Universiteti I tiranës fakulteti I drejtësisë departamenti I së drejtës civile
Yüklə 3,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
132 gjyqësore që kanë sanksionuar për herë të parë të drejtën morale, Gjermania ka dhënë impulsin e saj nëpërmjet filozofëve të saj. Mund të citojmë kështu rastin e Luterit, të cilit botuesi i tij i vodhi dorëshkrimin fetar 426 dhe që për pasojë do të jetë objekt i shigjetimeve të forta të autorit në botimin e tij të radhës. Kjo tregon mjaft qartë një ndërgjegjësimin nga ana e autorëve për një të drejtë mjaft personale që atyre u përkiste. E drejta e autorit mbi veprën e tij ka qenë rezultati i dhënieve të privilegjeve nga mbreti, ku rasti më domethënës ka qenë ai i mbretit Fransua i Parë. Privilegji në favor të poetit Ronsard “princit të poetëve dhe poetit të princave” 427 , kishte si hyrje këtë fjali: “Nuk mund të ketë shtypshkrim më të besueshëm dhe më korrekt, pa mbikqyrjen e autorëve të veprave”. Por duke ndjekur të njëjtin drejtim me të drejën angleze, ku shquhet në mënyrë të veçantë Statute of Anne e datës 10 prill 1710, ligj i cili jepte në fakt përparësinë e botuesve mbi autorët, botuesit në Francë do të njohin dhe ata një përparësi mbi autorët. Por një konflikt vëllavrasës mes botuesve, do të risjellë në vëmendje të doktrinës së kohës të drejtën që kanë autorët mbi krijimet e tyre 428 . Për të mos lejuar botuesit e provincës që të riprodhonin librat pa autorizim, botuesit parizienë do të kenë si kalin e tyre të betejës idenë a pronës së autorit mbi vepër. Sipas doktrinës pro autorit, ky i fundit jo vetëm është pronar i dorëshkrimit por edhe “pronar i tekstit që gjendet në dorëshkrim”. Por që kjo e drejtë të jetë e përdorshme, i duhet dhënë mundësia autorit që ta disponojë atë. Dhe nëse e disponojnë, botuesit investohen me një të drejtë të ligjshme dhe të përjetshme. Nëse nuk do të kishte lindur një doktrinë e re edhe me mbrojtëse ndaj interesavetë autorit, sistemi francez do të ishte tërësisht i përafruar me sistemin e kopirajtit dhe nuk do të kishte një të drejtë origjinale të të drejtës së autorit që njohim edhe sot. Të pranohej fakti se botuesit do të kishin pronësi legjitime dhe të përjetshme mbi veprën pasi kjo të cedohej nga autori, do të thotë të pranohej se vepra nuk ka asnjë veçanti në raport me sendet e tjera dhe se cedimi i saj kryhet në të njëjtën mënyrë dhe i bindet të njëjtës logjikë si sendet e tjera. Një përfundim të tillë e refuzuan shumë autorë dhe filozofë të lidhur pas idesë se e drejta e autorit mbi vepër identifikohet me “thelbin vetë të të qenit njeri” 429 (Didro). Këto janë shenja që tregojnë se vepra do të konsiderohet si zgjatim i personalitetit të autorit dhe kështu do të vishet me elementë të të drejtës së personalitetit. Sinteza e këtij diskutimi përmblidhej te ideja që gjeti zbatim në fund të Regjimit monarkist në Francë sipas të cilës privilegji i shfrytëzimit të veprës nga botuesit nuk duhet të tejkalonte jetën e autorit. 426 "Shpjegimi i ungjillit që nga Lindja deri në Pashkë". 427 Pierre Ronsard, 1524-1585, krijues madhor i Rilindjes në Francë. 428 Michel Vivant, Jean-Michel Bruguière, Droit d’auteur, Botimi i parë, 2009, Dalloz. 429 Denis Diderot. 