Uot 328 (479. 24) Квт 66. 61(2)

vaxtlarda  insanlar 

həmişə  elə  hesab  edirlər  ki, 

onların 

yoxsul  və işsiz olması  söz və yığıncaq  azadlığının  olmaması 

ilə  müqayisədə  daha  fundamental  və  daha  mühüm  əsarət 

növləridir.

4.  «Hökumət problemləri həll etmir»

Prezident  M ütəllibov  hakimiyyətdən  devriləndən  sonra 

bizim sosial  gerçəkliyimizin  bəlkə də hər bir mərhələsi  tarixi 

yekun  kimi  qavranm ağa  başlamışdır.  Cəmiyyət  bu  dövrü 

hər  bir  ev,  hər  bir  ailə  üçün  təhlükəli  bir  mərhələ  kimi, 

dövlətçilik  hissinin  və  fədakarlığın  tükəndiyi  dövr  hesab 

edir.  Ölkə  anarxiya dövrünə  qədəm  qoyurdu.  Zəruri  həyat 

şəraitinin  dövlət  tərəfindən  təmin  edildiyi  vaxtları  unut­

maq  olardı.  A dam lara  elə  gəlirdi  ki,  bu  mübarizədə  qalib 

gələnlər  onlara  başqa  həyat  vəd  edir  -   axı  cəbhəçi- 

müsavatçılar  özlərini  tərəqqi  (yəni  modernləşmə)  tərfdarları 

kimi qələmə verirdilər.

İyunun  7-də  seçki  keçirildi və elan edildi ki,  Əbülfəz  El­

çibəy  prezident  seçilmişdir.  Legitim  seçki  prosedurları  üçün 

ən  ləyaqətli  namizəd  olan  Heydər  Əliyevi  xalq  formal  ba­

xımdan seçə  bilməzdi.  Çünki  Ali  Sovetin deputatları  hüqu­

qi  «şlaqbaum»  -  65  yaşlıq  senz  müəyyən  etmişdilər.  Seçki 

məntəqələrinə gəlmiş  76,0 %  seçicidən  59,4 %-i  Elçibəyə  səs 

vermişdi.  Əlbəttə  bunu  zəfər  adlandırmaq  olmazdı  və  cəb- 

həçilor həssaslıq  göstərərək  bunu  başa düşdülər.  Onlar  bir­

dən dərk  etdilər  ki,  siyasətdə  qısa müddətdə çox şey  dəyişir, 

hakimiyyətin  şirinliyi  məğlubiyyətin  acısı  ilə  əvəz  edilir. 

AXC-nin  bir  il  davam   etmiş  hakimiyyəti  dövründə  ən  çox 

dəbdə  olan  hal  -   özlərinin  bu  hakimiyyətdə  müvəqqəti  ol­

malarım dərk etmək  psixologiyası idi.

Lakin  ən  maraqlısı  -   səs  qazanmaq  üçün  sanki  sərgiyə 

qoyulmuş  proqram lar  idi.  Hərçənd  siyasi  bazar  əxlaqının 

bərqərar  olmasını  göstərən  məqamlar  hələ  dəqiq  nəzərə 

çarpmırdı.  Özlərini  cəbhəçilər  kimi  qələmə  verən  partiyalar

60

Azərbaycanın  inkişaf modellərində qərbləşmə  variantlarına 

üstünlük  verirdilər.  Bu  partiyaların  hamısı  müasir  demo­

kratiya  formalarının  və  azad  bazar  prinsiplərinin  bərqərar 

olunmasını tələb edirdilər;  onların  hamısı  varlı və yaxşı təh­

sil  görmüş  orta  sinif  və  onlardan  daha  varlı  sinif  yarada­

caqlarını vəd edirdilər.  Onlar  respublikanın  siyasi sistemin­

də  milyonerlərin  də,  orta  sinfin  də  üstün  mövqe  tutacağmı 

vəd  edirdilər.  Hərçənd  bəziləri  qərbdə  «insanların  üçdə  iki 

hissəsinin  cəmiyyəti»  deyilən  qaydanın  nədən  ibarət olması­

nı  başa  düşürdü,  onlar  bilirdi  ki,  bu  dəyişikliklər  ölkədə 

dəhşətli  qütbləşməyə  və  qeyri-bərabərliyin  dərinləşməsinə 

gətirib çıxaracaq.  Cəbhəçi  partiyalar  xaricdən  kapital,  tex­

nologiya,  əmtəə  və  peşə  bilikləri  idxal  etməyi  və  maddi  ne­

mətlərin istehlakı  sahəsində tədricən  qərb modelinə keçməyi 

təklif edirdilər.

