Uot 328 (479. 24) Квт 66. 61(2)
Azərbaycan dövlətinin iqtisadiyyatda rolu
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 8. Azərbaycan dövlətinin iqtisadiyyatda rolu
- M üəllif haqqında
- Nəticə 142-145 M 5 4
- "Tİ-MEDİA " şirkətinin mətbəəsi.
8. Azərbaycan dövlətinin iqtisadiyyatda rolu «Qovub çatma» prinsipinə əsaslanan inkişaf siyasəti, ənənəvi olaraq, dövlət tərəfindən müəyyən spesifik funksiy aların yerinə yetirilməsini nəzərdə tutur. Əslində, yüksək dərəcədə inkişaf etmiş ölkələrdən geri qalmanı məhz həmin funksiyaların sayəsində aradan qaldırmaq mümkün olur. Dövlətin rolu məsələsi həmişə kəskin diskussiyalara səbəb olmuşdur, çünki bu məsələ nəzəri polemika çərçivəsindən kənara çıxır və modernləşmə problemini dərk edən hər bir cəmiyyətdə aparılan siyasi mübarizəni bilavasitə əks etdirir. Modernləşməkdə olan cəmiyyətə münasibətdə dövlətin fəa liyyətinin iki aspekti var - «neqativ» və «pozitiv» aspektlər. Modernləşmədə dövlətin rolu mövzusu III Respublikanın tarixində çox maraqlı bir taleyə malikdir. Siyasi strukturlar (partiyalar və hüquq müdafiə cəmiyyətləri) dövlət interven- sionizmi ideyasına tamamilə düşmən mövqe tuturlar, lakin onlar öz tənqidlərini avtoritarizmin tənqidi kimi, korrup siyanın tənqidi kimi qələmə verərək, guya dövlətdən daha yüksək prioritetə malik olmalı vətəndaş cəmiyyəti yaratmaq istədiklərini bildirirlər. Bu cür qüvvələrin hakimiyyətə gəl məsi «neqativ» variantın tətbiq edilməsi, yəni dövlətin iqti sadiyyatdan kənarlaşması və faktiki olaraq, onun (dövlətin) xüsusi kapital üçün, necə deyərlər, gecə keşikçisinə çevril məsi demək olardı. «Dövlət və iqtisadiyyat» probleminin «pozitiv» variantı Azərbaycan tarixində son iki yüz ildə həyata keçirilmişdir. Bu, ölkənin iqtisadi həyatında və de məli, sosial-siyasi və mənəvi həyatında da, dövlətin birbaşa iştirak etməsi deməkdir. Başqasını «qovub çatm aq» istəyən ölkə sadəcə inkişaf etməklə kifayətlənməyib, ondan irəlidə gedən ölkəyə nisbə tən daha sürətlə inkişaf etməlidir. Bundan əlavə, nailiyyətlə ri sadəcə qəbul etmək və onları öz şəraitinə adaptasiya et mək də kifayət deyildir. Bu yol, ən yaxşı halda, yalnız geri ləmənin artmamasm a imkan verər. Dövlət əhəmiyyətli vəzi 140 fə isə daha artıq inkişaf etmiş ölkəyə məlum olmayan üsul ları (institutları, mexanizmləri) axtarıb tapmaqdan ibarət dir. «Qovub çatma» inkişafının birinci qaydası budur - da ha çox inkişaf etmiş ölkənin yolu ilə getmək olmaz. III Res publikada öz üsullarını axtarıb tapmaq mövzusu hələ ye tişməyib bu fikir ilk təəssüratın ifadəsidir və bu barədə mübahisə etməyə dəyər. Heç şübhəsiz, ölkə rəhbərliyi qlobal təsirlərin təzyiqini hiss edir və böhranlı vəziyyətlərə cavab rejimində fəaliyyət göstərir. Bu proses hələ başa çatmayıb. Əvvələn ona görə ki, modernləşmənin milli modeli, o cümlədən Azərbaycanın iqtisadi inkişaf modeli konseptual baxımdan hələ tam deyil və ikincisi, istər cəmiyyətin daxi lində, istərsə də onun hüdudlarından kənarda mövcud olan ziddiyyətli uzunmüddətli amillərin nə ilə nəticələnəcəyi mə lum deyil. 141
