Universiteti I tiranës fakulteti I drejtësisë departamenti I së drejtës civile
Yüklə 3,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
36 autorin sesa te pasojat në rrafshin ekonomik dhe në marrëdhenien financiare midis autorit dhe veprës së tij. Zhvillimi i legjislacionit në fushën e pronësisë intelektuale do të ndjekë pothuajse me besnikëri dhe tkurrjen ekonomike dhe juridike që pësoi Shqipëria me kalimin e kohës. Po të vendosim një vijë ndarëse brenda periudhës së komunizmit, do të shikojmë se para hyrjes në fuqi të Kuështetutës së Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë ma datë 28.12.1976, legjislacioni shqiptar ishte më në përputhje me parimet e përgjithshme që rregullonin pronësinë intelektuale dhe në mënyrë të veçantë të drejtën e autorit, ashtu siç ishte më në përputhje dhe zbatimi i tyre. Së pari kemi Dekret-ligjin nr. 538 datë 14.9.1947 101 si dhe Rregulloren përkatëse të vitit 1951 për shumën e shpërblimit të auktorëve për vepra letrare, artistike dhe shkencore 102 . Të dy këto akte normative tregojnë për një përpjekje për të miratuar një legjislacion modern në këtë fushë. Në mënyrë të veçantë, Rregullorja dallon për nga parashikimi tepër rigoroz i shpërblimit të autorëve për përdorimin e veprave të tyre dhe në proporcion me të ardhurat që do të krijoheshin nga publikimi i veprës. Natyrisht, në një sistem të centralizuar shtetëror, fitimet kryesore shkonin për ndërmarrjet në të cilat punonin ose ishin të lidhur autorët. Megjithatë, ata përfiton shpërblim personalisht për përdorimin e veprave të tyre. Me dekretin nr. 3077, datë 22.3.1960 të Presdiumit të Kuvendit Popullor “Për të drejtën e auktorit”, Shqipëria e periudhës komuniste u pajis me një ligj që sanksiononte parimet e të drejtës së autorit që kemi sot. Kështu, i njihej statusi autorit në raport me krijimin, mbrojtjen dhe shumëfishimin e veprës së tij. Në këtë Dekret, jepet gjithashtu një përkufizim tejet i gjerë dhe fatmirësisht aspak shterues i të veprës artistike dhe, ç’është më e rëndësishmja, vepra nuk ka asnjë mision, gjë që në pamje te parë largon çdo hije censure mbi të nga pikëpamja ligjore 103 . Me hyrjen në fuqi të Kushtëtutës së RPSSH, siç do e shikojmë më poshtë, kjo pikë do të njohë një regres të dukshëm. Dekreti 3077 i njihte autorit të drejta të pakontestueshme mbi veprën si pasurore ashtu dhe jopasurore. Për sa i përket kategorisë së parë, kjo është edhe më e vërtetë nëse shikojmë se në bazë të Dekretit 3077, është nxjerrë Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 155, datë 22.3.1960 “Për aprovimin e rregullore për shpërblimin e auktorëve të veprave letrare, artistike dhe shkencore” 104 . Nëpërmjet disa detajeve të imëta që ende nuk njihen në dispozitat tona ligjore dhe nënligjore të pas vitit 1990, jepet çdo e dhënë për shpërblimin e autorëvë në bazë të llojit të veprave dhe kopjeve të tyre që do të botoheshin. Për të plotësuar tërësisht kornizën normative në fushën e shpërblimit të personave që jetësonin veprat (interpretuesit, aktorët etj) në vitin 1966 u miratua Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 67 datë 21.1.1966 “Mbi tarifat e shpërblimeve të interpretuesve, 101 Fletore Zyrtare viti 1947 (Arkiva e Shtetit Shqiptar). 102 Fletore Zyrtare 21/1951 (Arkiva e Shteit Shqiptar). 103 Nenet 2 dhe 3 të Dekretit 3077. Po citojmë vetëm fjalinë e parë të nenit 2 të Dekretit 3077: “Objekt te se drejtes se auktorit, jane te gjitha veprat e krijimtarise intelektuale ne fushen letrare, artistike dhe shkencore, menyra dhe forma e paraqitjes se tyre dhe pavaresisht nga destinimi i tyre.“ (Dekreti 3077 mund të gjendet në faqen e Qendrës së Botimeve Zyrtare www.qbz.gov.al). 104 www.qbz.gov.al. 37 këngëtarëve, auktorëve etj” 105 . Për sa i përket të drejtave pasurore, Dekreti 3077 është, pa dashur të jemi provokativë, më i qartë se legjislacioni sot, në përcaktimin e të autorësisë mbi veprën, respektimit të integritetit të veprës, divulgimit dhe shpërndarjes së saj, si dhe të drejtën për të marrë shpërblim prej qarkullimit të saj 106 . Me hyrjen në fuqi të Kushtetutës së RPSSH, u rishikua dhe kuadri ligjor edhe në fushën e të drejtës së autorit. Kodi Civil i Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, i vitit 1981 (“Kodi Civil i RPSSH”) reflekton më së miri mënjanimin e autorit, personazhi qendror në të drejtës së autorit, dhe fokusimin më të madh mbi veprën artistike, e cila tashmë, në kundërshtimin me parimin e neutralitetit të veprës artistike, ka një funksion, “t’i shërbejë ndërtimit të socializmit dhe edukimit komunist të masave, cilado qoftë mënyra e formës, e paraqitjes dhe destinimi i tyre” 107 . Në parim, vepra mund të shprehet në çfarëdolloj forme të mundshme, edhe ky është një parim që e gjejmë në legjislacionet moderne të të drejtës së autorit dhe përbën një nga parimet themelore të saj. Megjithatë, është e pamundur që të mendohet dhe faktet e vërtetuan se një vepër mund, që në të njëjtën kohë të mveshë një formë çfarëdo dhe njëkohësisht t’i shërbejë ndërtimit të socializmit dhe edukimit komunist të masave. Ndoshta një interpretim më i zgjeruar i këtij qëllimi do e kishtë mundësuar sheshimin e kësaj dikotomie, por faktet treguan se pikërisht një qëllim i tillë legjitimonte dhe censurën në format e shprehjes artistike. Disa dispozita të KC të RPSSH në lidhje me të drejtën e autorit janë shprehin qartësisht koncepte të sakta, si për shembull çasti kur një vepër quhet e krijuar, që është çasti kur vepra është shprehur me gojë ose ka marrë formën e dorëshkrimit, duke mos ja nënshktruar asnjë organi shtetëror për ndonjë regjistrim të mundshëm 108 . Gjë që do të asimilohej me një formë të pastër censure. Gjithashtu, për sa i përket veprave me disa autorë, ose ndryshe bashkautorësie, Kodi Civil i RPSSH bën një asimilim më të qartë se ligji aktual për të drejtën e autorit me teorinë e bashkëpronësisë, prej së cilës është frymëzuar dhe rregullimi i pozitës juridike të veprave në bashkautorësi 109 . Edhe për sa i përket botimit ose ekzekutimit të veprës në publik, ribotimit ekspozimit ose përdorimit në ndonjë mënyrë tjetër i veprës, Kodi Civil i RPSSH nuk i lejon pa pëlqimin e autorit 110 . Megjithatë, më tej Kodi Civil bën një interpretim shumë të ngushtë të shkeljes së të drejtës së autorit, duke mos e quajtur shkelje për shembull përshtatjen, përpunimin apo orkestrimin muzikor, ose kthimin e një pikture në skulpturë, me kusht që të ketë marrë pëlqimin e autorit 111 . Një dispozitë e tillë nënkupton se vepra “shpronësohej” në dobi të edukimit komunist të popullit dhe kësisoj nuk 105 Po aty. 106 Neni 14 i Dekretit 3077 (www.qbz.gov.al). 107 Neni 315 i Kodit Civil të RPSSH. 108 Neni 316 i Kodit Civil të RPSSH. 109 Neni 317 i Kodit Civil të RPSSH. 110Neni 324 i Kodit Civil të RPSSH. 111 Neni 326 a) i Kodit Civil të RPSSH. Yüklə 3,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|