14
zozoy çöküntülərinin səthindəki lokal qalxımlarla əlaqədar olması
fikrini irəli sürür və əsaslandırır. Qazanbulaq sahəsində isə yeni
iĢlənilmiĢ ÜDN profillərinin dinamik dərinlik kəsiliĢləri ilə Buge
anomaliyasının qrafikləri müqayisəli analiz olunmuĢdur. Nəticədə
lokal qravitasiya maksimumlarının doğrudan da üst TəbaĢir çökün-
tülərinin səthindəki nisbi lokal qalxımlara uyğun gəldiyi aydınlaĢ-
dırılmıĢdır. Bu faktın özü qravimetrik məlumatlar əsasında Mezo-
zoy çöküntülərinin səthi üzrə qurulmuĢ struktur xəritələrə inamı
artırmaqla bərabər, onlara diqqət yetirilməsini və praktiki istifadə
olunmasını da ön plana çəkir.
Monoqrafiyada qravi-maqnit üsullarla neft və qaz yataqlarının
axtarıĢı və kəĢfiyyatı istiqamətləri ayrıca bir fəsildə verilmiĢdir.
Müəllif Orta və AĢağı Kür çökəkliklərində yeni aĢkar edilmiĢ
strukturların neft-qazlılığı barədə maraq kəsb edən yeni məlumatlar
əldə etmiĢ, axtarıĢ qazıma iĢlərini istiqamətləndirmək üçün tutarlı
tövsiyələr vermiĢdir.
Qeyd etmək istərdim ki, V.Q.Qədirovun təqdim etdiyi mono-
qrafiya yüksək elmi səviyyədə yazılmıĢ, çoxsaylı xəritələr, sxemlər,
qrafiklərlə zənginləĢdirilmiĢdir. VerilmiĢ ədəbiyyat siyahısı müəlli-
fin böyük həcmdə elmi-tədqiqat və araĢdırma iĢlərini həyata ke-
çirdiyini göstərir.
AlınmıĢ geoloji-geofiziki nəticələr, monoqrafiyada təsbit olu-
nan sahələrdə yeni geofiziki və ya qazıma iĢlərinin aparılması üçün
perspektivlər açmaqla yanaĢı, neft-qaz yataqlarının axtarıĢı ilə məĢ-
ğul olan geoloqlara və geofiziklərə olduqca qiymətli məlumatlar
verir və bununla da təqdim olunan monoqrafiyanın dərc olunma-
sının məqsədəuyğunluğunu və əhəmiyyətini göstərir.
Geofizika ETĠ-nin “Seysmik
kəĢfiyyat” laboratoriyasının
müdiri, g.-m.e.d. B.M.Qarayev
15
Həmişə elmə, oxumağa səsləyən atamın
əziz xatirəsinə həsr edirəm.
GĠRĠġ
Dağlararası Kür çökəkliyinin Azərbaycanı əhatə edən ərazi-
sində AĢağı Kür çökəkliyi bütövlükdə, Orta Kür çökəkliyinin isə
böyük bir hissəsi yerləĢmiĢdir. Bu çökəklik çox mürəkkəb hetero-
gen geoloji quruluĢa malikdir.
Çökmə kompleksin qalınlığı Orta Kür çökəkliyində 12- 14 km,
AĢağı Kür çökəkliyində isə 20 km kimi qiymətləndirilir. Orta Kür
çökəkliyində gömülmüĢ maqmatik vulkanlar, AĢağı Kür çökəkli-
yində isə gömülmüĢ və fəaliyyətdə olan palçıq vulkanları mövcud-
dur. Bu regionda yüzlərlə qalxım aĢkar edilmiĢ, 40-dan çoxunda
neft-qazlılıq müəyyənləĢdirilmiĢ, onlarla yataq istismara verilmiĢ-
dir. Son dövrlərdə çökəkliyin müxtəlif qanad hissələrində seysmik
kəĢfiyyat üsulu ilə 100 km-lərlə uzanan pazlaĢma zonalarının aĢkar
edilməsi burada qeyri-antiklinal tələlərin də formalaĢdığını göstərir.
Neft-qazlılıq baxımından maraq doğuran bu regionun dərinlik
geoloji quruluĢu və neft-qazlılığının öyrənilməsi geofiziki kəĢfiyyat
üsulları əsasında həyata keçirilmiĢ və keçirilməkdədir.