N Ə T İ C Ə Əsərin yekun bölməsində hakim dövlətçilərlə sistem- dənkənar radikal müxalifət arasında mövcud konseptual fərqləri qabarıq şəkildə göstərmək çox vacibdir. Müxalifət Heydər Əliyevə və onun davamçılarına qarşı mübarizədə nəyi qəbul etmir? - modernləşdirmənin məq sədlərinə nail olmaq naminə dövlətin milləti səfərbər etmək kursunun həyata keçirilməsini. Radikal müxalifət tarixi həqiqətləri qəbul etmək istə mədiyini heyrətamiz şəkildə nümayiş etdirir, 70 illik tarixi mizin yalnız mənfi cəhətlərini qabardaraq bu dövrdə qaza nılmış nailiyyətlərin üstündən xətt çəkməyə çalışır. Heydər Əliyev isə 1993-cü ilin yay və payız aylarındakı ilk çıxışla rında dönə-dönə göstərirdi ki, transformasiya proseslərini konkret zaman-məkan kəsiyində nəzərdən keçirmək lazım dır. Prezident və onun davamçıları üçün sovet tarixi mo dernləşdirmə prosesində tamdəyərli şəkildə «iştirak edir», bu tarix modernləşdirmənin səmərəli olmasını müəyyənləş dirir, mədəni-siyasi, iqtisadi dəyərlərlə elan edilmiş vəziflər arasında harmoniya yaranmasını təmin edir. Prezidentin hakimiyyətinin ilk illərində qəbul edilmiş siyasi qərarlar ilk baxışda situativ məntiq çərçivəsindən kə nara çıxmırdı. Lakin böhranlı reallıqların doğurduğu sual lara cavab xarakteri daşıyan bu qərarlarda müşahidə olu nan daxili ahəngdarlıq və vəhdət müəyyən niyyətlərin məcmusu barədə danışmağa imkan verir. Təbii ki, «Heydər Əliyevin və onun davamçılarının siyasi layihəsi» barədə da nışmaq olar. Bu layihə köhnə ilə yeninin üzvi sintezi ol duğuna görə Azərbaycanın siyasi gerçəkliyini «demokratik tranzit» ideologiyasının reallaşdırılması uğrunda mübarizə kimi, yəni qərb standartları üzrə modernləşmə ideologiya sının
mahiyyət etibarilə qərbləşmə ideologiyasının reallaş dırılması uğrunda mübarizə hesab etmək olmaz. Azərbay canda «köhnə qaydalardan birdəfəlik əl çəkmək» sxemi tət
biq edilə bilmə/, çünki bizim cəmiyyət nihilist əhval- ruhiyyəli müxalifətin Azərbaycanı qərbloşdirmək planlarını dəstəkləmir. Azərbaycanın modernləşməyə hazır olmasında müəyyən asimmetriya nəzərə çarpır: sosial strukturun və ziyyəti ilə müqayisədə mədəni münasibətlər baxımından modernləşmə meyli daha güclüdür. Bizdə Qərbin siyasi li beralizminin ən pis təzahürlərini (siyasi həyatın teatra çev rilməsini, partiyabazlığı, iyrənc texnologiyaları) qəbul et məyə hazır olm aqdan daha çox, bazar münasibətlərinə ke çid meyli nəzərə çarpır. Siyasi demokratiyaya ümumi hazır lıq da qeyri-müntəzəm paylanmışdır: seçkilər institutunu və prezident üsul-idarəsini qəbul etməyə hazırlıq partiyalar in stitutunu və parlam ent nümayəndəliyini qəbul etməyə ha zırlıqdan daha güclüdür. Böyük tarixi transformasiyalar dövründə insanın seçim im kanı daha çox aktuallaşır. Modernləşmə prosesi də bu cür transformasiyalar qisminə aiddir. Məhz Heydər Əliye vin hakimiyyəti dövründə insanın həqiqətən «bifurkasiya nöqtəsinə» (seçim nöqtəsinə) çevrilməsi üçün şərait (həm sabitlik, həm də sərbəstlik) yaradılmışdır; gələcək cəmiyyə tin konturları, inkişaf trayektoriyaları insanın iradəsindən və seçimindən bizim Azərbaycan gerçəkliyində korpora tiv, sosial münasibətlərin (miilki, ailə-qohumluq, peşəkar, yerlilik və s. münasibətlərin) geniş şəbəkəsində insanın ira dəsindən və seçimindən əhəmiyyətli dərəcədə asılı olduqda, bu şəraiti yaradan məhz dövlət idi. Dövlət, total miqyasda olmasa da, hər halda paternalist funksiyalarını yerinə yeti rir, bu isə minimum məsrəflər və minimum risk müqabilində həyatdan daha çox şans əldə etməyə çalışan insanın bu is təklərinə çalmasına imkan yaradırdı. Qətiyyətlə deyə bilərik ki, İlham Əliyevin məhz öz sələfi Heydər Əliyevin dövlətçi lik kursunu davam etdirməsi onun modernləşdirmə kursunu da davam etdirməyə imkan verəcəkdir. Müxalifət nəyi başa düşmək və etiraf etmək istəmir? - özlərinin yaşadığı cəmiyyətin və dövlətin özünəməxsus cə hətlərini. Azərbaycan qabaqcıl ənənələrə sadiq olan bir cə 143
