Uot- 338. 24; 338. 242 Azərbaycanda qeyri-neft sektoru sahəLƏRİNİN İNKİŞafinin
Yüklə 264,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ключевые слова
- Ədəbiyyat siyahısı
- X Ü L A S Ə AZƏRBAYCANDA QEYRİ-NEFT SEKTORU SAHƏLƏRİNİN İNKİŞAFININ MODELLƏŞDİRİLMƏSİNDƏ STRATEJİ ASPEKTLƏR
- Р Е З Ю М Е СТРАТЕГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ МОДЕЛИРОВАНИЯ РАЗВИТИЯ СФЕРЫ НЕНЕФТЯНЫХ СЕКТОРОВ В АЗЕРБАЙДЖАНЕ
- S U M M A R Y STRATEGIC ASPECTS OF MODELING DEVELOPMENT OF SPHERE THE NON OIL SECTOR IN AZERBAIJAN
| Bazar iqtisadiyyatının inkişaf istiqamətləri Audit№ 1,2017 Kazımova Ə.X. i.ü.f.d. Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti UOT- 338.24; 338.242 AZƏRBAYCANDA QEYRİ-NEFT SEKTORU SAHƏLƏRİNİN İNKİŞAFININ MODELLƏŞDIRILMƏSINDƏ STRATEJİ ASPEKTLƏR Açar sözlər: Azərbaycan, milli iqtisadiyyat, qeyri-neft sektoru sahələri, iqtisadiyyatın modelləşdirilməsi, qlobal iqtisadi çağınşlar. Ключевые слова: Азербайджан, национальная экономика, сферы ненефтяного сектора, моделирование экономики, глобальные экономические вызовы. Кеу words: Azerbaijan, the national economy, the sphere of the non-oil sector, the modeling of the economy, the global economic process. Qlobal iqtisadi təhlükələrin artdığı və tamamilə mürəkkəb xarakter daşıyan dünya iqtisadi proseslərinin transformasiyalanmn dərinləşdiyi bir şəraitdə milli iqtisadiyyatın davamlı inkişafı və dinamik artımı müəyyən problemlərlə üzləşir. İlk növbədə əlavə dəyər yarada bilməyən iqtisadiyyat sahələrinin üstün olduğu, dominantlıq təşkil etdiyi milli iqtisadiyyat modelləri dünya bazarlarında konyunkturanın qeyri-sabitliyi dövründə kifayət qədər immunitetə malik olmurlar və milli iqtisadiyyatın inkişafında çətinliklər yaranır. Son illərdə dünya iqtisadi proseslərinin artım tempinin zəiflədiyi və dünya maliyyə böhranının neqativ təsiri nəticəsində maliyyə kredit sisteminin dayanıqlılığının pisləşməsindən xammal- yönümlü və xammal ixracından asılı olan ölkələrin iqtisadi inkişaf sistemlərində və modellərində əsaslı dəyişikliklərin edilməsinə və yeni mexanizmlərin hazırlanmasına ciddi ehtiyac yaranmışdır. Azərbaycan iqtisadiyyatı son 10-15 ildə dinamik inkişaf tempi nümayiş eməsinə baxmayaraq, 2013-2015-ci illərdə milli iqtisadiyyatın artım tempində azalmalar baş vermişdir və bu baxımdan, ölkə iqtisadiyyatının məhsuldar fəaliyyət sahələrinin inkişafının modelləşdirilməsi, bunlarla bağlı strateji hədəflərin reallaşdırılması proseslərinin sürətləndiril məsi vacib məsələlər kimi həllini gözləyir. Ölkəmizdə strateji yol xəritələrinin gerçəkləşdirilməsi istiqamətində geniş miqyaslı tədbirlərin həyata keçirilməsinə başlanılmışdır. 06 dekabr 2016-cı il tarixli “Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorlan üzrə strateji yol xəritələrinin təsdiq edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin Fərmanında qeyd edilir ki, əsası Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş, uzunmüddətli dövr üçün düşünülmüş iqtisadi siyasət ölkədə makroiqtisadi sabitlik və dinamik iqtisadi inkişaf üçün əsaslı zəmin yaratmışdır. Nəticədə geniş sahibkarlar təbəqəsi fonnalaşmış, ölkənin sosial- iqtisadi inkişafında özəl sektorun rolu daha da artmış və ümumdünya iqtisadi sisteminə inteqrasiya sahəsində mühüm nailiyyətlər əldə olunmuşdur[l]. Buna görə də yaranmış şərait dən tam mənada faydalanmaq, tarixi şansları dəyərləndirməklə milli iqtisadiyyatın artım potensialından daha səmərəli istifadənin təmin edilməsi üçün strateji tədbirlərin həyata keçirilməsi prosesləri intensivləşdirilməlidir. Belə ki, strateji yol xəritələri heç də sadə bir sənəd deyildir, bu sənədlərdə ölkə iqtisadiyyatının mühüm fəaliyyət sahələri, əsasən qeyri- neft sektoru sahələri üzrə inkişafın prioritet istiqamətləri müəyyənləşdirilmiş, tətbiq edilməsi məqbul hesab olunan iqtisadi inkişaf təmayülləri və təcrübəsindən istifadə olunması məqsədəuyğun hesab edilən dünya iqtisadi inkişaf modellərinin mühüm aspektləri xarakterizə olurımuş, təhlillər aparılmış, müqayisələr edilmiş, əsaslandırılmalar aparılmaqla prioritet 84
Bazar iqtisadiyyalmm inkişaf istiqamətləri Audit № 1,2017 fəaliyyət sahələri üzrə strateji hədəflər göstərilmişdir. Strateji yol xəritəsinin yazılmasında 400 nəfərə qədər xarici və yerli ekspert birbaşa iştirak edib. Bununla yanaşı, sənədin yazılması üçün 4 min nəfərlə 150-yə qədər görüş keçirilib. Yerli və xarici akademik dairələr, təhsil müəssisələri, özəl sektor və vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələri tərəfindən 1000-dən çox yazılı təklif verilib. Strateji yol xəritəsinin hazırlanmasında Nobel mükafatçılarından başla mış, Azərbaycanın sadə vətəndaşlanna qədər ən müxtəlif insanlarla müzakirələr aparılıb... Apanlan inklüziv müzakirələr Strateji yol xəritəsinin həqiqətən də mükəmməl bir sənəd olmasını təmin edib[2]. Bu baxımdan, milli iqtisadiyyatın müxtəlif sahələri üzrə strateji hədəflərin reallaşdıniması üçün əlverişli şərait və işgüzar, məhsuldar mühitin formalaşdırıl dığım qeyd etmək mümkündür. Yaxın perspektivdə, xüsusilə qeyri-neft sektoru sahələrinin inkişafının modelləşdirilməsində əsaslı irəliləyişlərin əldə ediləcəyinə inam böyükdür, amma bunun üçün milli iqtisadiyyatın kompleks və sistemli inkişafı, həm də davamlı iqtisadi inki şafı təmin edilməlidir. Nobel mükafatı laureatı Paul Kruqmanm fikrincə, milli iqtisadiyyatın davamlı inkişafının təmin edilməsi məqsədilə təbii və iqtisadi resurslardan istifadənin maksi mum effektivliyi, bunlarla bərabər milli iqtisadiyyatın strukturunun diversifıkasiyalaşdırıl- ması, milli iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin fəaliyyətinin yüksək texnologiyalar əsasında təkmilləşdirilməsi bütövlükdə iqtisadi inkişafın sürətlənməsinə səbəb ola bilər [3,s.9]. Digər tərəfdən, ölkənin iqtisadi inkişaf potensialının daha səmərəli istifadə edilməsi, resurs potensialı yüksək olan iqtisadiyyat sahələrinin inkişafının sürətləndirilməsi, milli iqtisadi sistemin praktiki mexanizmlərinin yenilənməsi son nəticədə milli iqtisadi inkişaf modelinə müsbət təsir göstərəcək və ölkə iqtisadiyyatının manevrlik qabiliyyətini artıracaqdır. Buna görə də, iqtisadiyyatın inkişafına, dinamikliyinə, ixrac potensialının