Uot 328 (479. 24) Квт 66. 61(2)

artıq  ənənəyə çevrilmiş  bir  hal  -- seçki  prosedurlarının  şəffaf 

və  düzgün  olması  barədə  mübahisələr  və  etiraz  manifesta- 

siyaları  başlıca  məsələdə  bizi  bir  daha  inandırır:  A zərbay­

canda  seçkilər  səslərin  «partiyalar  üzrə»  süni  yolla  xırda- 

lanmasına  əsaslanmırsa  və  plebisit  deyildirsə,  yəni  dövlətin 

proqram ına etimad  məsələsini  «lehinə»  -  «əleyhinə»  prinsipi 

üzrə  səsə  qoyulm ursa  bu  seçkilər  «təbii  deyildir».  Bu  yerdə 

sayı  milyardı  keçmiş  çinlilərlə  bağlı  bir  faktı  xatırlatmaq  is­

tərdim:  həmin ölkədə bir  partiyanın  olması onların  planetdə 

liderliyə doğru irəliləməsinə «mane olmur».  İlk  baxışda  bu ­

na tam zidd olan başqa bir faktı  da xatırlatmaq yerinə düşər 

-  Fransa  Milli  Cəbhə  partiyasının  lideri  Le  Pen  prezident 

seçkilərində  ikinci  mərhələyə  çıxmışdır.  ABŞ-da  «istebliş- 

ment»  deyilən  sistemə  daxil  olmayan  siyasətçinin  gözlənil­

məz  qələbəsi  m ətbuatda və  televiziyada  çox  böyük  bir  iste- 

rikaya  səbəb  olmuşdur.  Deyə  bilərsiniz  ki,  bu  iki  xalqm 

praktikası  arasında  ortaq  cəhət  nədir? -  ortaq cəhət  hər  iki 

cəmiyyətdə  hökm  sürən  norm alar  və  qaydalar 

islebliş- 

ment  olmasıdır.  Çində  formal  cəhətdən  çoxsaylı  xırda  ma­

rginal  partiyaların  olmasına  baxmayaraq  bir  «isteblişmen- 

tar»  partiyanın 

hökm ranlıq  etməsi 

normal  hal  sayılır. 

Fransada  bir  neçə  «isteblişmentar»  partiya  və çoxlu  m argi­

nal  partiyalar  olduğu  şəraitdə  həmin  bir  neçə  «isteblişmen­

tar»  partiyanın  hökm ranlıq  etməsi  normal  hal  sayılır.  Hər 

iki  ölkədə  marginalların  irəli  çıxması  dövlət  orqanizminin 

sarsılmasına gətirib çıxara bilər və belə halda tanklar siyasə­

tə «daxil  olur» (Pekin,  1989-cu  il,  Moskva,  1993-cü  il) və ya 

isteblişment  əleyhdarlarını  sakitləşdirmək  üçün  tankların 

siyasətdən  çıxarılacağı  vəd  edilir. 

Görünür,  MDB-nin 

Azərbaycandakı  ekspertləri  xalqm  siyasi  psixologiyasına 

kifayət  qədər  yaxşı  bələd  idilər:  onlar 

seçkilərdə  qeydə 

almmış  xırda  pozuntu  hallarına  əhəmiyyət  vermədilər  və 

seçkiləri 

«Azərbaycanın 

demokratikləşməsi 

yolunda 

mühüm  addaım »  kimi  qiymətləndirdilər.  Müsəlman  alə­

mindən 

olan 

müşahidəçilər  92,0%rəqəminə  hörmətlə

84

yanaşdılar,  lakin  Avropa  Şurasından  olan  müşahidəçilərin 

fikri başqa idi.

Noyabrın  13-də  onlar  qeyd  etdilər  ki,  seçkilərin 

gedişində  «ciddi  pozuntular  və  qanundan  kənara  çıxma 

halları  olmuşdur»,  missiyanın  rəhbəri  C.Bomel  isə  demişdi: 

«Bu  cür  qeyri-demokratik  seçkilərdən  sonra  Azərbaycan 

Avropa  Şurasına  qəbul  edilə  bilməz».  Şərqi  Avropa 

Demokratiya  İnstitutunun 

(ABŞ)  direktoru 

İ.Lasota 

seçkiləri  «on ədalətsiz və demokratiya ilə identifikasiya edilə 

bilməyəcək» 

seçkilər 

kimi 

qiymətləndirilmişdi. 

