20
yildim. O vaxtlar bizdə belə bir infantil əminlik vardı
ki, dünyanın diqqəti Balkanlardadı, burada müharibə
ocağını söndürsünlər, Qarabağa növbə bundan sonra
çatacaq. İndi artıq oranın məsələsini çoxdan həll
ediblər, başqa problemlər də yoluna qoyulub . Bircə
bizə növbə çatmır. 1967-ci ildən Bakının “26 Bakı
komissarı” rayonunda mənzil növbəsinə duran və bu-
günədək ümidini itirməyən bir qoca tanışım kimi biz
də hələ növbəmizi gözləyirik.
Deyəsən, növbəmiz çatır axı?!
***
1997-ci ilin ilıq oktyabr günləri idi. Beynəlxalq
Plüralizm Mərkəzləri Şəbəkəsinin növbəti konfran-
sında iştirak etmək üçün Bosniyanın Tuzla şəhərinə
gedirdim. Beynəlxalq aeroport paytaxt Sarayevo şə-
hərində yerləşdiyindən bütün konfrans iştirakçıları
burada toplaşıb avtobuslarla Tuzlaya getməliydi. Elə
də çox gözləməli olmadıq, son təyyarə enən kimi yo-
la düşdük. O günlərdən yadımda qalanlar kifayətdir
ki, insan vəhşiliyinin “yaratdıqları” haqda gördüklə-
rimi və həyatımda ən böyük dozada aldığım adrenali-
ni – duyduğum Qorxunu, indi qısaca da olsa, anlada
bilim.
… Avtobusdakı, dünyanın dörd bir tərəfindən
gələn insanların heyrət dolu baxışlarını unutmaq
mümkün deyil. Sarayevo–Tuzla yolunda gördükləri-
mizin bir nidası vardı: HEYRƏT! Nə qədər yol gəl-
diyimizi hələ bilmirdik – 50–100 kilometr… İlahi, bu
21
qədər yolda bir salamat ev yox idi! Yanıb dağılan
evlərin divarlarında müxtəlif işarələr vardı. Bizə izah
etdilər bu işarələrin mənasını. Serblər müsəlmanların
yaşadıqları evləri əvvəlcədən işarələyirmişlər ki, han-
sı evi dağıtmaq, qarət etmək və sakinlərini öldür-
məyin lazım olduğunu bilsinlər. Səhv salmasınlar…
Serb evlərini də sonra müsəlmanlar dağıtmışdı.
Konfransın Tuzlada keçirilməsinin bir rəmzi an-
lamı da vardı. Tuzlada serblər, xorvatlar, müsəlman-
lar və başqa etnik xalqlar birgə yaşayırdılar. Bura
Bosniyanın yeganə şəhəriydi ki, millətlər bir-birinə
güllə atmamışdılar. Tuzlalılar bununla fəxr edirdilər.
Bu, ilk növbədə şəhər meri Səlim bəy Beşlagicin xid-
məti hesab olunurdu. Hətta onun namizədliyi Nobel
sülh mükafatına irəli sürülmüşdü. Nəysə, bunları
sonra biləcəkdik. Hələliksə yoldayıq.
Avtobuslar yolun təxminən yarısında, xeyli yük-
səklikdəki meşədə dayandı. On kilometrlərlə uzanan bu
ensiz dağ yollarında rahat dayanacaq yeri tapmaq o qə-
dər də asan deyildi. Konfrans nümayəndələri avtobus-
lardan düşüb meşənin oksigen dolu havasını ciyərlərinə
çəkir, gərnəşir, əsnəyir, bir sözlə, qırışıqlarını açırdılar.
Özlərini meşəyə verənlər də az deyildi. Hərə bu bir ne-
çə dəqiqəlik istirahətdən ehtiyacına uyğun yararlanırdı.
Mən də meşəyə üz tutmuşdum. Meşə mənim ya-
ralı yerimdi. Onun özünəməxsus aurası var. Bura
həm də təbiətdə ilk formalaşan cəmiyyətdi, canlıdı,
nəfəs alır, danışır, onun sakinləri dörd bir yana hərə-
kətdədi – ağacları yerin və göyün dərinliklərinə, sa-
kinləri isə bütün coğrafi səmtlərə doğru.
22
“Deyəsən, çox uzağa gəldim”. Arxaya baxıram.
150–200 metrədək meşə boyu dərəyə düşmüşəm.