yüksəlməsinə imkan verən üstün inkişaf amilləri nəzərə alınmalı, vergilərin optimallaşdırılması tədbirləri həyata keçirilməli, milli iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin inkişafı üçün sabit maliyyə mənbələrinin formalaşdırılması təmin olunmalı və milli iqtisadiyyatın davamlı inkişafına adekvat milli iqtisadi siyasət və onun praktiki mexanizmləri hazırlanaraq həyata keçirilməlidir[4]. Bunlarla bərabər, milli iqtisadiyyatın inkişafının sürətləndirilməsi və yeni mexanizmlərin tətbiqinin reallaşdırılmasına tələb olunan maliyyə vəsaitləri balanslaşdırılmış formada baxılmalı, milli iqtisadiyyatın əlavə dəyər yarada bilən və ixrac potensialı yüksək olan iqtisadiyyat sahələrinin inkişafına üstünlük verilməlidir[5]. Azərbaycanın milli iqtisadi inkişaf modelinin xüsusiy yətlərini nəzərə alsaq, bu yuxarıda qeyd edilənlərə rəğmən belə bir fikrə gəlmək olar ki, son illərdə qlobal iqtisadi proseslərin təsirindən ölkəmizin milli iqtisadiyyatının strukturunda üzə çıxmış zəif istiqamətlər ciddi təhlil olunmalı, öyrənilməli, araşdırılmalı, hər bir problem üzrə müasir iqtisadi çağırışlar və tələblər nəzərə alınmaqla iqtisadi inkişaf mexanizmləri hazırlan malı, fəaliyyət alətləri yeniləqməli, bu sahələrə yerli maliyyə resursları ilə bərabər, xarici kapitalın cəlb edilməsinə, həmçinin xarici investorların bu sahələrə gəlməyinin stimullaşdırıl- masına ciddi zərurət qalmaqdadır [6;7;8]. S.Cefri bildirir ki, milli iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin investisiya cəlbediciliyinin təmin edilməsi üçün dəstək mexanizmləri obyektiv reallıqlara söykənməlidir. Bu sırada bir sıra mühüm tədbirlərin görülməsinə, o cümlədən döv lətin özəl sektora investisiyalarının artırılmasına, biznes-kapital mühitinin fəallaşdırılmasına və s. tədbirlərin görülməsinə ehtiyac vardır[9]. Eyni zamanda milli iqtisadiyyatın ixracyönüm- lü iqtisadiyyat sahələrinin inkişafının intensivləşdirilməsi üçün, qarşılıqlı fəaliyyət elementlə rinin baxılması və dəyərləndirilməsi vacib amillərdəndir. Bu qəbildən olan mexanizmlərlə - sahə və beynəlxalq mühit arasındakı tarazlıq mexanizmi, sahə və milli iqtisadiyyat, sahə və fəaliyyət mühiti arasındakı tarazlıq mexanizmləri, rəqabət qanununun hərəkət və iqtisadi tsikllər mexanizmləri, multiplikativ mexanizm, kapitalın gəlirə çevrilməsi və gəlirin kapitala çevrilməsi mexanizmi və dövlət tənzimlənməsi mexanizmlərinin təsiri və xüsusiyyətləri daxil- 85
Bazar iqtisadiyyatının inkişaf istiqamətləri Audit № 1,2017 dirlər[10]. Bu məsələlər əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi sistemli yanaşma və ardıcıl sürətdə məqsədli tədbirlərin reallaşdmlmasmı tələb edir. Belə ki, davamlı iqtisadi inkişaf prosesləri nin təşkili, maliyyələşdirilməsi, bunlarla bağlı səmərəli fəaliyyət istiqamətlərinin müəyyənləş dirilməsi, həmçinin dövlət tənzimlənməsi mürəkkəb proseslərdir və bunlarla əlaqədar olaraq strateji aspektlərin ciddi nəzərə alınması vacib şərtlərdəndir. Bundan əlavə, ölkənin ayn-ayn regionlan arasında iqtisadi disporsiya fərqi davamlı iqtisadi inkişaf proseslərində özünü