133 Pra, për sa i përket të drejtave pasurore, u arrit një rezultat i kënaqshëm për autorët, nëpërmjet të cilit, ata kufizonin pushtetin e botuesve në kohë. Në këtë drejtim, autori i njohur francez Bomarshé, ka qenë nxitësi i parë i ligjit të parë të shkruar pas Revolucionit të datave 13 dhe 19 janar 1791 që u njihte autorëve të veprave dramatike një monopol shfrytëzimi të veprave të tyre. Është me shumë vlerë që të citohet një pjesë e shkurtër e preambulës së ligjit, e cila përmban një formulë e skalitur fort në memorjen e çdo juristi të formuar në Francë, sipas të cilës: “më e shenjta, më legjitimja, më paatakueshmja dhe me përsonalja e të gjitha pronësive, është vepra, fryt i mendimit të shkrimtarit”. Dy vite më vonë monopoli do të përfshinte dhe “të drejtat e pronësisë së autorëve të të të gjitha shkrimeve” sipas dekretligjeve të datave 19 dhe 24 korrik 1793. Dhe kështu filloi me hapa të sigurt e drejta e autorit sipas stilit francez, edhe pse ende e paformuar, por një e drejtë që ndriçon ende sot. Por ende jemi të paplotë dhe madje dhe jashtë teme nëse nuk prekim anën më origjinale të kësaj të drejte, e formuar duke marrë si bazë ligjet që përmendëm më lart dhe jurisprudencën e shek XIX, të drejtën morale ose jopasurore të autorit. Është një e drejtë që nuk ka asnjë bazë ligjore në themel të strukturës së vet 430 dhe që kësisoj është krijuar tërësisht nga jurisprudenca. Po do jetë pikërisht kjo e drejtë që përbën dhe thelbin e të drejtës së autorit. Vendimi i parë mban datën 1814, i cili detyron botuesit që të respektojnë autorësinë dhe integritetin e veprës. Vendimet tregojnë daljen në skenë të një të drejte subjektive që mbron në fakt personalitetin e autorit nëpërmjet veprës, pasi krijuesi i veprës identifikohet me krijimin e tij 431 . Jurisprudenca franceze është e para që kuptoi mesazhin filozofik të disa filozofëve të shquar, në linjë të parë Kanti. Citimi i emrit të Kantit nuk bën gjë tjetër veçse vë në dukje se e drejta morale është një krijim kryesisht filozofik. Ndërkohë, merita e të drejtës franceze në ndërtimin e drejtës së autorit me komponentin e tij jopasuror është e padiskutueshme. Kanti është filozof gjerman por shkrimet e tij janë të shenjuara së tepërmi nga zhvillimet politike në Francë. Për hir të anekdotës, Kanti nuk është larguar asnjëherë prej vendlindjes së tij, por ka qenë shumë i vëmendshëm ndaj zhvillimeve në botë. Gojëdhënat thonë se Kanti e ndryshoi axhendën e tij ditore të punës vetëm dy herë: herën e parë në 1762 për të blerë Kontratën Sociale të Zhan- Zhak Rusosë dhe herën e dytë, në vitin 1789 për të blerë gazetën që publikonte lajmin e shpërthimit të Revolucionit francez 432 . Por kur ka lindur interesi dhe detyrimi për të parashikuar një të drejtë morale në favor të autorit? Një interes i tillë ka lindur falë refleksioneve të filozofëve dhe të doktrinës juridike. Të gjithë arritën në përfundimin se për 430 Pierre-Yves Gautier, Pronësia Intelektuale. 431 Haddadin Suhail (Thèse), Fakulteti i Drejtësisë dhe Shkencave Sociale, Poitiers. 432 Amand Saintes, Historia e jetës dhe e filozofisë së Kantit http://books.google.fr/books?id=0e- GWEKh0e0C&printsec=titlepage&cad=0#v=onepage&q&f=false Yüklə 3,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|