Buralara bir milyonadək mina basdırılıb! Qəfil
beynimin damarlarını yarıb keçdi bu fikir. Bədənim-
də qanın bir anda buzladığını, sonra bu buzun tədri-
cən əridiyini, əriməkdə olan qan buzlarının bir-birinə
dəyib çıxardığı ürpədici səsləri apaydın eşidirdim.
Bu xəbəri hələ Bosniyaya gəlməmişdən əvvəl
qəzetlərdən oxumuşdum. Qanımın donu açılırdı,
ayaqlarımın qıcı isə yox. “Necə yəni, o bir milyon
minanın bircə dənəsi burada deyil?” Yupyumru bir
minanın üstündə durmuşdum. Bir balaca tərpən, cə-
hənnəmə vasil ol! Həyat, doğrudan da, bir andan iba-
rətdir. Bütün həyat bir anın içinə necə sığmışdı? Kip-
riklərimə toxunub, lap burnumun ucundan sivişib
keçdi bütöv bir həyat, meşənin dərinliyindən gələn
sarımtıl kəpənək kimi. “Əlvida, həyat. Hələlik, ata,
ana. Bağışla, hələ dünyaya gəlməyən körpəm” – be-
ləcə, həyat iynə deşiyi boyda nöqtədən keçib getdi…
və mən ayıldım. Ayılıb gördüm ki, həminki meşədi.
Minalar var, mütləq var, bir Allah bilir hardadı, bir
də onları basdıranlar. Ümid qalır Allaha. Bir O bilir
minaların yerini. Məni yalnız O sağ çıxara bilər bu
mina labirintindən.
Geriyə baxıb, gəldiyim yolu axtarıram. Yol nə
gəzir? Mən ki, cığırla, yolla gəlməmişəm. Yalnız təx-
mini səmti tutub qayıda bilərəm. Bir… iki … üç...
Yox, belə olmaz. Bura Bakı bulvarı deyil, belə yeri-
mək olmaz. Kinolarda baxmamısan, gözlə görünmə-
yən tük kimi nazik məftillərə? Minalar bir-birinə bu
23
məftillərlə bağlanır. Ayağına ilişsə, vəssalam. “Bu nə
işdir düşdüm? Bəlkə, avtobusdakıları köməyə çağı-
rım? Yox! Ayıbdır! Yüz adamın içində tək azərbay-
canlı olasan, özün də qorxasan. Hər şey cəhənnəmə,
bir o qalıb erməniləri özümə güldürüm. Hələ ameri-
kalı, avropalı qızları demirəm. Yox, ölsəm də, çağır-
maram” – cürətlənirəm.
Ayaqlarımı dizim hündürlüyündə qaldıraraq irəli-
ləyirəm. Dörd… beş… Onuncu addım. “Dayan! Axı
məftillər yalnız yerlə çəkilmir, o, adam boyu istənilən
hündürlükdə ola bilər. Əlbəttə, niyə də yox” – indi
ayaqlarım kimi əllərim də kor adam təki havada boşluq
əlləyir, yaltaq məmur kimi rəhbər yola salır. Mən belə
halımla əlahəzrət minaya yaltaqlanmırammı?!
“Gör bir gəlib harda ölürsən... Camaat nə deyə-
cək? Qarabağda ölmədi, gedib Bosniyada minaya
düşdü. Allahım, sən məni bu biabırçılıqdan qurtar.
Əcəlimi elə Qarabağda verərdin… Bağışlayın məni,
dayıoğlu Anar, mamaoğlu Eldəniz. Sizinlə birgə ölə
bilmədim. Bu da mənim qismətimmiş…”
Sabah dünya qəzetləri yazacaq ki, Bosniyada bey-
nəlxalq konfrans iştirakçısı, dinc sakin minanın qurbanı
olub. Hamı müharibə tərəfdarlarını lənətləyəcək. BMT
minaların təmizlənməsi işini sürətləndirmək üçün əlavə
pul ayıracaq. Pis deyil, ölümüm nəyəsə yarıya bilər.
Dünyanın diqqəti bu yazıq ölkəyə, onun bu gözəl
torpaqlarına basdırılmış bir milyon minaya yönələ bilər.
Amma yooox!!! Mən ölmək istəmirəm. Mən yaşamalı-
yam. Və bu dərədən tez çıxmalıyam. Lənətə gəlsin
BMT də, ATƏT də, elə bu saat onlar çatmırdı!
Dostları ilə paylaş: |