ciddi şəkildə büruzə verir. Digər tərəfdən, analoji vəziyyət investisiya fəallığı üçün də xarakterik- dir[ll]. Qeyd olunan problemlər həll edilmədən milli iqtisadiyyatın davamlı inkişafına nail olmaq xeyli çətinləşər, ayn-ayn iqtisadiyyat sahələrinin inkişafımn səmərəli modelləşdiril məsi tədbirləri isə effekt verməz və s. Eyni zamanda, milli iqtisadiyyat sahələrinin inkişafının səmərəli modelləşdirilməsi üçün, milli iqtisadiyyatıq inkişafında ölkənin resurs potensialın dan, əsas təbii ehtiyatlarından, maddi sərvətlərdən, ümumi şəkildə iqtisadi resurslardan səmə rəli istifadə uzun müddətə proqnozlaşdınlmalı və praktiki tətbiq alətləri hazırlanmalı, həyata keçirilməlidir [12]. Xüsusilə, müasir dövrdə dünya bazarlanndakı qeyri-sabitlik, maliyyə resurslarına çıxışın zəifləməsi, iri kapitalın hərəkətinin çətinləşməsi, ölkələrarası iqtisadi əlaqələrdə vəziyyətin mürəkkəbləşməsi, xarici ticarətin təşkilinin modern mexanizmlərinin yaradılmasına ehtiyacın yaranması, innovatik məhsullann istehsalının genişləndirilməsinin obyektiv tələb kimi qalması, yeni yanaşmalar, yeni mexanizmlər, xüsusilə milli iqtisadiyyatın inkişafına effektiv metodoloji yanaşmalann müəyyənləşdirilməsinə zərurəti ortaya çıxarmış dır. Bu halda, milli iqtisadiyyatın inkişafına təsir edən əsas amillərin müəyyənləşdrilməsinə metodoloji yanaşma zamanı bunlara, yəni iqtisadi artım və iqtisadi inkişaf anlayışlarının müqayisəli təhlilinə və bir-birinə təsirinə, iqtisadi artımın kəmiyyət və keyfiyyətinin müəy yənləşdirilməsinə, iqtisadi artımın dö'/lətin sosial-iqtisadi siyasətinin tərkib hissəsi kimi olmasına ciddi fikir verilməsi məqsədəuyğun hesab olunur [13]. Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafında bu kimi problemlərin və tendensiyaların təsirini araşdıran A.Hacıyev bildirir ki, müasir dövrün əsas vəzifələri iqtisadiyyatın diversifikasiyalaşdırılmasmm sürətləndirilməsi, gələcək illərdə qeyri-neft sektoru sahələrinin neft gəlirlərindən asılı olmayaraq yüksək inkişaf tempinin təmin edilməsi, rəqabətqabiliyyətliliyinin artmlması və ixrac imkanlanmn genişlən dirilməsindən ibarətdir[14]. Qeyd edək ki, son dövrlərdə əksər dünya ölkələrində milli iqtisadiyyatın inkişaf model lərinin təkmilləşdirilməsi və yenilənməsi prosesləri sürətlənməkdədir. Bundan əlavə, regional iqtisadi birliklərin, dünya ölkələrinin ticarət və kooperasiya əlaqələrinin genişləndirilməsində əhəmiyyətli rol oynayan ticarət sazişlərinin yenidən baxılması, təkmilləşdirilməsi, daha səmərəli və qlobal təhlükələrdən qoruna biləcək iqtisadi mexanizmlərin, iqtisadi sistemin təşkilinə səylər göstərilməkdədir. Bu proseslər təbiidir, ağır dünya maliyyə böhranı, dünyada baş verən qlobal dəyişikliklər, Avropa Birliyi ölkələri ilə Böyük Britaniya və ABŞ arasındakı ənənəvi azad ticarət siyasətindəki deformasiyalar. Böyük Britaniyanın Avropa Birliyindən çıxması prosesinin sürətlənməsi, ABŞ-m digər dünya ölkələrinə qarşı iqtisadi siyasətindəki tendensiyalar, iri kredit və maliyyə resurslanna çıxışın məhdudlaşması fonunda hər bir ölkənin, 0 cümlədən Azərbaycanın iqtisadi siyasətində təkmilləşdirilmələrin aparılması, yeni mexanizmlərin hazırlanması problemləri yaranmışdır. Bunlarla əlaqədar olaraq, bir sıra ümu- miləşdirmələr diqqət çəkir və bunlara müvafiq tədbirlərin kompleks həyata keçirilməsi təklif olunur:
- Milli iqtisadi>'yatın inkişafının müasir çağırışlar və qlobal iqtisadi dəyişikliklər fonunda yeni mexanizmlər və alətlər hesabına modelləşdirilməsi obyektiv reallıqdan irəli gəlir; - .Milli iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin, xüsusilə qeyri-neft sektoru sahələrinin strateji 86 Bazar iqtisadiyyatının inkişaf istiqamətləri Audit № 1,2017 yol xəritələrində nəzərdə tutulan strateji hədəfləri əsas götürülməklə, davamlı və sürətli inkişafının təmin edilməsi üçün kompleks tədbirlərin görülməsi reallaşdmlmalı və bunlarla bağlı bütün strateji aspektlər ciddi dəyərləndirilməlidir; - Azərbaycanda qeyri-neft sektoru sahələrinin inkişafının səmərəli modelləşdirilməsi, onlann rəqabətqabiliyətliliyinin, ixrac potensialının artıniması üçün bu sahələrin davamlı və etibarlı maliyyələşdirilməsi təmin olunmalı, xarici investisiyalann cəlbinin sürətləndirilməsi məqsədilə əlavə tədbirlər görülməli, stimullaşdmcı mexanizmlər tətbiq olunmalı, dünya bazarlanna çıxarılması üçün yüksək standartlara malik ixracyönümlü mal və məhsullann çeşidi genişləndirilməlidir və s.
1. Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə Strateji Yol Xəritələrinin təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı. Bakı şəhəri, 6 dekabr 2016-cı il. http://www.president.az. 2. Strateji yol xəritəsi təsdiqləndi, http://www.iqtisadiislahat.org. 3. Krugman Paul. Development, Geography and Economic Theory. The MİT Press. Cambridge, Massachusetts London, England. 1995. -118 p. 4. Brendan O., Terence H., David H., Patrick L. Searching for the Inclusive Growth Tax Grail: The Distributional Impact of Growth Enhancing Tax Reform in Ireland //The Economic and Social Review, by Thomson Reuters, Web of Science Impact Factor: 0,522.VoI. 47, No. 1, Spring, 2016, P. 155-184. 5. Gerard T., Darragh F., Stephen Me. A Needs and Resources Assessment of Fiscal Ecualisation in the Irish Local Government System // The Economic and Social Review, by Thomson Reuters, Web of Science Impact Factor: 0,522. Vol. 46, No. 3, P. 459-484. 6. Əliyev Ş.T. Sumqayıt sənaye mərkəzi: mövcud potensialdan istifadə, modernləş dirmə və müasirləşdirmə prioritetləri. Bakı: «Elm və təhsil», 2012.-196 s. 7. Алиев Ш.Т. Проблемы и пути развития ненефтяных секторов экономики Азербайджана в нынешних условиях //Germany, Leipzig. International Scientific Confe rence economy and society: modem foundation for human development. October 31-th, 2016. Proceedings of the Conference. Part I.-P.38-40. 8. Əliyev Ş.T. Milli iqtisadiyyatın inkişafının sürətləndirilməsində sənaye klasterlə- rinin tətbiqini şərtləndirən amillər //Audit jurnalı, № 4, 2015.-S.73-79. 9. Сакс Д. Джеффри. Экономика устойчивого развития, http://www.inosmi.ru. 10. Щербенко Е.В. Вопросы экономической теории. Макроэкономика//Проблемы современной экономики, №3(27), 2008. http://www.m-economy.ru. 11. Мельников Р.