miyyətdir. Bu cəmiyyətdə bütün siyasi rejimlər dövründə həyata keçirilən modernləşmə ilə tradisionalist dünyanın dəyərləri vəhdətdədir. Bu özünəməxsusluğu başa düşmək çətin deyil. Bundan ötrü sadəcə olaraq «xalqın» (yəni siyasi ideyalarla işləri olmayan sadə adamların) dövlət hakimiyyə tinə, hökm dar obrazına, hakimiyyətin irsən keçməsi mövzu suna münasibətini öyrənmək lazımdır. M ütərəqqi ənənələrə malik olan Azərbaycan cəmiyyə tində hakimiyyətin verilməsi ayrıca bir mərasimdir, haki miyyət «vertikah» isə üç müstəqil səviyyədən ibarətdir: dövlət başçısı Azərbaycanın mədəni dünyasının «əbədi» rəmzlərinin daşıyıcısıdır («yuxarıya yönəlmiş vertikal») və vətəndaşlarla hüquqi münasibətlər saxlayır («aşağıya yö nəlmiş vertikal»). M üasir Azərbaycanda dövlət başçısı təkcə seçki qutularından «çıxardılmış» səlahiyyətlərin daşıyıcısı deyil, həm də bu cəmiyyətdə ən çox ehtiram bəslənən mənə vi məziyyətlərin daşıyıcısıdır. Bu keyfiyyətlərin eyni şəxsdə cəmləşməsi dövlət başçısına səmimi sevginin və hörmətin təzahürü və eyni zamanda, öz fikrini ifadə etmək azadlığı nın, məsələn kütləvi informasiya vasitələri azadlığının tə zahürüdür. Prezident Heydər Əliyev «yuxarıdan islahatlar» keçirir. Azərbaycan dövlətinin svilizasiyasının məxsusiliyi bundan ibarətdir. Siyasi sosiallaşma, yəni vətəndaşların is lahatların şərtlərini müəyyənləşdirən dəyərlərə yiyələnməsi modelləşmənin məzmununa çevrilir. Bu cür anlaşılan nor mal siyasi prosesin zəruri şərti öz mənafelərini başqalarının mənafeləri ilə uzlaşdırmağı bacaran idaroçilər sinfinin ol ması və təkcə qanuna deyil, cəmiyyətin siyasi ənənələrinə də hörmət bəslənməsini nəzərdə tutan xüsusi siyasi ab-havanın olmasıdır. M üxalifət ideoloqlarının təqdim etmək istədikləri cə miyyət prinsip etibarilə artıq dərk edilmişdir, sağlam düşüncəli insanlar, necə deyərlər, hər şeyi yerbəyer ediblər. İnsanların adi vaxtlarda həll etdiyi problemlər fraqmcntaı xarakter daşıyır, onları başa düşmək asandır və bu pro blemlər tamailə konkretdir. Lakin tarixdə elə dövrlər olur 144 ki. bütövlükdə cəmiyyət taleyin sınaqlarına sinə gərməli olur, təhlükə qarşısında qalır. Bəs belə dövrlərdə sağlam düşüncə sarıdan vəziyyət necə olub? Sosial hadisələrin qey ri-adiliyi, öz dəyərini itirmiş biitün əvvəlki qaydaların açıq- aşkar iflasa uğraması insanlarda qavrayış hissini gücləndi rir. Əvvəllər heç vaxt qarşıya çıxmayan məsələlər indi pro blemə çevrilir. Belə vaxtlarda cəmiyyətdə baş verən hadisə lərin əvvəlki anlamı insanları qane etmir, onlar cəmiyyətin özünün necə dəyişməsini başa düşməli və bu prosesdə öz yerlərini, öz rollarını bilməlidirlər. Belə vaxtlarda öyüd- nəsihət etmək, «Avropadakı kimi yaşamağa» çağırmaq əvə zinə, soydaşlarımızı narahat edən problemləri anlamaq və onlara «yol kartı» verməyi bacarmaq lazımdır. Elmi nəzə riyyəni, tətbiqi nəzəriyyəni və praktikanı bu cür ahəngdar şəkildə birləşdirməyi yalnız dövlət təfəkkürünə malik olan böyük şəxsiyyətlər bacararlar. Bizim bəxtimiz gətirib ki, bizdə öz şəxsiyyətinin miqyasına görə millətin qarşısında duran mürəkkəb və tutumlu vəzifələrə müvafiq olan şəx siyyət var. Bizdə Heydər Əliyev kursunun uğurla davam etdirə biləcək şanslı şəxsiyyət var: bu, Prezidentin tərbiyəsini görmüş, onun işini davam etdirən İlham Əliyevdir. Bizdə güclü idarəçilər və dövlətçilər nəsli var. Axı insanlar başa düşürlər ki, tarixin keçid dövrlərində çox şey konkret fəa liyyətdən asılıdır, onlar özlərini tarixin iştirakçıları hesab edirlər, laikn onu da bilirlər ki, qeyri-adi şəxsiyyətlərin la zımi anda və lazımi kontekstdə əhəmiyyəti çox böyükdür. Bir mühiim həqiqəti xüsusi qeyd etməyi vacib sayırı: Azər baycanda modernləşdirmənin əsas hərəkətverici qüvvəsi siyasi idaıəcilor sinifidir. Bu fikri başqa şəkildə də ifadə et mək olar: Heydər Əliyevin dövlətçilik məktəbinin yetişdir- mələri olan siyasi menecerlər sinfi Azərbaycanda dövlətçi liyin dayağı, siyasi və iqtisadi modernləşdirməni həyata ke çirən qüvvədir. 145
M üəllif haqqında Məhərrəm Fərman oğlu Məmmədov 1955-ci ildə anadan olmuşdur. 1972-ci ildə Yerevan şəhərinin 1 saylı orta məktəbini bitirib. Yerevan
Dəmiryolu Texnikumunu bitirdikdən sonra, təhsilini Rostov- Don Dövlət Texniki Universitetində davam etdirib. Yerevan Dəmiryolu Masis stansiyasında müxtəlif vəzifələrdə çalışıb, sonralar Yerevan metropolitenində stansiya rəisi təyin olunub. 1988-ci ildən Bakı metropolitenində müxtəlif vəzifələrdə işləyib.Hal-hazırda Dövlət Dəmiryolu İdarəsinin Qaradağ stansiyasının rəisidir. H azırda təhsilini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasında davam etdirir. 1993-cü ilin yanvarından Yeni Azərbaycan Partiyasının üzvüdür.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti haqqında dövlət mətbuatında dərc olunan bir sıra məqalələrin müəllifidir. Ailəlidir. 3 övladı var.
M 5 4 M ə m m ə d o v M . F. I l l R e sp u b lik a : m illi in k iş a f m o d eli v ə str a te g iy a s ı. B a k ı. « E lm » n ə ş r iy y a tı, 2 0 0 3 .-1 5 5 s.(fo to ş ə k illə r lə ) Kitab III Azərbaycan Respublikasının milli inkişaf modelindən bəhs edir. Burada Azərbaycan dövlətinin mübarizələrdə möhkəmlənməsi, hüquqi, demokratik, unitar dövlətin yaranma və möhkəmlənmə prosesində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin əvəzolunmaz rolu təhlil edilir. Prezidentin seçdiyi yolun konseptual zənginliyi açıqlanmaqla yanaşı onun milli dövlətçilik konsepsiyasının yaradılmasında, müstəqil Azərbaycanın formalaşmasında müstəsna xidmətləri geniş açıqlanır. П1 Respublikanın hakimiyyət mexanizmi təhlil edilir. Kitabda ilk dəfə olaraq “ Heydər Əliyev layihəsi”, “ milli təmərküzləşmə siyasəti”, “siyasi ziyalılıq” və digər politoloji terminlər istifadə edilir. Əsərdə Prezidentin kursunun layiqli davamçısı İlham Əliyevin dövlətçilik fəaliyyəti elmi cəhətdən təhlil edilir. Kitab tarixçilər, politoloqlar, iqtisadçılar, elmi işçilər, tələbələr, magistr və aspirantlar, dövlət qulluğu sahəsində çalışanlar üçün nəzərdə tutulur.
ISBN 5-8066-1579-0 w 0601000000 M ---------------- 655(07)-03 Qrifli nəşr UOT 328(479.24) KBT 66.61(2) M ƏM M ƏDOV MƏHƏRRƏM FƏRMAN OĞLU III RESPUBLİKA: M İLLİ İNKİŞAF MODELİ VƏ STRATEGİYASI МАМЕДОВ МАГЕРРАМ ФАРМАН ОГЛЫ III РЕСПУБЛИКА: МОДЕЛЬ И СТРАТЕГИЯ НАЦИОНАЛЬНОГО РАЗВИТИЯ Yığılmağa verilib: 25.09.03. Çapa imzalanıb: 08.10.03. Format 60x84 'Аб. Ş.ç.v. 9,25. Sifariş № 98. Kağız ola növ. Tiraj 500 nüsxə. Qiyməti müqavilə ilə. "Tİ-MEDİA " şirkətinin mətbəəsi. Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|