tətbiq edilmiş senzur, əslində mövcud deyildi. Bu məqamda
bir daha aşkar oldu ki, müxalifətin mübarizəsi seçkilərin
prosedur
qaydaları baxımından düzgün keçirilməsindən
daha ciddi məqsədlər güdür. Müxalifət, adəti üzrə, öz kor
porativ maraqlarını ümumdövlət maraqları kimi qələmə
verərək, məhz «öz» tələblərinin ödənilməsində israr edirdi.
Seçki prosedurları ilə əlaqədar Heydər Əliyevin rəftarı
çox ibrətamizdir. Qəzetlərdə Prezidentin bu vəzifəyə yeni
dən seçilmək üçün öz namizədliyini irələi sürməsini xahiş
edən vətəndaşların çoxsaylı müraciətləri dərc edilirdi, o isə
üzün müddət öz namizədliyini irəli sürməkdən imtina etdi.
Bu faktın etik mənası belə idi: Prezident öz həmvətənlərinin
idarəsini nəzərə alır və eyni zamanda, xalqın bütün həyat
təcrübəsi ilə formalaşmış və sınaqdan çıxarılmış normalara
riayət edir.
Bu cür davranışı fərdiyyətsilik adlandırmaq olmaz, ək
sinə, bu, tradisionalizmə və deməli, kollektivçiliyə əsaslanan
davranışıdır, Azərbaycan mentalitetindən irəli gələn davra
nışdır. Bu halda hər bir insan öz cəmiyyətinin normalarının
daşıyıcısı hesab edilir. Onun hərəkətləri cəmiyyət tərəfindən
qabaqcadan müəyyənləşdirilməli və bəyənilməlidir. Şəx
siyyətin tradisionalist anlamının əksinə olaraq, liberal-
modernist anlama görə, insan bütün varlığın meyarı kimi,
özünə bənzərlər arasında atom kimi təqdim edilir. İnsana
bu cür tərif verilməsi Qərbin ideologiyasına çevrilmişdir. Bu
ideoloqlar lap yaxşı bilirlər ki, insan öz-özlüyündə nə «mey
ar» ola bilər, nə «məna», nə də «atom». İnsan tarixi və sosi
al varlıqdır, onun təbiəti konkret cəmiyyətin - Şərq cə
miyyətinin, islam cəmiyyətinin, pravoslav cəmiyyətinin.
Qərb cəmiyyətinin, katolik cəmiyyətinin və başqa cə
miyyətlərin təsirlərinin kombinasiyasıdır.
Bütövlükdə bizim milli dövlətçi elitamız kökləri islam
dəyərlərinə bağlı olan mentallığa malikdir. Sivilizasiyalı
müsəlman ideologiyası isə dünyada dövlətçiliklə ən sıx bağlı
olan ideologiyadır. Dövlətin və bazarın əzəli və hər yerdə
geniş yayılmış mübarizəsində bu ideologiya, əsasən, dövlə
tin tərəfindədir. Bundan əlavə, o, icma prinsiplərinə çox
böyük əhəmiyyət verir. Bir məsələni qeyd etmək yersiz ol
mazdı ki, Heydər Əliyevi görkəmli dövlət xadimi kimi sə
ciyyələndirən cəhətlərdən biri də idarəetmə praktikasında
kadrların seçilməsi və tərbiyə edilməsi məsələrinə çox böyük
diqqət yetirməsidir. Preztdentə xas olan bu keyfiyyətlər su
veren milli dövlət quruculuğunun gedişində daha qabarıq
şəkildə təzahür edir (bax: S.Qəndilov. Milli dövlətçiliyimizlə
əlaqədar dərin elmi təhlil. H Respublika. 2003, 28 fevral).
Heydər Əliyevin namizədliyi ilk dəfə 1998-ci ilin aprel
ayında «Ana Vətən» partiyasının qurultayında irəli sürüldü.
Qurultayın bu barədə qərarında deyilirdi: «Azərbaycanda
prezidentliyə Heydər Əliyevdən güclü və təcrübəli namizəd
yoxdur». Lakin Prezident öz namizədliyinin irəli sürülməsi
nə razılıq vermədi. Bəlkə də ona görə ki, partiya sosiumun
yalnız bir hissəsidir. Buna görə də, yalnız Azərbaycan
Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının (AHİK) qurul
tayının nümayəndələri onu 1993-cii ildə başladığı işi davam
etdirməyə çağıranda Prezident bu təklifi minətdarlıqla qə-
dul etdi. 1998-ci ilin avqustun 11-də Heydər Əliyev respub
lika televiziyası ilə xalqa müraciət edərək, ilk dəfə öz qərarı
nı elan etdi. 1998-ci ilin avqust və sentyabr aylarında müxa
lifət ölkədə vəziyyəti gərginləşdirmək stategiyasını həyata
keçiridi. Məlum olduğu kimi, bu dövrdə küçələrdə iğtitaşlar
baş verirdi
«demokratlar» iqtidarın qanun çərçivəsində
qalmaq qabiliyyətini sınağa çəkmişdilər. 1998-ci il oktyab
rın 11-də keçirilən seçkilərdə qeydiyyata alınmış seçicilərin
79,18 %-i (ümumi sayı 4,3 milyon nəfər olan seçicilərdən 4,4
milyon nəfəri) iştirak edirdi. Ölkədən müvəqqəti getmiş se
çicilərin səsvermədə iştirnak etməsinə imkan yaratmaq üçün
lürkiyəd, İranda, Misirdə, Almaniyada, Böyük Britaniya
da, Rusiyada Gürcüstanda seçki məntəqələri yaradılmışdı.