Bu  cür  seçkiqabağı  bəyanatlar  gəlişigözəl  ideoloji  uy­

durmalar  və  siyasi  moda  həvəskarları  tərəfindən  ciddi  qə­

bul edilmək  üçün  həddən  artıq açıq idi.  Gələcəkdə gözləni­

lən  obyektiv  nəticələr  məsələsinə  gəldikdə  isə  cəbhəçi  p ar­

tiyaların  «beynəlmiləl  kapitalizmi»  Azərbaycanı  qərbləşdi- 

rilmiş  cəmiyyətə  və  ...  müstəmləkəyə  çevirərdi.  Axı  Elçibəy 

elan  etmişdir  ki,  suverenlik  prinsipi  Azərbaycan  ərazisində 

«dövlotlərarası  sazişlər əsasında» xarici  dövlətlərin qoşunla­

rının  yerləşdirilməsini  inkar etmir.  Elçibəyin platformasının 

iqtisadi  blokunda  xalq  təsərrüfatının 

milliləşdirilməsinin 

ləğv  edilməsi,  dövlət  mülkiyyətinin  dem okratik  yolla  özəl­

ləşdirilməsi  barəd  m üddəalar vardır.  Başqa sözlə desək  öl­

kə  iqtisadiyyatı  və  ilk  növbədə  Azərbaycanın  ən  böyük  sər­

vəti  olan  neft  «Ceneral  M otors»  üçün  yaxşı  olan  şey  Ame­

rika  üçün  də  yaxşıdır»  qaydasını  təbliğ  edən  və  üçüncü 

dünya  ölkələrindən  12  şərtinin  qabaqcadan  yerinə  yetiril­

məsini  tələb  edən  trans  milli  korporasiyaların  nəzarətinə 

keçəcəkdir.  1992-ci  il  iyunun  16-da  Elçibəy prezident vəzifə­

sində  işə  başlayarkən  çox  liberal,  doqm atik  bir  fikir  söylə­

mişdi:  «hökumət  problemləri  həll  etmir,  o,  vətəndaşların

61

---

həmin  problemləri  öz qüvvələri  ilə həll  etməsi  üçün  optimal 

şərait  yaradır».  Bu  bəyanat,  daim xalqın  rifahı  qeydinə  qa­

lan dövlət hakimiyyəti ənənələri olan bir ölkədə səslənirdi.

Cəbhəçilərin  prezidenti  bütün xalqlar üçün  tətbiq  oluna 

biləcəyi  elan edilmiş,  özlərinin də başı çıxmadan  əxz etdiklə­

ri  prinsiplər  əsasında  Dövlət  və  Cəmiyyət  qurmaq  barəds 

doqm atik  fikirlərə  inanırdı.  Lakin  bu hələ harasıdır? Sonra­

kı  hadisələr  göstərdi  ki,  cəhbəçi-müsavatçılar  siyasi  uydur- 

maçılıqda və peşəkar utanmazlıqda lap ifrata varıblar.

Elmi  dünyagörüşü  ilə  bağlı  bir  faktı  qeyd  edək:  dövlət 

xalqm  birliyə  və  həmrəyliyə  can  atmasından  yaranmışdır, 

dövlət  hakimiyyəti  isə  dövlətdən  asılılığın  dərk  edilməsi  ib 

şərtlənən  qüvvədir  (Коркунов  H.M.  Русское  государствен­

ное  право.  Т.1.  Изд.  6-е.  СПб.,  1908.  с.  24).  Cəbhəçilərin 

dövləti  isə eybəcər  bir qurum   imiş:  hakimiyyətdə olduqları 

bir  il ərzində  onlar  özlərinin  «partiyaları»,  kassaları  və ya­

raqlıları  ilə  dövlətin  bir  dəstə  siyasətbazlar əlində parçalan­

masına  səbəb  oldular.  Bu  proses  o  qədər sürətlə gedirdi ki,

Elçibəyin  kreslosu  altında  bircə  ovuc  torpaq  qalmışdı.