Bu 

eqosentrik 

tənqiddə 

ən 

çox  diqqəti 

cəlb 

edən 

-  

«identifikasiya»  sözüdür.  Belə  çıxır  ki,  guya  demokratiya 

bir  etalon  kimi,  yalnız  dünyanın  müəyyən  hissəsində 

mövcuddur.  Beləliklə,  radikal  müxalifət  sıralarında  olan 

həmvətənlilərimizi  saymasaq,  ən  uzaqgörən  və  vicdanlı 

azərbaycanlılar  bəzi 

qərb  siyasətçilərinin 

və  ictimai 

xadimlərin ikili standartlarını  bəlkə də birinci  dəfə gördülər 

və  bunu  lazımınca  qiymətləndirdilər.  Bununla  belə,  Azər­

baycan demokratiya yolunda inamla irəliləyirdi.

12.  Tarixi inkişaf marşrutları haqqında mülahizələr

Belə bir faktı qeyd etmək  istərdik  ki,  bir sıra sosioloqlar 

tərəfindən kəşf edilmiş  həqiqət  Heydər Əliyevin və onun da­

vamçılarının  dövlətçilik  fəaliyyətində  öz  əksini  tapır.  Avro­

padan  kənarda  yerləşən  ölkələrin  inkişaf təcrübəsi  müxtəlif 

modernləşmə  m arşrutlarının  (modernləşmə  «qapılarının») 

mövcud  olmasının  qanunauyğunluğunu  təsdiq  edir.  Radi­

kal  müxalifət  isə  praktiki  olaraq  bu  həqiqəti  təkzib  edərək, 

milli  bənzərsizliyi  «totalitarizmin  və  avtoritarizmin  tör- 

töküntüsü»  adlandırır.  Prezident islahatların gedişində sosi­

al-mədəni  amillərin  (ənənələrin,  etiqadların,  əqidələrin, 

adətlərin,  zövqlərin)  rolunu  dəfələrlə  vurğulamışdır.  Bu  hə­

qiqətlərin  məhz  Prezidentin  dilindən  səslənməsi  həm prakti­

ki,  həm  də  nəzəri  əhəmiyyət  kəsb edir.  Doğrudan  da,  Hey-

85

---

dor  Əliyevin  fəaliyyət  kursunun  xalq  tərəfindən  dəstəklən­

məsi  fenomeninin  özü  adi  siyasi  faktdan  daha  artıq  əhə­

miyyətə  malik  olub,  sürətli  və  harmonik  inkişaf naminə  sə­

fərbərliyin  açıq  form alarına  ümid  bəsləməyə  imkan  verən 

hərəkətverici qüvvədir (amildir).

Heydər  Əliyevin  siyasəti  endogen  və ekzogen  proseslərə 

xas  olan  amillərin  daim  nəzərə  alınmasına  əsaslanır.  Sadə 

dildə  desək,  bu  halda  iki  qüvvə  «işləyir»  -   sosial-mədəni 

elementlər  (xalqın  öz  rəhbərinin  xarizmasına  inamı  və 

ümumi  tərəqqi  naminə  çətinliklərə  dözməyə  hazır  olması ı 

şəklində  təzahür  edən  daxili  (endogen)  qüvvə  və  Böyük 

Pulları  və  Böyük  İradəni  akkumilyasiya  edən  beynəlxalq 

təşkilatlardan  bəhrələnən  iradi  təkanlar  şəklində  təzahür 

edən  xarici  (ekzogen)  qüvvə  -  Pax  Americana  xas  olan  sər: 

reallıqlar belədir.