Bir sıra ölkələrdə, o cümlədən ABŞ-da, Çində, Fransada və
başqa ölkələrdə səsvermə keçirilməsi üçün məsul şəxslər
ləyin edilmişdi.
100
101
Heydər Əliyev 76,11 % səs topladı. Səslərin faizinin bu
qədər yüksək olması onu göstərirdi ki, Prezidentin fəaliyyəti
əvvəlki kimi yenə cəlbedicidir, çünki bu fəaliyyət çox geni}
miqyasa malikdir. Cəmiyyətin böyük əksəriyyətinin Prezi
denti dəstəkləməsi faktı beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən
aparılan yoxlamaların nəticələrində də öz əksini tapdı.
ATƏT-in D em okratik İnstitutlar və İnsan Hüquqları B üro
sunun 11 noyabr 1998-ci il tarixli rəyində göstərilirdi ki.
«seçki məntəqələrinin əksəriyyətində səsvermə və səslərin
hesablanması prosedurları sakit, mütəşəkkil və ü m u
miyyətlə, korrekt qaydada keçmişdir (Бакинский рабочий.
1998, 14 ноября). Noyabrın 15-də ABŞ-m respublikaçılar və
dem okratlar partiyalarının nümayəndə heyəti seçkilərdə
səsvermənin məxfiliyinin «lap ABŞ-da olduğu kimi» təmin
edilmiş olm asından razı qaldıqlarını bildirdi (Вышка. 1998,
25 ноября).
Küçələrdə icazəsiz etiraz nümayişlərini bərpa etmək
cəhdinin qarşısı polis tərəfindən alındı. 1998-ci noyabrın 10-
da Milli Məclis bu cür aksiyaları Azərbaycan dövlətçiyinə
qarşı təxribat kimi qiymətləndirdi. Parlament hüquq-
mühafizə orqanlarına tapşırdı ki, ictimai asayişin və sabit
liyin pozulm asına yönəlmiş, milli mənafelərə zidd olan hə
rəkətlərin qarşısını almaq üçün tədbirlər görülsün. Ədliyyə
Nazirliyi, M ətbuat və İnformasiya Nazirliyi KİV-də böh
tan, təxribat xarakterli və yoxlanılmamış məlumatların dərc
edilməsinə yol verməmək üçün müvafiq tədbirlər görməli
idilər. Parlam ent hüquq-mühafizə orqanlarından tələb etdi
ki, K onstitusiyanın 106-cı maddəsinin və Prezidentin şərəf
və ləyaqotliyinin qorunm ası haqda Qanunun maddələrinin
tələblərinə riayət edilməsi təmin edilsin.
Ə.Elçibəy Prezidentin şərəf və layəqətinə qəsd etməkdə
ittiham üzrə məhkəməyə cəlb edildi. Lakin H. Əl i у ev
lütfkarlıq göstərdi və bu işə xitam verildi. Milli Məclis
hökümət müəssisələrindən 300 metrdən yaxın məsafədə ak
siyalar keçirilməsini, həmçinin bu cür aksiyaların seçkilər.
referendumlar və ümummilli bayram günlərində təşkil
olunmasını qadağan edən qanun qəbul etdi. Heydər Əliyev
müdrik dövlət başçılarına xas olan əzmkarlıq və qətiyyət
nümayiş etdirir, lakin o, qüvvəsinə görə nəinki qürrələnmir,
əksinə, müxalifətlə dialoqa hazır olduğunu göstərirdi. Pre
zident deyirdi: «Azərbaycanda qarşıdurma meyllərinin qar
şısı alınmalıdır... yaranmış sabitliyi daha da möhkəmlətmək
lazımdır, çünki bu, Azərbaycanın mövcudluğu üçün, onun
müstəqilliyinin qorunması üçün ən başlıca şərtdir. (Бакин
ский рабочий. 1998, 25 ноября). Prezident belə bir iş for-
mulası təklif etdi: ilkin şərtlər təqdim edilmədən, hörmətlə
dialoq aparılmalıdır.
17. Demokratiyanın və insan hüquqlarının
sirkulyar cazibəsi
90-cı illərin axırları beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən
aparılan «monitorinqləşdirmənin» artması ilə səciyyəvidir.
Bu tədbirin «zəruriliyi» ATƏT-in, AŞPA-nm və digər bey
nəlxalq təşkilatlarının bəyanatlarında rəsmən izah edilirdi.
Yaxşı müşahidə qabiliyyətinə malik olan müasirlərimiz res
publikamıza diqqətin nəyə görə bu qədər artması barədə
sualların cavabını sivil cəmiyyətə inteqrasiya etməyin, tota
litarizm qalıqlarından xilas olmağın, dünyəvi, hüquqi, de
mokratik dövlət və vətəndaş cəmiyyəti qurulmasının zəruri
olması barədə gurultulu nitqlərdə tapırdı. 80-ci illərin axır
larında müstəqillik, dünyəvi, demokratik, milli dövlət qur
maq ideyaları siyasi romantizmin özəyini təşkil edirdisə, 90-
cı illərin axırlarında bu ideyalar müvafiq beynəlxalq öhdə
liklərin paraqraflarına və bəndlərinə çevrilirdi və həmin öh
dəliklərə danışıqsız riayət olunmasım təmin etmək üçün av
ropalı emissarlar tərəfindən təftiş yoxlamaları aparılmalı
idi. Bu emissarların hər dəfə ölkəmizə gəlişi bizim dövlətçi
iqtidarın - öz motivləri və öz identikliyi əsasında ölkəni
modernləşdirməyə çalışan iqtidarın ideoloji təmizliyinin
102
103