xiii
PARATHËNIE
Autori i një vepre nuk ka asnjë mision të shpallur. Megjithatë, ai nëpërmjet procesit të
tij krijues ka një bërë zgjedhje që ndoshta nuk e ka ditur ose nuk e ka kërkuar: ai ka vendosur
“t’i shpërfaqë botën njeriut” (J.P. Sartre). Nëpërmjet krijimit të tij, ai trajton, përpunon,
rikrijon ato koncepte, fenomene, marrëdhënie që i sheh rreth e rrotull, për të na i ofruar
sërish sipas botës së tij të brendshme. Është një proces që nuk njeh fund dhe që nuk njeh
teknologji: njeriu ka nevojë për veprat, sepse nëpërmjet tyre ai interpreton botën, sipas
konceptit të tij. Autori krijon një botë me ligjet e saj të veçanta dhe origjinale, një botë të
pavarur, njëkohësisht koherente dhe unitare
1
.
Çdo etapë e historisë ka njohur krijimin e saj universal. “Para Gutenbergut,
arkitektura përfaqësonte krijimin universal” (V. Hugo). Me këtë shprehje, autori i shquar ka
dashur të tregojë revolucionin e shtypshkrimit, rolin e madh që do të luajë libri i shtypur në
ndërgjegjen njerëzore. Mund ta vijojmë mendimin e tij duke theksuar se sot, jetojmë në një
kohë kur revolucioni i shtypshkrimit (i pasuar nga ai i frekuencave), i ka lënë vend
revolucionit të digjitalizimit, ku çdo krijim i mendjes së njeriut, që synon shqisat e dëgjimit
dhe të shikimit, mund të formatohet (kompresohet), të futet në një kuti (kompjuter) dhe të
dërgohet brenda sekondit në një skaj tjetër të globit (komunikimi i informacionit). Nevoja për
informacion, për dije dhe për ta ndarë me njëri-tjetrin këtë informacion, qendron në thelb të
vullnetit të madh të njerëzimit për të revolucionizuar edhe njëherë mjetet e komunikimit të
informacionit. Sot gabimisht vihet emri “shoqëri e informacionit” për të treguar se jemi në
një shoqëri ku parësor është informacioni. Në thelb, pë njeriun gjithmonë parësor ka qenë
informacioni. Njohuria përftohej nëpërmjet ndryshimit të mjedisit ku njeriu jetonte. Dhe këtë
njohuri ai gjithmonë ka dashur ta komunikojë, me hir a pahir. Sot, mund të flitet më shumë
për një shoqëri e teknologjisë së informacionit, sepse nuk jemi më në kushtet kur informacioni
përdorej si tillë, por në kushtet kur informacioni modifikohet, komunikohet në të njëjtën kohë
në të gjithë rruzullin, perfeksionohet. Në këtë kuadër, as vepra artistike nuk mbetet e paprekur
nga ky revolucion.
1 Louis Marin, L’œuvre d’art et les sciences sociales, Encyclopaedia Universalis, Paris, 1990, f. 951.
xiv
Vepra artistike në mjedisin digjital po njeh ndryshime të mëdha. Jo shumë në aspektin
thelbësor, se sa në atë të shpërndarjes dhe të marrëdhënies mes autorit, prodhuesit dhe
përdoruesit. Sigurisht, ky ndryshim do të ketë reflektim edhe në marrëdhënien juridike mes
këtyre tre aktorëve. Ky punim synon të trajtojë këto marrëdhënie dhe ndryshimet e mundshme
që mund të vijnë prej influencës së teknologjisë së informacionit mbi vepër.
xv
HYRJE
Ky disteracion doktorature synon të tregojë evoluimin e pashmangshëm të konceptit të
të drejtës së autorit si pasojë e lindjes, zhvillimit dhe universalitetit të shkëmbimeve me
karakter elektronik, ku digjitalizimi i mjeteve të shkëmbimit, si dhe digjitalizimi i vetë objektit
të të drejtës së autorit, veprës, përfaqëson stadin e zhvillimit më të lartë të teknologjisë deri
më tani.
Është e qartë se digjitalizimi nuk përfshin vetëm qarkullimin e veprave në internet.
Ashtu siç është e padiskutueshme se një pjesë të konsiderueshme të studimit e përbën sqarimi
i marrëdhënieve që lindin pikërisht në internet ndërmjet autorit dhe të drejtave të tij me
aktorët dhe të drejtat e tyre që gravitojnë rreth këtij sistemi të ngritur posaçërisht për autorin.
Vepra, objekti i të drejtës së autorit, është produkti që sot zë një vend shumë të
rëndësishëm në galaksinë e pafundme të shkëmbimeve tregtare. Sipas studimeve të kryera në
2015, tregu botëror i muzikës ka njohur fitime për atë vit të barabarta me 14.9 miliardë euro,
pavarësisht formës së përhapjes së veprës: nëpërmjet shitjes së CD-ve, shkarkimeve ose
dëgjimeve nëpërmjet metodës streaming
2
. Sipas Konfederatës Ndërkombëtare të Shoqërive të
Autorëve dhe Kompozitorëve (CISAC), e cila ka në gjirin e saj mbi 231 agjenci kolektive të
mbrojtjes së të drejtës së autorit nga e gjithë bota, vetëm për vitin 2014 fitimet që ka
gjeneruar qarkullimi i veprës në mjedisin digjital në botë kanë kapur shifrën prej 7 miliardë e
584 milionë Euro. Ndërsa perspektiva për vitin 2015 i afrohen shumës prej rreth 9 miliardë
Euro. Vitet e fundit është vënë re se tregu i veprave artistke, muzika dhe filma, njeh një kalim
konstant nga një treg klasik i shitjes së CD-ve dhe DVD-ve, në një treg të përshtatur për
mjedisin digjital. Nga viti në vit, vihet re se kurba e të ardhurave është gjithmonë në rritje.
Brenda mjedisit digjital, shikohet gjithashtu se ka një ndryshim në mënyrën sesi përdoruesit e
përftojnë veprën. Kështu, nëse para disa vitesh shkarkimi përfaqësonte mënyrën më të mirë të
përftimit të veprës, vihet re se sot tregu orieontohet drejt një përftimi të veprës pa shkarkim,
pra konsumatori vizionon filmin ose dëgjon muzikën në internet (streaming), pa përftuar një
kopje të saj në kompjuterin e tij. Kështu, për vitin 2014, 32% e tregut muzikor në mjedisin
digjital funksionon nëpërmjet streaming-ut, që përdoret nga të paktën 40 milionë abonentë
3
.
Megjithatë edhe sot shkarkimi mbetet mënyra më e përdorur e pëftimit të veprës, me rreth
52% të tregut botëror në mjedisin digjital
4
. Të njëjtat proporcione vihen re dhe në ofertat e
2 http://www.ifpi.org/downloads/Digital-Music-Report-2015.pdf
3 Po aty.
4 Po aty.
Dostları ilə paylaş: |