Uot 81. 373. 47 BƏDİİ ƏSƏRLƏRİn diLİNDƏ DİalektizmləRİn yeri VƏ MÖvqeyi



Yüklə 5,03 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/44
tarix05.10.2017
ölçüsü5,03 Kb.
#3170
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   44

 
14 
 
ƏDƏBİYYAT 
 1. Axundov A. Dil və mədəniyyət. Bakı: Yazıçı, 1992, 192 s. 
 2. Bəşirova. A. Azərbaycan dilində vurğu. Bakı: Bakı Universiteti Nəşriyyatı, 1992, 112 s. 
 3.  Xəlilov B. Müasir Azərbaycan dili. B.: Elm, 2007, 280 s.  
 4. Nitq mədəniyyəti məsələləri. Bakı: 1985, 112 s. 
 5.  Şirəliyev  M.  Dil  mədəniyyəti  məsələlərimiz.  Nitq  mədəniyyəti  məsələləri.  Bakı:  Elm, 
1969,  s.9 
 6. Vurğu lüğəti, Bakı: Elm, 1993, 84 s. 
 7. Крысин Л.П. Иноязычные слова в современном русском языке.  М.: Наука, 1968, 320 с. 
 8.Черных  П.  Л.  Об  основном  словарном  фонде  языка.  Вопросы  языкознания.  М.: 
Наука, 1952, 139 с. 
 
РЕЗЮМЕ 
УДАРЕНИЕ В АЗЕРБАЙДЖАНСКОМ ЛИТЕРАТУРНОМ ПРОИЗНОШЕНИИ 
Эминли Б.И. 
 
Ключевые слова: фонетика, орфоэпия, произношение, ударение, фоносемантикa. 
В  статье  рассмотрены    место    и  роль  ударения  в  aзербайджанском  литературном 
языке.  Особое  внимание  уделено  анализу  некоторых  фактов,  связанных  с  произношением 
ударения  в заимствованных словах. 
 
SUMMARY 
STRESS IN AZERBAIJAN LITERARY PRONUNCATION 
Eminli B.I. 
           
Key words:  phonetics, orthoepy, pronunciation, stress, phonosemantics. 
The  role  and  place  of  the  stress  in  Azerbaijan  literary  language  was  looked  through  in  the 
article. Special attention was given to analyzing of some facts related with correct pronunciation of 
word stress in borrowing words. 
 
 
 
Daxil olma tarixi: 
İlkin variant 
15.01.2016 
 
Son variant 
01.06.2016 
 
 
 
 
Azərbaycan ədəbi tələffüzündə vurğu 
 


 
15 
 
 
    UOT 81-25 
 
MAHMUD KAŞĞARİNİN “DİVANÜ LÜĞAT-İT-TÜRK” ƏSƏRİNDƏ MÜASİR 
AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ DİLİNDƏ İŞLƏNMƏYƏN HƏRB VƏ TİTULLA BAĞLI  
ETNOQRAFİK SÖZLƏR 
 
İBAYEV NEMƏT ALIŞ oğlu 
Sumqayıt Dövlət Universiteti, f.ü.f.d., müəllim 
e-mail: nemetibayev@gmail.com 
 
Açar sözlər: Mahmud Kaşğari, Divanü-lüğat-it-türk, etnoqtafik sözlər,hərb, titul 
Mahmud  Kaşğarinin  “Divanü  lüğat-it-türk”  əsərindəki  etnoqrafik  sözlərin  əksəriyyəti  ədəbi 
dilimizdə  işlənmir.  Ədəbi  dilimizdə  öz  işləkliyini  itirmiş  sözlərə  dialekt  və  şivələrimizdə  də  rast 
gəlmək mümkün deyildir. Ədəbi dilimizdə işlənməyən etnoqrafik sözlər müxtəlif sahələrlə bağlıdır. 
Məqalədə hərb və titulla bağlı olan etnoqrafik sözləri nəzərdən keçirilir. 
 
