nəticələrə gəlmək mümkündür:

Zaman keçdikcə ,cəmiyyət inkişaf etdikcə dil ünsiyyət vasitəsi olaraq inkişaf edir,dəyişir.Əgər zamanla Un- prefiksi məna etibarilə bugün də eyni olaraq inkarlıq ifadə edərək əvvəllər isimlərə qoşulurdusa (Məsələn:Un-ar-saxtakarlıq, Un-meath-gücsüzlük, Un-riht-hüquqsuzluq) artıq bu gün un- prefiksinin sifətlərə qoşularaq onların inkar məna ifadə etməsinə müşahidə edirik. ( Məsələn , undoubted-şübhəsiz, unearned-qazanılmamış, unequal-qeyri-bərabər , ungrateful-nankor)

İstifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısı

1.Karaşuk, E.N.Bortniçuk, İ.V.Vasimnko, L.P,Pastuşenko “ Slovoobrazovanie anqliskoqo yazıka”

2.Arnold ”Slovobrazovanie Anqliskoqo yazıka”

3.O.D .Meşkov”Slovobrazovanie sovremennaya Anqliskoqo yazika”

4.T.A.Barabaş ”A Guide to better grammar”

5.N.A.Kobrina,E.A.Korneya,Kaçok A.Guzeyeva “An English grammar morphology”





Yüklə 39,91 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə