259
të derivuar, nëse ai dëshiron ta mbrojë një krijim të tillë nëpërmjet mekanizimit privatist dhe
ekskluziv të së drejtës së autorit.
Programet e quajtura të lira i përgjigjen së njëjtës logjikë si programet që janë pjesë e
domenit publik. Megjithatë, ndryshimi qëndron te fakti se autorët e tyre nuk kanë ndërmend
të heqin dorë nga tërësia e të drejtave të tyre. Së pari, ata pretendojnë të drejtën e tyre
jopasurore të autorësisë mbi veprën, pasi kërkojnë një minimum njohjeje publike dhe, së dyti,
janë më të kujdesshëm në lidhje me mënyrat sesi do të përdoret krijimi i tyre, pasi ata
dëshirojnë të evitojnë përdorimin e programeve të tyre nga njerëz që mund të krijojnë vepra të
derivuara dhe që më pas t’i mbrojnë me të drejtën privatiste të autorit. Nga pikëpamja
praktike, autorët e programeve të lira e mbrojnë autorësinë duke i përhapur këto programe
nëpërmjet disa licencave të caktuara, pra, njëfarë e drejte autori e kufizuar. Më e njohura në
këtë rast është
licenca GPL
846
(
General Public License).
Nga sa thamë më lart mund të nxjerrim katër përfundime që na ndihmojnë për
përcaktimin e një programi të lirë: (i) liria për të ekzekutuar programin për çfarëdolloj
përdorimi; (ii) lirinë për të studiuar funksionimin e programit dhe përshtatjen sipas nevojave,
(iii) lirinë për të shpërndarë kopje të tij; (iv) liria për të përmirësuar programin dhe për t’i
publikuar ato
847
.
Shembujt e mësipërm tregojnë nevojën që kanë përdoruesit për t’iu larguar skemës
merkantiliste të së drejtës autorit, siç ekziston sot. Është e qartë se interneti është një kërcënim
për ekzistencën e së drejtës së autorit. Megjithatë, gjithçka varet nga këndvështrimi prej të
cilit ngrihet pyetja, pasi, sipas një këndvështrimit tjetër, shkëmbimi i veprave në internet
mund të krijojë kushtet e nevojshme për zhdukjen e kësaj të drejte, të paktën në konceptim që
ekziston sot. Siç e dimë dhe siç është trajtuar në rreshtat më sipër, e drejta e autorit për sa u
përket veprave që trupëzohen ose që shpërndahen nëpërmjet një suporti fizik përmbledh një
zinxhir aktorësh, ku përfshihen autorët, interpretët, prodhuesit, shpërndarësit etj. Kostot e një
vepre të tillë janë të konsiderueshme dhe e drejta e autorit, nga një e drejtë e thjeshtë që
ndihmon ekskluzivitetin e autorit, kthehet në një të drejtë që mbron ekskluzivitetin e të gjithë
zinxhirit në përgatitjen e materialit përfundimtar ku përmbahet dhe vepra.
Ndërkohë, në botën e shoqërisë së informacionit, pasi vepra krijohet, ajo shpërndahet
me kosto afër zeros. Dhe shpërndarja e realizuar është shumë më e efektshme se një
shpërndarje klasike, pikërisht për shkak të shpejtësisë dhe lehtësisë së komunikimit në
internet. Në një aspekt ekonomik, është publiku që internalizon kostot e shpërndarjes së
veprës. E drejta e autorit përmban në vetvete parimin e kalimit të së drejtës së ekskluzive të
shpërndarjes së veprës organizmave ose personave juridikë të veçantë. Në rastin e internetit,
tundimi është i fortë për të konsideruar si shpërndarës vetë publikun që konsumon veprën.
846 http://www.gnu.org/licenses/gpl-3.0.en.html
847 Alain Strowel – Faculté universitaire St-Louis, Bruksel,
www.droit-tic.com
, 2003.
