Milli Məclis fəaliyyətdə olan prezidentlərdən ikisinə
Mütəllibova və Elçibəyə qarşı satqınlıq etdi: guya onların
tərəfdarları sayılan deputatların işləri uğurla getməyəndə bu
deputatlar həmin prezidentlərə xəyanət etdilər. Heydər
Əliyev yaxşı bilirdi ki, bu deputat korpusuna toplaşmış
adamlar istənilən rejimdə özlərinə yer tapmağa çalışan əqi-
dəsiz insanlardır. Ali Sovetin o biri deputatları da belə idi.
Prezident nə Milli Məclisi buraxmaq qərarına gəldi, nə də
Ali Soveti tam tərkibdə yenidən çağırdı. Görünür, o, bu or
qanın «təbii ölüm ünü» gözləməyə və bundan sonra dövlətə
zidd xadimlərdən təmizlənmiş təməl üzərində parlament qu
ruculuğuna başlam ağa üçtunluk vermişdi. Bir sözlə, bu
məclis 1995-ci ilin sentyabr ayında özünün hüquqi səla
hiyyət müddəti başa çatana qədər mövcud oldu. Bəlkə də
prezident yeni parlam enti xalqın iradəsini təcəssüm etdirən
qanunların işlənib hazırlanması mexanizmindən daha çox,
ali məqsədlər nam inə onunla əməkdaşlıq edən həmfikir
dövlətçilərin kadr təşkilatı hesab edirdi.
1995-ci ilin m art ayında R.Cavadovun qiyamı yatırılan
dan sonra milli təmərküzləşmə ideyası adlandırıla biləcək
bir ovqat yaranm ışdı. Bu ovqatın ideya mahiyyəti barədə
həvəslə danışanlar çox olub. Martın 17-də hələ XTPD
(Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsi) bazasının dövrəsində atəş
səsləri eşidiləndə prezidentin yanında müşavirə keçirilirdi.
Bu, açıq aksiya idi: müxalifətin dövlətə zidd fəaliyyətinin
ifşa edildiyi müşavirə televiziya kanalları ilə translyasiya
edilirdi. Senzura müvəqqəti gücləndirilmişdi. 1994-cü ilin
payızından etibarən məcburi tədbir kimi fövqalədə vəziyyət
rejimi tətbiq edildi. Lakin fövqəladə vəziyyət tətbiq edilməsi
ilə bağlı əvvəlki praktikalardan fərqli olaraq bu dəfə həmin
tədbirin görülməsi üçün ciddi mənəvi əsaslar vardı. Mart
ayında fövqəladə vəziyyət rejiminin müddəti daha 2 ay artı
rıldı.
Dövlət m ətbuatı və ieleviziyası Prezidentin kursunun
izah edilməsi və radikal müxalifətin dövlətə zidd bir qüvvə
80
kimi pislənməsi kompaniyasını genişləndirdi. Prezident hə
min açıq müşavirədə xatırlatdı ki, o, qarşıdakı seçkilərin,
yəni xalqın prezidentə və onun kursuna etimad ifadə etmə
sini təmin edən seçkilərin demokratik şəkildə keçirilməsinin
qarantıdır.
1995-ci ilin yazından etibarən Milli Məclisə seçkilərlə
bağlı kompaniya başlandı. Noyabrın 12-ə təyin edilmiş seç
kilərə hazırlıq siyasi ehtirasların coşması ilə müşayiət olu
nurdu. Elçibəylə bağlı hadisələr, avantürist cəbhəçilərin, xa
rici ölkələrdən dəstək alan partiya funksionerlərinin bir ne
çəsinin tutulub saxlanması və həbs edilməsi, dövlət əleyhinə
cinayətlər törətmiş şəxslərin barəsində məhkəmə hökmləri -
dövlətin öz mövcudluğunu qoruyub saxlamaq üçün
gördüyü tədbirlər ən ümumi şəkildə desək, bunlardan iba
rətdir. Qeyd etməliyik ki, hər bir siyasi sistemin böhransız
inkişaf etməsi üçün öz normaları var və bu norm alar siste
min düşmənlərinin fəaliyyətinə daim nəzarət olunmasını tə
ləb edir. Azərbaycan gerçəkliyinə xas olan hərbi-fövqəladə
şəraitdə, millətin «bir yerə cəmləşdiyi» vaxtda bu norma sərt
olmaya bilməz.
Seçkilərə hazırlıq son dərəcə gərgin sosial-iqtisadi şəra
itdə həyata keçirilirdi. Çeçenistanda birinci müharibə gedir
di. Rusiya Azərbaycanla sərhədi bağlamışdı. Onu da qeyd
edək ki, həmin dövrdə «Torkvil qanunu» deyilən qanunun
təsirinin ilk əlamətləri müşahidə olunurdu. Həmin qanuna
görə ümumi vəziyyətin sabitləşməsi xalqın hakimiyyətə
ümidlərinin və tələblərinin artm asına stimul yaranır.
10. Demokratiyanın kəmiyyəti və keyfiyyəti
1995-ci ilin əvvəllərində ölkədə 45-dən çox siyasi partiya
və təşkilat rəsmi və qeyri-rəsmi şəkildə fəaliyyət göstərirdi.
Lakin onların çoxu əhalinin əhəmiyyətli hissəsinin mənafe
lərini əks etdirmədiklərinə baxmayaraq, xarici fondlardan
dəstək alır və öz məqsədlərini güdərək fəal iş aparırdılar.
81
Çox-partiyalı sistemin yaranması Avropa standartlarına
uyğun siyasi modernləşmə məcrasında baş verirdi. M a
hiyyət etibarilə bu vəziyyət qondarm a novatorluq təsiri
bağışlayırdı, çünki o, başqa cəmiyyətlərin və xalqların
zövqlərini mexaniki şəkildə Azərbaycana tətbiq etmək cəhdi
idi. 45 partiyadan yalnız Yeni Azərbaycan Partiyası - peşə
kar siyasi menecerləri (idarəçilər sinfini) öz sıralarında
cəmləşdirmiş bu partiya Prezidentin niyyətlərini şüurlu şə
kildə və intizamla həyata keçirirdi. Yeni Azərbaycan Par
tiyası bu işləri obyektiv fakt üzrə, öz üzvlərinin hər hansı
hissəsinin karyerist, tam ahkar mülahizələrindən asılı ol
mayaraq həyata keçirirdi.
Kommunist partiyalarını da dövlətçilər partiyalarına
aid etmək olar. Məsələn, Azərbaycan Kommunist Partiyası
(sədr R.Əhmədov) bu gün də əmindir ki, o, kommunist ide
allarının bərpa edilməsi uğrunda mübarizə aparır. Lakin
faktiki olaraq bu partiya Prezidentin dəstəyinə güvənərək
müasir Azərbaycan dövlətçiliyinin möhkəmlənməsinə xid
mət edir. M əhz həmin illərdə prezidentin kursuna prinsipcə
loyal olduqlarını bildirən bir neçə az saylı partiya form a
laşmışdı. Onları instinktiv dövlətçilər hesab etmək olardı.
Bir qədər sanballı görünmək xatirinə «alyanslar» şəklində
birləşən bu kiçik partiyaların mövcud olması belə bir fikir
doğurur ki, partiya
ikinci dərəcəli subyektdir. Siyasətin
birinci dərəcəli subyekti isə mühüm dövlət məsələləri barədə
öz vəhdətini dərk edən və bu irimiqyaslı mənafeləri birlikdə
müdafiə etməyə hazır olan bir qrup nüfuzlu insandır. Əgər
belə bir qrup yoxdrsa, partiyanın mövcudluğu yalnız imita-
siya edilir, çünki indiki partiyaların hamısı personlaşdıııl-
mışdır: onlar ambisiyalı populyar xadmin ətrafında form a
laşmışdır.
Azərbaycandakı partiyaların böyük əksəriyyəti sistem-
dənkənar müxalifətdir, onun potensialı xarici fondlar tərə
findən maliyyələşdirilir. Özlərini «milli demokratlar» ad
landıran bu cür partiyalar öz hərəkətləri ilə belə bir fikrə
düşməyə əsas verirlər ki, onlar heç vaxt dem okrat olmayıb
lar, daxilən onlara xas olmuş millilik keyfiyyəti isə subsidiy
aların təsiri ilə, necə deyərlər, buxarlanmışdır. Belə partiya
lar yerinə yetirdikləri ideoloji rola görə vasitəçi partiyalar
dır. Çünki onlar kor-koranə qərbləşməni «düzgün»
modernləşmə kimi qələmə verərək onu ölkəyə zorla qəbul
etdirməyə çalışırlar. Azərbaycan tarixində özlərinin rolu
barədə siyasi uydurm alarından asılı olmayaraq onlar hamısı
Azərbaycanda təqribən eyni işlə məşğuldurlar: onu
«tamamlayıcı iqtisadiyyat» ölkəsinə, xalis xammal ölkəsinə
özünün elmi, yüksək texnologiyaları olmayan,
adi
kütlədən ibarət bir cəmiyyətə çevirmək istəyirlər. Əlbəttə,
əgər onlar hakimiyyət sükanını ələ keçirə bilsələr.
1 1 . 1995-ci ilin Milli Məclisi:
dövlətçiliyi müdafiə edilən legitim qurum
1995-ci il yayın axırlarında parlamentə seçkilər
haqqında qanun layihəsi Milli Məclisə təqdim edildi. Həmin
layihədə müəyyən
edilmişdir ki,
Milli
Məclis
125
deputatdan ibarət olacaq. Onlardan 100-ü m ajoritar seçki
dairələrində, 25-i isə partiya siyahıları üzrə seçiləcəkdir.
Dövlətçilərin ideoloqları partiyaları süni qurum lar hesab
edirdilər. Buna görə də seçkiləri m ajoritar dairələr üzrə ke
çirmək təklif olunurdu. Qərb sivilizasiyasının nailiyyətlərini
seçmə yolla tətbiq etmək faktı bu məsələdə özünü göstər
mişdi. Daha sonra məlum kompromis formula işlənib ha
zırlandı.H
1995-ci il noyabrın 12-də Milli Məclisə seçkilər və yeni
Konstitusiyaya dair referendum keçirildi. Noyabrın 19-da
MSK (Mərkəzi Seçki Komissiyası) seçkiyə rəsmon yekun
vurdu: səsvermədə 3,5 milyon nəfər və ya səsvermə hüqu
quna malik olan vətəndaşların 86,0%-i iştirak etmişdir. Səs
vermədə iştirak edənlərin 92%-i birinci Konstitusiyanı bəy
əndiyini bildirmişdir.
III
Respublikanın siyasi həyatında
82
83