Utepbergenov Farxad

 

19

 

Tropik wrmon va tog’li xududlarda yashovchi naga, kxasilar ustunlar ustiga 

qurilgan kichik sinchli uylarda yashasa, sintallarning uylari twg’ri kwchalar 

chetida bambuk va qamishlardan bunёd etiladi. Wrmon qabilalari palayyan va 

uladanlar kichik qishloqlarda engil chaylalar, ustunlar ustiga qurilgan ayvonlarda 

istiqomat qiladilar. 

Andamanliklarda 10 va 100 lab kishilar yashaydigan jamoa uylari saqlanib 

qolgan. 

Kiyimlari: 

 Asosiy turlari tikilgan va wrama bwlgan. Erkaklarda-dxoti, belbog’chalar 

kwylak va nimchalar, boshlarida qalpoq. Aёllarda-sari, kofta, bilan birgalikda 

tikilgan kiyimlar sham mavjud. Shindlar teridan qilingan oёq kiyimlari 

kiymaydilar. 

 Veddlar, 

andamanliklar, 

nagalar, kxasilarning asosiy kiyimi 

belbog’chalardan iborat. 

 

Manaviy madaniyati. 

 

Kwp asrlik tarixiga ega Shind dostonlari, afsonalari «Ramayana», 

«Mashabshorat», wyinlari, musiqalari, qwshiqlari dunёga mashshur. Teatr, 

memorchilik obidalari Toj Mashal, Banoras ibodatxonalari, Adjanta g’oridagi 

wyma ibodatxonalar shu qatordadir. 

Dinlari: 

 İnduizm (Vishna, Shiva), Buddizm (miloddan avv. VI-V asrlar), Jaynizm, 

Sikxizm (XVI-XVII asrlarda), islom (Pokiston, Bangladesh)lardan iborat. 

JANUBIY-SHARQIY OSIЁ XALQLARI 

 

Shududi:  Shindixitoy yarim oroli, Malakka, Singapur, Malayya arxipelagi 

va Filippin orollaridan iborat. Yangi Gvineya orolining g’arbiy qismi sham 

Janubiy-Sharqiy Osiёga qaraydi. Er maydoni - 4 mln. kv. km., asholisi 478,4 mln. 

(1995 y.) 

Etnik tarixi. 

 Bazi shududlar antropogenez - yani insonning vujudga kelishi va 

shakllanishi bwlgan joylardir. Yava orolidan topilgan pitekantrop 1,5-2 mln. yil 

bilan belgilanganligi bunga asos bwla oladi. Miloddan avv. III ming yillikka qadar 

asholisi veddo-avstraloid bwlgan. Bugungi kunda sham aeta (Filippin) semanglar 

(Molukka orollari) avstralo-veddoidlik belgilarini saqlab qolishgan. Miloddan avv. 

II ming yillikning birinchi yarmidan Janubiy-Sharqiy Osiёga mongoloidlar (tillari 

malayya-polineziya til oilasiga oid bwlgan) kelib joylasha boshlaydilar. İlk 

mongoloidlar vakillari bataklar, niaslar mantaveyliklar sham saqlanib qolganlar. 

MAMLAKATLAR VA XALQLAR 

 

Birma Respublikasi. 37 mln. 25-50 ga yaqin etnoslar yashaydi, 66% ni 

birmaliklar tashkil etadi. Tailand qirolligining (60,2mln.) davlat tili tay, ulardan 

tashqari lao, lan, shan va boshqalar sham mavjud. Laosda 30 ga yaqin xalqlar 

yashaydi, 4,8 mln. asholining 60% lao tilida swzlashadi. Lao-tay til oilasiga 

mansub. 

---

 

20

 

Vetnam. (75,0 mln.) asholining 60% avstroneziya til oilasining mustaqil vet 

gurushida gaplashadi.  

 

Kambodja.  10,6 mln. kishilik asholining asosiy qismi kxmer tiliga 

mansubdir. Mon-kxmer tillari aloshida til oilasidir. 

 

Singapurda 3,0 mln. asholining 80% ni xitoyliklar tashkil qiladi. 

 

Malayziya.  19,9 mln. kishi. Asholining 10,4 mln.i malayyaliklar, 5 mln.i 

xitoyliklardan iborat. 

 

İndoneziya. 198,4 mln. kishi. Malayya-polineziya til oilasining malayya va 

indoneziya tillari shukmron. Mamlakatda 350 ga yaqin etnoslar yashaydi. Eng 

yirik xalq yavaliklar - 100 mln. kishidan iborat. 

 

Filippinda - asholining asosiy qismi avstroneziya tillarida swzlashadi. 68,4 

mln. kishidan 30,8 mln.i visayyalar. İfugao - 160 ming, aeta - 40 ming kishiga 

egadir. 

Xwjaligi. 

 Janubiy-Sharqiy Osiёda eng primitiv ovchilik va terib-termachilikdan tortib 

sug’orish deshqonchiligiga qadar xwjalik turlari mavjud. Madura orolida asholi 

chorvachilik bilan sham shug’ullanadi. Asosiy qishloq xwjaligi ekini - sholidir. 

Asholining malum qismi sanoatda, ananaviy xwjalik faoliyatlari (saqich, kauchuk, 

qimmatbasho ёg’ochlar tayёrlash) bilan sham shug’ullanadilar. 

 

Semang, senoi (Sumatra oroli) kubu, sakaya (Yava orolida) tangerlar, 

punam va bukitlar (Kalimantan orolida) Sulavesi orolidagi toalalar, Filippindagi - 

aetalar yaqin paytgacha daydi ovchilik va termachilik bilan shug’ullanib 

kelishgan. Bugungi kunda bu xalqlarni wtroqlashtirish, deshqonchilikka wtkazish 

ishlari olib borilmoqda. 

Moddiy madaniyati. 

 Xilma-xil bwlsada, bazi umumiylikka sham egadir. Deshqonchilik bilan 

shug’ullanuvchi asholi darё, kwllar, dengiz qirg’oqlaridagi qatorlab qurilgan 

qishloqlarda yashaydilar. Uylarning malum qismi ustunlar ustida qurilgan. 

Ёg’ingarchilikning kwp bwlishi, toshqinlar bunga sababdir. Asosiy qurilish ashёsi 

bambuk. Devor, pol shammasi bambukdan yasaladi. 

 

Minangkabaularda «uzun jamoa uylari» saqlanib qolgan, ular yangi oilaga 

qwshimcha xonalarni uyning davomidan qurishadi. Yaqin wtmishda qishloq 

markazida «jamoa uyi», «erkaklar uyi» bwlgan. 

Kiyimlari. 

 Tashqi kwrinishidan turli-tuman bwlsada wz mazmuni bwyicha 

umumiyliklarga ega. Masalan ananaviy kiyimlar wrama bwlgan. Bugungi kunda 

Janubiy-Sharqiy Osiё xalqlarining deyarli barchasi kwylak, ishton, kofta, shlyapa 

(bambuk, qamishdan) sandallar kiyishadi. Birma va Kambodjada ananaviy milliy 

kiyimlar kwproq saqlangan (Sorong). Ovchi va terimchi xalqlarda belbog’chalar, 

daraxt pwstlog’idan yubkachalar keng tarqalgan. 

Manaviy madaniyatlari. 

 Shindixitoyda - buddizm, İndoneziyada va Malakkada - islom, Filippinda - 

xristian dini keng tarqalgan. Vetnamda dostonlar musiqali-dramalar, turli raqslaru-

---