Dövlətin  mənəvi-siyasi  qüvvəsi  fəlakətli  şəkildə  tükənirdi.

Belə dövlətdən asılı olmağı  xeyirli hesab edənlər az idi.

N ə  qədər  təəcüblü  də  olsa,  yalnız  faktdır:  dövlət  adamı 

olmayan,  dövlətçilikdən  bixəbər  olan  Ə.Elçibəy  öz  həyat 

təcrübəsindən dərs  almamış və  öz taleyinin «miqyasını»  ba­

şa  düşməmişdi.  O,  yalnız  çox  danışmağı  xoşlayan  istedadlı 

natiq  idi.  Öz  çıxışlarında  dövlət  işlərinin  vəziyyəti  barədə 

söhbət  açm aqdansa  ele  hey  təəssüfləndiyini  bildirirdi  ki.

Azərbaycanda türk dilinin  incəliklərini dərindən bilən  adam 

qalmayıb.  Bununla  əlaqədar,  Robert  Takerin  məşhur  bir 

kəlamını  bir  qədər  dəyişdirərək  deyə  bilərik  ki,  Azərbay­

canda  siyasi  birliyin  liderliyinin  strukturu  güclü  prezident 

hakimiyyətidir.  Lakin  bu həqiqət yalnız o halda «işləyir»  ki. 

ölkədə plebisitar  lider  olsun  -   «seçkilərin  döyüş  meydanın­

da  diktator»  olsun  (M.Veber).  Bu  gün  biz  xoşbəxtik  ki. 

Sosjoloq]ar  P .Berger  və  T.Lukman  yazırlar  ki,  sosial 

Heydər  Əlıyevm  parlaq  hakimiyyət  təcrübəsinin  şahıd.  ol-qayda  bəşəriyyolin  0VVəlki  fəaliyyətinin  məhsuludur  və  bu

62 

qayda  yalnız  o  vaxtadək  mövcud  olur  ki,  insanların  fəa-

muşuq.  Elçibəydə  dövlətçilik  təfəkkürü  lazımi  səviyyədə 

deyildi.  Məlum  oldu  ki,  cəbhəçilər  düşərgəsinin  irili-xırdalı 

rəhbərlərinin əksəriyyəti  bu keyfiyyətdən  məhrumdur.

Bununla  belə,  etiraf etməliyik  ki,  cəbhəçi-müsavatçılar 

öz  kadr  siyasətləri  sayəsində  müəyyən  uğurlar  qazandılar: 

onların  sayəsində  xalq  anladı  ki,  ölkənin  ümummilli, 

ümumdövlət  səviyyəsində  düşünən  məsuliyyətli  və  namuslu 

rəhbərə,  ümummilli  liderə  ehtiyac  var.  Pul  hərisi,  vəzifə  hə­

risi  olan  bu  adam lar əvəzedilməz dövlət m əmuru ilə siyasət­

çi  arasında  fərqi  hiss  etmədilər,  hərçənd,  addımbaşı  and- 

aman  edirdilər  ki,  guya  onlar  A vropa  dəyərlərinə,  Avropa 

prinsiplərinə  sadiqdirlər.  Onlar  müəssisələrin  idarə  ap arat­

larım  bacarıqlı  kadrlardan  təmizlədilər  və  beləliklə  dövlət 

qulluğu sahəsində fəlakətli vəziyyət yarandı.

Amma  hər  halda,  cəbhəçi  rejimin  ən  böyük  qüsuıu- 

konseptual  qüsur  idi.  Onların  yalançı  novator,  özlərinin  bi­

xəbər  olduqları  dəyərləri  mənimsəmək  kursu  «materialın» 

müqavimətini  artırır  və  nəticə  etibari  ilə  hökum ət  məhdud 

məsuliyyətli  hökumətə,  ölkə  -   məhdud  məsuliyyətli  ölkəyə 

çevrilirdi.

5. Xalqın legitim etimad prosedurundan keçmiş lider. 

Xarizmatik dövlət xadimi

Əgər mən xalqıma lazım olsam, 

onun iradəsini yerinə yetirəcəyəm.

Heydər  Əliyevin «Комсомольская правда» 

qəzetinə müsahibəsindən.

1992,  17 aprel.

63

---