Uot 328 (479. 24) Квт 66. 61(2)
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
idi. «Onilliklər boyu formalaşmış iqtisadi əlaqələr, m üəssi sələr arasında istehsal kooperasiyası... 1991-1994-cü illərdə pozuldu.... Ticarət balansmdakı müsbət saldo 1992-ci ildəki 489 milyon dollardan, 1993-cü ildə 55 milyon dollara, yəni ÜDM-in həcminə nisbətən 40%-dən 3%-ə düşmüşdü» (А ле скеров А.К., Ахвердова C.Г. Рынок и проблемы эффектив ного развития внешнеэкономических связей Азербайджан ской Республики с мировым сообществом //Аудит. 2000. №4, С.ЗО).
İqtisadi modernləşdirmə texnoloji tərəqqi ilə xarakterizə olunur. Texnoloji tərəqqi isə, öz növbəsində, elmin vəziyyə tindən asılıdır. Modernləşdirmə iqtisadiyyatın birinci (ha- siledici) sahələrinin ixtisarı hesabına ikinci (sənaye, k o m mersiya) və üçüncü (xidmət) sahələrinin inkişafı ilə səciyyə vidir. Bu cür modernləşdirmə həm də yüksək səviyyəli tex nologiyalara, istehsal, istehlak və bölgü ilə bağlı iqtisadi fəaliyyət sahələrinin get-gedə daha geniş miqyasda ixtisas laşmasına əsaslanan sənaye sisteminin (neoindustrializminl inkişafı ilə səciyyəvidir. İqtisadi liberalizm nəzəriyyəsinə g ö rə, bu halda əsas bazarların - əmtəə, işçi qüvvəsi və maliyyə bazarlarının miqyası və mürəkkəblik dərəcəsi də artmalıdır. Ölkədə bazar iqtisadiyyatına keçidlə bağlı dəyişikliklə rin optimal strategiyasını və onun həyata keçirilməsinin düzgün taktikasını seçmək ehtiyacı yaranmışdı. Əslində öl kə iki alternativ inkişaf proqramından birini seçmək məc buriyyətində idi. Neokonservativ konsepsiyaya əsaslanan birinci proqram bazar totalitarizmini, qiymətyaranmanın sərbəstliyini, dövlətin əhaliyə kömək yönümlü sosial pro qramlarının ixtisarım və bunun nəticəsində, sosial-sinfi gə rginliyin artması ilə müşayiət olunan bir ovuc nuvorişlərin və saysız-hesabsız binəsiblərin yaranmasını nəzərdə tuturdu. Bazar iqtisadiyyatına tədricən keçilməsini nəzərdə tutan ikinci halda isə geniş əhatəli orta sinfin, çoxukladlı, çoxsa həli. elm və texnika tutumlu iqtisadiyyatın yaradılmasına yönəlmiş dəyişikliklərin tempini və
onların sosial
yöniimünü dövlət müəyyənləşdirir (Bax: S.Səfərov İqtisadi siyasət strategiyası: konseptual əsaslar. Bakı. 2000). Radikal müxalifəti təmsil edən iqtisadçılar birinci vari anta tərəfdardırlar. Məsələn, Q. İbadoğlunun təklif etdiyi «reseptlərə» fikir verin: «Özəlləşdirmənin gedişində yüksək dərəcədə rentabelli dövlət müəssisələrinin səhmlərinin mər hələlər üzrə satışına üstünlük verilməlidir. Özəlləşdirmə prosesinə strateji investorlarla yanaşı, pensiya fondları şək lində institusional investorları da cəlb etmək, korporativ idarəetmə və nəzarət mexanizmini daha geniş tətbiq etmək, vasitəçilərin investisiya fondlarının və maliyyə institutları nın
fəaliyyəti üçün şərait yaratmaq lazımdır». Bu «reseptdə»ki «pensiya fondları» sözlərini çıxarsanız, görəcəksiniz ki, xammal sahələrini («yüksək dərəcədə rentabeili dövlət müəssisələrini») transmilli korporasiyalara vermək, dövləti
iqtisadiyyatdan total
miqyasda uzaqlaşdırmaq proqramı təklif olunur. Bizim müxalifətçilərin çox xoşladığı kapitallaşdırm a modeli Rusiyada həyata keçirilmişdi. Bəs nəticəsi nə oldu? «90-cı illərdə Rusiyanın sınaqdan keçirdiyi «qovub çatma» modernləşməsi təcrübəsi uğurlu olmadı. Burada ilk dəfə olaraq neqativ səfərbərlik tətbiq edildi, insanlara dedilər: «Nə istəyirsiniz, edin, amma «lehinə» səs verin». Özünütəş- kil işlərinin pis vəziyyətdə olduğu ölkədə «neqativ» sərbəst liyə əsaslanan bu cür «sosial kontrakt» sosial hüceyrələri parçaladı, ancmiya və neqativ fəıdlər yaratdı, xüsusən gənclər arasında milli dövlətçilik və fərdi identiklik sahəsin də böhran, cəmiyyətin kriminallaşması müşahidə olunur du». 70 il müddətində tarixin hərəkətverici qüvvələri sayılan dünya inqilabı, yaxud Böyük tikinti kimi böyük layihələrlə işləmiş Rusiya indi anemiya və Putinin «10 il ərzində ÜDM - 120 121
i ikiqat artırm aq» barədə çağırışları kimi gülünc vəziyyətlə üzləşmişdir. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi bərpa ediləndən sonrakı dövrdə respublika iqtisadiyyat sahəsində öz suveren hüquqlarını həyata keçirməyə və müstəqil iqtisadi siyasət yeritməyə başlamışdır. Azərbaycan rəhbərliyi ölkənin suverenliyini və dövlətçiliyini daha da möhkəmlətməyi, Qərbin iqtisadi və siyasi strukturlarına sürətlə inteqrasiya etməyi yenə özünün strateji məqsədləri hesab edir. Azərbaycanın milli inkişaf konsepsiyası Xəzərin
karbohidrogen resurslarından, ölkənin A vropa ilə Asiyanın qovuşağında əlverişli coğrafi mövqeyindən istifadə edilməsi əsasında qurulmuşdur. Lakin müstəqilliyin elə ilk illərində Azərbaycan ciddi sınaqlarla üzləşdi. 1991-ci ildə öz suverenliyini bəyan etmiş Azərbaycan Respublikası iqtisadi və siyasi çətinliklərə sinə gərməli oldu. Bu dövr ərzində ÜDM-in həcmi hər il orta hesabla 13- 20 % azalırdı və artıq 1994-cü ildə ÜDM-in həcmi 1990-cı ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə 66,6% səviyyəsində idi. 1994-cü ildə inflyasiya göstəricisi 1763,5%-ə çatmışdı, büdcə kəsiri 10%-dən çox idi, dövlətin valyuta ehtiyatları tükənmişdi. Ermənistanın respublikamıza təcavüzü nəticəsində Azərbaycan ərazisinin 20%-nin işğal edilməsi və 1 milyondan çox azərbaycanlının doğma ata-baba yurdlarından qovularaq, öz Vətənində qaçqına çevrilməsi ölkədə sosial-iqtisadi böhranı daha da kəskinləşdirdi. 1993-cü ildə H.Əliyev hakimiyyətə gələndən və ölkədə siyasi sabitlik yaradılandan sonra
geniş miqyaslı sağlamlaşdırma tədbirləri reallığa çevrildi. Bu görkəmli dövlət
xadiminin hakimiyyətə qayıtması nəticəsində Azərbaycanda varisliyi qoruyub saxlayan, ən yaxşı ənənələri novatorluqla əlaqələndirən modernləşmə üçün prinsipial imkan yarandı. Respublika Prezidenti həmin amillərin iyerarxiyasını belə müəyyən etmişdir: «Siyasi həyatın sabitliyi iqtisadiyyatda da sabitliyi təmin etmişdir» (Бакинский рабочий. 2000. 25 апреля). Bu və digər fundamental şərtlər Heydər Əliyevin gərgin və məhsuldar fəaliyyəti sayəsində təmin edilmişdir. Məhz. 1995-ci ildən sonra ölkədə daxili siyasi sabitlik yaranması sayəsində milli iqtisadi təfəkkür formalaşır. Ötən on ilin təcrübəsi göstərdi ki, bazar islahatlarının yönümü, templəri və məzmunu siyasi menecerizmin suverenliyi, dövlətin iqtisadi kursu, millətin idarəetmə kapitalı və sair amillərdən, ilk növbədə isə xarizmatik liderin olmasından asılıdır. Hadisələri bir qədər qabaqlayaraq qeyd edək ki, 2001-ci ilin göstəricilərinə əsasən ən tez inkişaf edən milli iqtisadiyyatların siyahısında (ÜDM-nin artımına görə) Azərbaycan ÜDM-nin 9,9% illik artımı ilə IV yer tutur (müqayisə üçün: U krayna- 9,0%; Gürcüstan- 8,4%; Rusiya- 5,0%.) (bax: События года: 2002.M., 2003.-е. 226). Çoxukladlı iqtisadiyyatın yaradılması, özəlləşdirmə və torpaq islahatı, maliyyə-vergi və idarəetmə sistemlərinin is lahatı, bazar münasibətlərinin genişlənməsi bütün bu konkret tədbirlər Azərbaycanda iqtisadi modernləşmənin mahiyyətini təşkil edir. Azərbaycanda həyata keçirilən iqti sadi modernləşmə yalnız bu şərtlə məqbul sayıla bilər ki, dövlət bu məsələlərə müdaxilə edə bilsin. Sosialist ənənələ rinə malik olan bu ölkədə iqtisadi modernləşmənin daha bir xüsusiyyəti iqtisadi demokratiya prinsiplərinin geniş tətbiq edilməsidir. Bu o deməkdir ki, dövlət bərabər imkanlar ya ranacağına təminat verir, çünki müasir Azərbaycanda hər hansı islahatın, elik baxımdan, yalnız o halda mənası olar ki, həmin islahat bütün cəmiyyətin əminamanlığını təmin etmiş olsun. Əlbəttə, cəmiyyətdə heç kəs şübhə etmirdi ki, məhz neft sənayesi iqtisadi tərəqqinin hərəkətverici qüvvəsinə çevrilə bilər. Məhz neft sənayesi transmilli korporasiyaların kapi talım cəlb edə bilərdi, lakin bu investisiyaların tezliklə somə- 122
123 Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|