13.  1995-ci il Konstitusiyası «güclü dövlətin» 

təcəssümü kimi

1995-ci  il  noyabrın  12-də  parlament  seçkiləri  ilə  eyn 

zamanda  Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiyasına 

dair  referendum  keçirildi.  Bu  Konstitusiyanın  layihəsi  Hey­

dər  Əliyevin  sədr  olduğu  Konstitusiya  Komissiyası  tərəfin­

dən işlənib  hazırlanmış və hamılıqla müzakirə edilmək  üçün 

oktyabrın  15-də  dərc  edilmişdi.  Konstitusiya  Komissiyası­

nın  qərarına  müvafiq  olaraq,  onun  işçi  qrupu  Komissiyaya 

daxil  olan  təklif  və  əlavələri  təhlil  etməli  və  Konstitusiya 

layihəsinin  yaxşılaşdırılmış  variantını  müzakirə  olunmaq 

üçün oktyabrın  30-da  Komissiyaya təqdim etməli  idi.  Prezi 

dent  bu K onstitusiyanı  «Azərbaycanın keçdiyi yolun mənti­

qi  yekunu»  adlandırdı  və  onu  tarixi  nailiyyət  kimi  qiymət­

ləndirərək  bildirdi  ki,  məhz bu  Konstitusiya «Azərbaycamı: 

ərazi bütövlüyünü və müstəqilliyini təmin etməyə qadirdir».

K onstitusiyada  bəyan  edilir  ki,  xalq  ölkədə  hakimiyy? 

tin  yeganə  mənbəyidir.  Azərbaycanın  demokratik,  dünyəvi

və  unitar  respublika  olması  qeyd  edilir.  Prezident  dövlətin 

rəhbəri 

olmaqla, 

ölkənin 

müstəqilliyinin 

və 

ərazi 

bütövlüyünün  müdafiəsi ona həvalə edilir,  o,  ölkənin Silahlı 

Qüvvələrinin Ali  Baş Komandanıdır.  Nazirlər Kabineti Pre­

zidentin  icra  orqanıdır.  Sənəddə  Milli  Məclisin  qanunveri­

cilik  vəzifələri,  prezidentin  icra hakimiyyətinin  və  məhkəmə 

orqanlarının  hüquqi  səlahiyyətinin  hədləri  təsbit  olunur, 

Konstitusiya  Məhkəməsinin  yurisdiksiyası  müəyyən  edilir. 

Konstitusiya  ölkənin  hər  bir  vətəndaşının  azadlığına, 

mülkiyyət  hüququna,  əmək  və  istirahət  hüququna,  seçki 

hüququna,  sosial  təhlükəsizliyinə  və  dini  etiqad  azadlığına 

təminat  verir,  müəyyən  edir  ki,  Azərbaycan  Respublikasın­

da dövlət  dili  Azərbaycan  dilidir.  Kostitusiyada vətəndaşla­

rın əsas  vəzifələri də  təsbit  edilmişdir: vətənə sədaqət, dövlət 

rəmzlərinə hörmət,  ölkənin müdafiəsi.

Konstitusiya  «güclü dövlət» ideyasının  (B.Topornin)  tə­

cəssümü  oldu.  Bu  terminin  işlədilməsi  dövlətimizin  faktiki 

vəziyyətini nəzəri səviyyədə göstərməyə imkan verir.  «Güclü 

dövlət  real  səmərəli  demokratiyaya,  vətəndaş cəmiyyəti  ilə 

konstruktiv  əməkdaşlığa  əsaslanaraq  qurulmuş  dövlətdir. 

Dövlətin  idarə  edilməsi  təkcə  idarəetmənin  bölünməsi  əsa­

sında  deyil,  həm  də  hakimiyyətin  bütün  şaxələrinin  əmək­

daşlığı  və qarşılıqlı  əlaqələri  əsasında  qurulur,  çünki prakti­

ki  olaraq  bütün  məsələlərin  həlli  bu cür  qarşılıqlı  əlaqələrin 

olmasını  tələb  edir»  (Российское  государство  и  право  на 

рубеже  тысячелетий  (Всероссийская  научная  конферен­

ция).  Выступление  академика Б.Топорнина.  //  Государство 

и  право.  2000.  №7.  с.5).  Ölkəmizin  tarixi  də  bu  fikri  təsdiq 

edərək  göstərir  ki,  dövlət  başçısının güclü rola malik  olması 

həmişə  dövlət  hakimiyyəti  sisteminin  inkişafına  kömək  el­

mişdir.

1995-ci  ilin  axırlarında  Azərbaycanda  sabitlik  bərqərar 

olmuşdu,  prezident  hakimiyyəti  ölkədə  siyasi  vəziyyətə  nə­

zarət  edirdi.  Ekstremist  mübarizə  formalarına,  separatçıla­

rın  silahlı  çıxışlarını  təşkil  etməyə ümid  bəsləyənlərin  şansla-

86

87

---