Azərbaycan  dilinin  hərbi  leksikası müəyyən dərəcədə öyrənilsə  də [1],  bu  sahəyə aid  üçdilli 
lüğət olsa da [2], hələ də əsaslı elmi araşdırmaya ehtiyac duyulur. Dilin lüğət tərkibini araşdırmaq, o 
cümlədən  hərbi  leksikanın  tarixi  inkişafını  izləmək,  onun  həcmini  və  keyfiyyətini 
müəyyənləşdirmək  olduqca  vacibdir.  Belə  olmazsa,  onda  hərbi  leksikanın  semantik  baxımdan 
keyfiyyət dəyişikliyinə uğramasını, işləkliyini və funksional xidmətini üzə çıxarmaq çox çətin olar. 
Hərbi  leksika  türk  xalqlarına  məxsus  yazılı  abidələrdə  kifayət  qədər  işlənsə  də,  onların 
sistemləşdirilməsinə, izahına, araşdırılmasına böyük ehtiyac vardır. 
Türk xalqlarında hərb sahəsi tarixən o qədər güclü olmuşdur ki, hətta bu sahəyə aid terminlər 
digər  dillərə  də  təsir  göstərmiş,  həmin  dillərin  lüğət  tərkibinə  keçmişdir.  Məsələn,  N.A.Baskakov 
“İqor polku haqqında dastan”da türk mənşəli sözlərdən bəhs edərkən türk mənşəli hərbi terminlərin də 
bu dastanda olduğunu qeyd etmişdir [3, 42]: tarxan, suvar, boqatur, alptarxan, xazartarxan və s. 
M.Kaşğarinin  “Divan”ındakı  hərbi  leksikanın  türk  xalqlarının  hərb  tarixinin  öyrənilməsində 
əvəzsiz rolu vardır. Bu mənada “Divan”dakı hərbi leksikanı nəzərdən keçirək. 
İm – komandirin əsgərlərə dediyi bəlgə, parol. Bu silah, quş adı və  ya bir söz ola bilər. Bu 
məsəldə də işlənir: “İm bilsə, ər ölməs” – bəlgə bilən ər ölməz [4, c.1, 112]. 
Bu söz “işarə” mənasında him kimi Azərbaycan dilində işlənilir: him etmək, him-cim eləmək, 
himləşmək.  
B.Xəlilov bu söz barəsində yazır: “... im sözü Azərbaycan dilindəki him-cim sözü ilə eynidir. 
Məs.:  “Him  –  cim  bilmir”  cümləsindəki  him-cim  sözü  “işarə,  bəlgə”  mənasındadır.  Him-cim 
sözündəki h samiti (h~c) sonradan im sözünün əvvəlinə artırılmışdır” [5, 41]. 
Uruş – vuruş, savaş [4, c.1, 131]. 
Aşuk – dəmir başlıq, dəbilqə [4, c.1, 136]. 
Ulun – ucluğu olmayan ox, kor ox, təmrənsiz ox [4, c.1, 145]. 
Oktam – “bir oktam yer”-bir ox atımı yer,bir ox məsafəsi [4, c.1, 169]. 
Əkdü – qılınc qını və buna bənzər şeyləri oymaq üçün işlənən ucu əyri bıçaq [4, c.1, 183]. 
Akınçı – axınçı, gecə ikən düşməni basan əsgər [4, c.1, 190]. 
Alpağut – tək başına düşmənə hücum edən igid, yenilməz güləşçi, bahadır, pəhləvan        [4, 
c.1, 199]. 
Göründüyü kimi, bu söz “igid, qəhrəman” mənasında olan alp sözü kimi həm isim, həm sifət, 
həm  də  bir  rütbə  olaraq  işlənmişdir.  Alpağut  bir  yüksək  rütbə  kimi  qədim  türkcədəki  tərxan 
rütbəsinə  bərabər  olubdur.  Bu  rütbə  kazan,  kuman,  karaim  ləhcələrində  alpaqut,  tobol ləhcəsində 
Sumqayıt Dövlət Universiteti – “ELMİ XƏBƏRLƏR”– Sosial və humanitar elmlər bölməsi 
Cild 12                       № 2                   2016 
  


Yüklə 5,03 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   44




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə