Uot 82-91 geyim və BƏZƏk adlarinin bayatilarda əks olunmasi
Yüklə 1,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
14
cəhətilə dаhа çох bаğlıdır. Bunа görə də, хüsusilə, хаlq dilinə mеyil еdən bədii üslubdа bunа dаhа çох rаst gəlinir [2, 24, 25]. Bədii üslubda, yazıçının və obrazların dilində sifətin intensiv formasına geniş rast gəlinir. Misаl üçün: Gördüm Fərhad başını salıb aşağı, qıpqırmızı qızarıb və elə bir haldadır ki, çırtma vursan qanı damar [4, 204]. Sapsarı qayqanaq, yamyaşıl soğan, qıpqırmızı turp. Bundan gözəl hansı nemət var? [4, 234]. Evakuasiya – bumbuz, basırıq vaqonlar, küləklərin döydüyü sonu görünməyən gözləmələr...[4, 326]. Göy dəniz, gömgöy dəniz, bir də ağ, ağappaq gəmi [4, 366]. Bədii üslubda xitаbın təkrаrı ilə də intеnsivlik fоrmаlаşır, burаdа çаğırış mənаsı üstünlük təşkil еdir: Lift üçüncü mərtəbədən keçəndə bugünkü dublyajın rejissoru Ağa Mehdi pilləkəndən Feyzullanı görüb: –Kəbirlinski, Kəbirlinski, – deyə, çığırdı [4, 389]. Bədii üslubda epiqraflar mətnin əvvəlində verilərkən həmin mətnin məzmunu ilə uyğunluq təşkil edir, bunların vasitəsilə müəllif ifadə olunan fikrin təsirini daha da artırır. [6, 190]. Ədəbi dilin elmi-funksional üslublarından olan elmi üslubdan insanların bütün elmi fəaliyyət dairəsində istifadə edilir. Elmi üslub öz dəqiqliyi, yığcamlığı, məntiqiliyi ilə səciyyələnir. Bu üslubda dəqiqlik gözlənildiyi üçün intensivlik yaradan faktorlara rast gəlinmir. Elmi üslubda danışan və ya yazan digər üslubların elementlərinə müraciət etməməlidir. Elmi məsələləri şərh edən natiq ehtiyac duyduqda (diqqəti daha çox cəlb etmək, fikrin təsirini artırmaq, nitqə müəyyən canlılıq gətirmək məqsədilə) bədii dilə məxsus vasitələrdən istifadə edə bilər [1, 196]. Afad Qurbanov yazır ki, “elmi üslubda emosional-ekspressiv çalarlıq yaradan sözlərə yol verilmir” [6, 192]. Funksional üslublardan biri olan publisistik üslub daha çox sadəliyi, yığcamlığı, kütləviliyi, kəskinliyi və təsirliliyi ilə səciyyələnir. Bu üslubda yarımçıq cümlələrin işlədilməsi, yarımçıq ritorik suallar, təkrarlar fikrin qabarıq ifadəsinə səbəb olur. Məsələn:
Rəsmi üslubda standart formalardan istifadə olunduğuna görə heç bir kənar fikir ola bilməz. Rəsmi üslubda müxtəlif növ rəsmi sənədlər hazırlanır və bu sənədlərdə hər bir məsələnin dili aydın, qısa izah edilməlidir, artıq və lüzumsuz sözlərə, təkrarlara, bədii ifadə vasitələrinə yol verilməməlidir. Epistolyar üslub tarixən müxtəlif növ məktubların meydana çıxması əsasında formalaşıb. Bu üslubdan ailə-məişətdə, dostluq məktublarında, rəsmi məktublarda, açıq məktublarda istifadə olunur. Bu üslubda fikrin qabardılması, şişirdilməsi, mənanın genişləndirilməsi hallarına çox rast gəlmək olur. Nümunə üçün 1911-ci ildə Mirzə Cəlilin Sidqiyə ünvanladığı məktuba nəzər yetirək: “Bu gün Səmədovlara tel vurdum, sənə 50 manat versin. Jurnal gəlmir, bilmirəm niyə? Evdən və uşaqlardan muğayət ol. Müzəffər çox gəzməsin və səy eləsin. Münəvvərin paltarını al və nə lazım olsa, birbəbir elə. Hər nə sözün olsa, yaz. Qəzetləri göndər” [7, 836]. Apardığımız araşdırma nəticəsində məlum olur ki, funksional üslublardan olan rəsmi üslubda dəqiqlik norması gözlənildiyi üçün intensivlik yaradan dil vasitələrindən istifadə edilmir. Danışıq üslubunda, bədii üslubda, publisistik üslubda, epistolyar üslubda intensivlik yaradan dil vasitələrindən geniş şəkildə istifadə edilir. Rəsmi üslubda isə elmi məsələlərin şərhi zamanı natiq ehtiyac yaranarsa, fikrin təsirini artırmaq məqsədilə intensivlik yaradan vasitələrdən istifadə edə bilər.
İntensivliyin ədəbi dilin funksional üslublarında işlənmə dərəcəsi
15
ƏDƏBİYYAT 1.
Abdullayev N.Ə. Nitq mədəniyyətinin əsasları. Bakı, 2013, 277 s. 2.
Adilov M.İ. Əsərləri. 2 cilddə, II c. Bakı: Elm və təhsil, 2011, 370 s. 3.
Adilov M.İ., Verdiyeva Z.N., Ağayeva F.M. İzahlı dilçilik terminləri. Bakı: Maarif, 1889, 364 s. 4.
Anar. Əsərləri: 2 cilddə. I c., Bakı: Nurlan, 2003, 606 s. 5.
Cabbarlı C.Q. Əsərləri: 4 cilddə, I c., Bakı: Şərq-Qərb, 2005, 328 s. 6.
Qurbanov A.M. Ümumi dilçilik: 2 cilddə, II c. Bakı: Maarif, 1993, 548 s. 7.
Məmmədquluzadə C.M. Əsərləri: 3 cilddə, III c. Bakı: Azərbaycan SSREA, 1967, 431 s. 8.
Mustafayeva Q.H. Azərbaycan dilinin üslubiyyatı. Dərs vəsaiti. Bakı: Elm, 2010, 392 s. 9.
Orucov Ə.A. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. 4 cilddə. I cild. Bakı: Şərq-Qərb, 2006,744 s. 10.
Rusca-Azərbaycanca lüğət / (Ə.Orucovun redaktəsi ilə) AMEA Dilçilik İnstitutu. 3 cilddə, I c., Bakı: Şərq-Qərb, 2005, 728 s. 11.
Vahabzadə B.M. Seçilmiş əsərləri: 2 cilddə, I c., Bakı: Öndər, 2004, 328 s. 12.
13.
Vəliyeva S. Qar yağır. Ədəbiyyat qəzeti. 28 may, №20(5039), 2016, 32 s. 14.
Vəliyeva Ş. İkiayaqlı. Ədəbiyyat qəzeti. 4 iyun, №21(5040), 2016, 32 s. РЕЗЮМЕ СТЕПЕНЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИНТЕНСИВНОСТИ В РЕЧЕВЫХ СТИЛЯХ Мурсалиева Х.М. Ключевые слова: интенсивно, интенсивность, функциональные стили, степень интенсивности в художественном стиле, степень интенсивности в разговорном стиле В статье сделана попытка определения использования степени интенсивности в функциональных стилях: литературном, художественном, научном, эпистолярном и официальном. В результате исследования выяснено, что в официальном стиле не используются языковые средства, создающие интенсивность.
In the article we have tried to determine the development degree of intensity in functional styles: in the literary style of negotiations, in the artistic style, in the scientific style, in the epistolary style, in the official style. At the result of investigation it appears that, the official style is not used in creating intensity.
Daxilolma tarixi: İlkin variant 02.12.2016
Son variant Mürsəliyeva X.M. Yüklə 1,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|