1927-ci ildən baĢlayaraq çökəkliyin ayrı-ayrı sahələrində qra-
vimetrik və maqnitometrik tədqiqatlar aparılmıĢ, regionun tektoni-
kası, struktur elementlərin sərhədləri müəyyənləĢdirilmiĢ, bir sıra
yeni qalxımlar aĢkarlanmıĢ, onların neft-qazlılığı proqnozlaĢdırıl-
mıĢdır. 1930-cu illərdən elektrik kəĢfiyyat iĢləri aparılmıĢ, Mezo-
zoy çöküntülərinin tektonikasının öyrənilməsində elektrik kəĢfiyya-
tının tətbiqinin imkanları aydınlaĢdırılmıĢdır. 1935-ci ildən aparıl-
mıĢ seysmik kəĢfiyyat iĢləri ilə (ƏDÜ, ÜDNÜ, SDÜ, DSZ, SDKÜ)
regionun iri struktur elementləri, dərinlik qırılmaları dəqiqləĢdiril-
miĢ, çoxsaylı antiklinal və qeyri-antiklinal strukturlar aĢkar edilmiĢ
və qazıma üçün hazırlanmıĢdır. Ayrı-ayrı illərdə bu regionda ra-
diometrik və termometrik planalma iĢləri də yerinə yetirilmiĢdır.
16
AparılmıĢ geofiziki kəĢfiyyat iĢləri, ümumiyyətlə, bu regionun
mürəkkəb geoloji quruluĢa malik olduğunu, çoxsaylı dərin qırılma-
ların mövcudluğunu, çöküntütoplanma Ģəraitinin müxtəlifliyini,
kəsiliĢdə çökmə, effuziv və intruziv süxurların, rif-biogen mənĢəli
kütlələrin olmasını, pazlaĢma zonalarının varlığını, çöküntülərin
neft-qazlılığını və digər məsələləri aydınlaĢdırdı.
Bütün bunlara baxmayaraq, Kür çökəkliyinin ayrı-ayrı sahə-
lərində yeni neft-qaz yataqlarının kəĢfi son dərəcə aĢağıdır. Bunu,
əslində, geofiziki üsulların kompleksindən istifadənin zəif həyata
keçirilməsi ilə də əlaqələndirmək olar. Bu faktlar, ümumiyyətlə,
geofiziki kəĢfiyyat iĢlərinə, o cümlədən neft-qaz perspektivli sahə-
ləri müəyyənləĢdirməkdə böyük səmərəliliyə malik olan, tez və
ucuz baĢa gələn qravimetrik və maqnitometrik kəĢfiyyat üsullarına
diqqətin artırılmasını tələb edir.
Kür çökəkliyində geoloji kəsiliĢi təĢkil edən süxurların fiziki
parametrlərinin (sıxlıq, maqnit qavrayıcılığı) laborator analizləri
onların strukturların tağ və tağyanı hissələrində həm Ģaquli, həm də
lateral istiqamətdə qanunauyğun dəyiĢdiyini göstərir ki, bu da izafi
sıxlıqlı sərhədlərlə əlaqədar lokal qalxımların və neft-qazlılığın qra-
vitasiya və geomaqnit sahələrində əks olunmasına gətirib çıxarır.
Bundan baĢqa, yataq üzərində subvertikal zonanın fiziki parametr-
lərinin kənara nəzərən kəskin dəyiĢdiyi müəyyənləĢdirilmiĢ, nəticə-
də qravi-maqnit sahələrində nəzərə çarpacaq dəyiĢiklik yarandığı
göstərilmiĢdir. Bütün bunlar neft-qaz perspektivli strukturların ax-
tarıĢında qravimetrik və maqnitometrik kəĢfiyyatın tətbiqi üçün
olduqca əlveriĢli Ģərait yaradır.
Kitabda çöl qravi-maqnitometrik iĢlərinin aparılması metodikası,
məlumatların emalı və interpretasiyası üsulu əks olunur. Lokal
qalxımlarla və neft-qazlılıqla əlaqələndirilən qravi-maqnit anomali-
yaların ayrılması, pazlaĢmalardan yaranan qeyri-antiklinal tələlərin
qravitasiya sahəsində əks olunması məsələlərinə baxılır. Kür çökək-
liyində aĢkar edilmiĢ lokal strukturların paylanma xüsusiyyət-
ləri,onların neft-qaz perspektivliyi göstərilir və geofiziki tədqiqatların,
eləcə də, axtarıĢ qazımasının aparılması üzrə tövsiyələr verilir.
Dostları ilə paylaş: |