М. Теория и механизм регулирования пропорций пространст венного развития национальной экономики. Дисс. д-ра экон. наук. Москва, 2008.-332 с. 12. Васильева А.С. Обеспечение экономической безопасности устойчивого разви тия национального хозяйства России. Дисс. канд. экон. наук. Москва, 2013. - 220 с. 13. Александрова Е.Н. Система факторов экономического роста национальной экономики. Дисс. канд. экон. наук. Краснодар, 2004.-199 с. 14. Гаджиев А.В. Развитие ненефтяного сектора экономики Азербайджана //Журнал Актуальные вопросы экономических наук. Выпуск №50-2, 2016.-С. 86-91. 87
Bazar iqtisadiyyatının inkişaf istiqamətləri Audit № 1,2017 Kazımova Ə.X. i.ü.f.d. Azsrbaycan Dövlət İqtisad Universiteti X Ü L A S Ə AZƏRBAYCANDA QEYRİ-NEFT SEKTORU SAHƏLƏRİNİN İNKİŞAFININ MODELLƏŞDİRİLMƏSİNDƏ STRATEJİ ASPEKTLƏR Məqalədə Azərbaycanda qeyri-neft sektoru sahələrinin inkişafınin modelləşdirilməsində strateji aspektlər tədqiq olunmuşdur. Bu məqsədlə milli iqtisadiyyatın formalaşması və inkişafında qeyri-neft sektorun sahələrin rolu üzrə təhlillər aparılmışdır. Qeyri-neft sektoru sahələrin xüsusiyyətləri və mühüm aspektləri qiymətləndirilmişdir. Milli iqtisadiyyatın davamlı inkişafımn təmin edilməsində qeyri-neft sektora sahələrin strateji inkişaf istiqamətləri baxılmışdır. Məqalənin sonunda müasir iqtisadi çağirişlar kontekstində Azərbaycanda qeyri-neft sektoru sahələrinin inkişafinin modelləşdirilməsində strateji aspektlərə dair bir sıra təkliflər və tövsiyələr verilmişdir. Кязимова A.X д.ф.п.э. Азербайджанский Государственный Экономический Университет Р Е З Ю М Е СТРАТЕГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ МОДЕЛИРОВАНИЯ РАЗВИТИЯ СФЕРЫ НЕНЕФТЯНЫХ СЕКТОРОВ В АЗЕРБАЙДЖАНЕ В статье исследованы стратегические аспекты моделирования развития сферы ненефтяных секторов в Азербайджане в современных услови<ос. С этой целью анализи рована роль сферы ненефтяных секторов в формировании и развитии национальной экономики. Оценены важные аспекты и особенности сферы ненефтяных секторов. Рас смотрены стратегические направления развития сферы ненефтяных секторов в обеспе чении устойчивого развития национальной экономики. В конце статьи даны предложения и рекомендации по стратегическим аспектам моделирования развития еферы ненефтяных секторов в Азербайджане.
The sphere of the strategic aspects of modeling development the non-oil sector in Azerbaijan in modern conditions is explored in the article. The role of the sphere of the non oil sectors in the formation and development of the national economy are analyzed with this purpose. The important aspects and features of the sphere o f the non-oil sectors are appreciated. The strategic directions of development of the sphere of non-oil sectors in the sustainable development o f the nati orsal economy are considered. The suggestions and recommendations on the strategic aspects of modeling develop ment of the sphere of non-oil sector in Azerbaijan are given at the end of the article. 88 Yüklə 264,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|