260
Dhe në njëfarë kuptimi, nëpërmjet pagesave të ndryshme që ai bën (lidhja e internetit,
elektriciteti, blerja e kompjuterit dhe programeve të ndryshme), ata marrin përsipër koston e
shpërndarjes së veprës dhe kështu e drejta e autorit, në kuptimin ekskluziv të fjalës, që
implikon vetëm autorin dhe artistët interpretues, rifiton kuptimin origjinal
848
. Kjo logjikë
tashmë është përkthyer në krijimin e faqeve të internetit që shpërndajnë vepra të ndryshme, ku
konsumatorët paguajnë me çmim më të ulët (që nënkupton të drejtën e autorit në kuptimin e
ngushtë) në krahasim me blerjen e një vepre që gjendet në një suport fizik.
Disa reforma synojnë të shkojnë më tej. Mund të shikohet, për shembull, mundësia e
legalizimit të plotë të të gjitha rasteve të shkarkimeve të veprave nëpërmjet teknikës P2P
(duke përfshirë dhe ato pirate). Legalizimi i këtyre faqeve që propozojnë shkarkimin e
veprave pa autorizimin e autorëve do të bëhet nëpërmjet shlyerjes së fitimit të munguar për
autorët dhe artistët, në një shumë që do të paguhet së bashku me abonimin e internetit. Kjo
zgjidhje, sado tërheqëse që mund të duket, nuk i zgjidh të gjitha problemet që lidhen me të
drejtën e autorit: një autor mund të kënaqet duke marrë shpërblimin, por a do të ketë ai të
drejtë mbrojtjeje të veprës për sa i përket zbatimit të të drejtave të tij jopasurore? Dhe mbi të
gjitha, zbatimi i kësaj metode nuk është aq i kollajtë për shumë arsye. Një nga më kryesorët
është refuzimi i prerë i furnizuesve të aksesit drejt internetit për të rritur çmimet e abonimit.
2 – Rithemelimi i të drejtës së autorit
Duke ndryshuar mënyrën e shpërblimit, krijohet një lidhje direkte mes veprës dhe
konsumatorit, në mënyrë të posaçme mes autorit dhe konsumatorit. Kjo ide përforcohet dhe
nga natyra e dematerializuar e veprës: konsumatori nuk zotëron një suport fizik në dorë, por
një dosje digjitale në pajisjen e tij
informatike, që herë mund të shkarkohet në kompjuter, herë
mund vetëm ta konsultojë, pa patur mundësi që të depozitojë një kopje në kompjuterin. Kjo
tregon se në botën digjitale, vepra mund të mos konsiderohet si një shërbim për përdoruesin
dhe jo si një pronë. Rrjedhimisht, kjo ndryshon natyrën e të drejtës së autorit, nga një
marrëdhënie pronësie në një marrëdhënie kontraktore me palëve që ka në qendër një shërbim,
ofrimin e një vepre. Pasojat mund të mos jenë praktikisht të dukshme: shërbimi që do t’i
ofrohet konsumatorit do të jetë i kufizuar brenda tagrave të lejuara nga autori ose titullari i të
drejtës së autorit. Pasoja qendron në aspektin parimor juridik: në mjedisin digjital, mund të
ketë një zhdukje të konceptit të pronësisë.
Së dyti, duke hyrë në një marrëdhënie të ofrimit të shërbimit, autori kësisoj kthehet në
një ofrues shërbimi, pjesë e një oferte më të madhë shërbimesh, të mbuluara nga shtëpitë e
mëdha diskografike ose audiovizuale (kinematografike). Duke ndodhur kjo, i afrohemi së
tepërmi konceptit të copyright-it. Ajo që do të vlejë është investimi që do të bëhet për krijimin
e veprës dhe jo marrëdhënia pronësore ndërmjet autorit dhe veprës së tij. Ndryshimin
848 Raymond Shih Ray Ku, “The Creative Destruction of Copyright”, 2001 (ssrn.com).